|
ЗАКОВАТНИ ИШЛАТИШ ВА ТОПҚИРЛИК
Биз, топқирликни вужудга келтирадиган нарса заковатни ишлатиш, топқирликни бошлаб берадиган нарса сезиш ёки сезилган нарсадан огоҳ бўлиш, топқирлик унинг самараси бўлмиш чора қўллашдадир, дедик. Заковатни ишлатишга тез сезиш ва тез боғлаш, деб таъриф бердик. Тез заковат ёки заковатнинг қандай ишлатилишини билишимиз қолди. Топқирлик заковатни ишлатишдир. Заковатдаги тезлик табиий тарзда ҳосил бўлмайди. У тез, лекин машаққатли жараёндир. Унинг сабаби ҳис қилинган нарса ёки ҳис қилишдан огоҳ бўлишдир. Оддий инсон заковатлидир, унда топқирликка етадиган заковат бор. Шунинг учун ҳам топқирлик заковатга алоқадор ва боғланган бўлса ҳам, уни вужудга келтирмайди. Чунки заковат инсонда туғмадир. У ҳар бир инсонда мавжуд. Лекин заковат ақлий жараён бўлиб, унда ақлий жараён ёки ақлга тўғри келадиган ҳамма нарса тақозо қиладиган барча хусусиятлар мавжуд. Воқе мияга тўғри келади ёки ҳис қилиш воқени мияга кўчиради. У ҳис қилиш билан собиқ маълумотларни жамлайди. Натижада ақлий жараён ҳосил бўлади. Инсон гапирадиган, фикрлайдиган ҳайвон бўлгани учун ҳам ҳар бир инсон ақлий жараённи бошидан ўтказади (ақлий амалиёт бажаради). Бу ҳар бир инсон заковатли ёки унда нарсалар устидан ҳукм чиқаришга заковат бор, деганидир. Заковат эса ақлий жараёндан кўпроқ. Чунки у тезликда, тез сезиш ва тез боғлашда сезилади. Тезлик бор бўлса, заковат ҳам бор, йўқ бўлса, у ҳам йўқ. Тезлик икки иш, яъни боғлаш ва ҳис қилишда бўлиши вожиб. Боғлашдаги тезлик нарса хусусида собиқ маълумотлар бўлгандагина мавжуд бўлади. Бу маълумотлар ҳис қилиш ҳосил бўлишининг ўзи билан юзага келади. Чунки ҳис қилиш уларни жалб қилади ёки тақозо қилади. Керакли нарса мана шу. У – тез боғлаш. Демак, тез боғлаш, агар маълумотлар мавжуд бўлса, табиий тарзда келади. Чунки ҳис қилишнинг ўзи маълумотларни ўта тез олиб келади. Демак, тез боғлаш фақат ҳис қилишга муҳтож бўлади, бошқа омилга муҳтож бўлмайди. Тез ҳис қилишнинг ўзи огоҳ бўлишни ёки тез огоҳ бўлишни ҳосил қилади. Тез огоҳ бўлиш заковатни ишлатишнинг бирламчи ва асосий марказидир. Шунинг учун ҳам иш огоҳ бўлишга ёки тез огоҳ бўлишга марказлашади. Демак, эътибор берилиши керак бўлган нарса огоҳ бўлиш ёки тез огоҳ бўлишдир. Чунки заковатни ишлатишни, бинобарин, топқирликни вужудга келтирадиган нарса у. Топқирлик заковатни ишлатишни тақозо қилса, заковатни ишлатишнинг ўзи огоҳликни ёки тез огоҳ бўлишни тақозо қилади. Шунинг учун ҳам огоҳлик
18-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61