|
нарса икки жиҳатдан жуда муҳим. Биринчиси, унинг топқирликни вужудга келтириш учун ҳаракат қилинаётгандаги лозимлиги. Иккинчиси, унинг одамларга таъсири жиҳати. Одамларга таъсири жиҳати кундай равшан. Негаки у одамларни бирлаштирувчи ақида буюрган нарсани идрок қилиш билан бўлади. Агар у нарса мавжуд бўлмаса, қандай қилиб унда ўзи учун эътиборли бўлган нарсани англаб олиш ҳосил бўлсин. Ахир унинг учун эътиборли бўлган нарсага далолат қиладиган нарса бўлмайди-ку! Шундай бўлгач, таъсир ҳам бўлмайди-да! Топқирлик учун илғаб олиш зарур. Илғаб олиш бўлмаса, тезлик бўлган тақдирда ҳам топқирлик вужудга келмайди. Зеро, топқирлик мақсадни тез илғаб олишдир. У фақат боғлаш билангина ҳосил бўлади. Тўғри, гоҳида у тингловчининг мақсадини тез илғаб олишдан ҳам ҳосил бўлади. Лекин бу иш топқирлик эмас, тез мулоҳазакорлик ҳисобланади. Масалан, кимлигингизни билмоқчи бўлган одам сизга савол ташлади. Сиз ҳолатнинг ўзидан бу саволга ўзингизни танитадиган бир жавоб беришингизни хоҳлаётганини дарҳол англаб оласиз-да, зудлик билан унга уни мақсадига олиб бормайдиган жавобни берасиз. Чунки сиз ҳолатни саволга боғлаб, унинг мақсадини илғаб олдингиз. Лекин бу нарса топқирлик эмас, тез мулоҳазакорлик, холос. Чунки тез илғаб олишингиз сиз билан уни боғлаб турадиган ақидадан келиб чиққан нарсани эмас, унинг мақсадини билганингиздан ҳосил бўлди. Шунинг учун ҳам бу илғаб олиш топқирлик эмас, тез мулоҳаза қилишдир. Чунки у ақидага ҳам, ақидадан келиб чиққан нарсага ҳам боғланмаган.
Шунга кўра, ақидага ва ақидадан келиб чиққан нарсага боғламасдан мақсадни билиш ноқис билишдир. Чунки у ҳолатнинг ўзидан ёки бошқа нарсалардан олиняпти, холос. Унинг натижаси тўғри бўлиши ҳам, нотўғри бўлиши ҳам мумкин. Шу сабабли у ноқис бўлиб, топқирликка эмас, тез мулоҳазакорликка олиб боради. Негаки у сиз билан уни бирлаштириб турадиган ақидага боғланмаган. У умуман ҳеч нарсага боғланмаган. Боғланган тақдирда ҳам ақидадан бошқасига боғланган. Унинг тез илғаб олиши тўғри бўлганда ҳам тез мулоҳазакорлигича қолади. Чунки у ақидадан келиб чиққан нарсани эмас, воқени тез илғаб олишдир.
Сўзловчининг мақсадини билиш тез мулоҳазакорликдан ҳосил бўлмайди. Чунки у нуқсонли билишдир. У боғлашдан ҳосил бўлади. Сўзловчининг мақсадини тез англатадиган, бинобарин, топқирликни берадиган омил мана шу боғлашдир. Воқе мана шу. Бу нарса таъсир халқда эмас, умматда бўлишига далолат қилади.
54-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61