|
ҲАРАКАТ ВА ТОПҚИРЛИК
Ҳаракат тез фикрлашни вужудга келтиради ёки фикрлашнинг тезлашишига олиб боради. Тез фикрлаш эса топқирликни вужудга келтиради ёки топқирликка олиб боради. Лекин топқирлик ўзи алоҳида бир нарса. Тафаккур қанчалар тез бўлмасин, ҳаракат қанчалар кучли ва мустаҳкам бўлмасин, топқирлик ўзи алоҳида мавжуд бўлмаса, уни вужудга келтириш учун қилинган ҳар қандай сунъий ишдан фойда йўқ. Бунга далил Умар ибн Хаттоб t ҳодисаси. Шубҳасиз, у кишида тез фикрлаш ҳам, топқирлик ҳам бор эди. Лекин аёлнинг эри устидан шикояти ҳодисасида улар иш бермади. Фақат аёлнинг эри ҳақидаги, кечаси намоз ўқиб, кундузи рўза тутади, деган гапидан эр-хотинлик ҳуқуқларини бузаётганини назарда тутиб, Умарга шикоят билан келганини тополмай қолди. Умар бу шикоятни тушунмади. У аёл эрини мақтаяпти, деб тушунди. Турганлардан бирида топқирлик бор бўлиб, шикоятни англади. Бу воқеадаги Умар tда бўлмаган топқирликнинг бошқа бир одамда бўлиши ҳар бир ҳодисада алоҳида бир топқирлик мавжудлигининг далилидир. Шунинг учун ҳам ҳаракат топқирликнинг ўзини эмас, топқирлик фикратини вужудга келтиради. Демак, топқирлик тез фикрлашга, нарсани тез илғаб олишга, ҳодисага, кишидаги топқирлик фикратининг мавжудлиги билан бирга алоқадор. Тез фикрлаш каби ишлар, ҳаракат каби фикрлаш топқирлик фикратини вужудга келтириш турткиларидан бошқа нарса эмас. Топқирлик эса алоҳида хусусият бўлиб, у ўз-ўзидан ҳосил бўлиши шарт. Шунга кўра, модомики гап топқирлик ҳақида борар экан, унинг одамлар ва шахсларда алоҳида ўзи бўлиши лозим. Унинг манфаатларини, тайёргарлигини, униб ўсадиган ерини вужудга келтирувчи омил унинг фикратидир. Ўзи эса вазиятларга, шароитларга, гапнинг ёки ҳодисанинг боришига қараб вужудга келади ёки йўқ. Масалан, Умар ибн Хаттоб аёлнинг эри ҳақида кечаси намоз ўқиб, кундузи рўза тутишини гапиришини мулоҳаза қилмади. Бу гапнинг айнан амирул мўмининга гапирилиши мақтов эмас, шикоят, деб эътибор қилиниши ҳақида ўйлаб кўрмади. Бу нарса уни топқирликдан буриб юборди. Бошқа бир шахс эса мулоҳаза қилиб, ўзида топқирликни вужудга келтирди. Мана шу мулоҳаза қилмасликнинг ўзи унда, яъни амирул мўмининда топқирлик йўқ, дегани эмас. Зеро, топқирлик фикрати ҳалиги одамдан кўра Умар tда кўпроқ. Бу ерда Умар t қилмаган мулоҳазани ҳалиги одам қилди, холос. Демак, топқирликни вужудга келтирган омил муайян вазиятдир. Ҳар ҳолда бу ҳам заковатга
43-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61