|
ТАБИИЙ ТОПҚИРЛИК ВА ЯСАМА ТОПҚИРЛИК
Топқирликдаги асл унинг табиий бўлишидир. Чунки у ўз-ўзидан ҳосил бўлади. Топқирликни мавжуд қиладиган нарса хатар ёки тангликдан халос бўлишдир. Унинг ўзи табиий тарзда келади. Негаки хатар ундан халос бўлиш учун тез чора қўллаш хусусида тез ҳукм чиқаришни тақозо қилади. Тангликдан халос бўлишдаги топқирлик ҳам ана шундай. Ҳамма нарса мана шу қабилдан. Лекин Ғарб Ислом олами ёки мусулмонларга қарши юриш қилган пайтда аста-секинлик билан фикрлаш ва ҳукм чиқаришда шошилмасликни тақозо қилувчи фикрларни олиб келди. Ислом оламига сиёсий ҳужум қилиб уни эгаллаб олгач, аста-секин фикрлаш, яхшилаб ўрганиш жараёнини амалда татбиқ қилди. Мусулмонлар унга тақлид қилдилар. Заифнинг кучлига тақлид қилиши табиий. Шунинг учун ҳам эҳтиёт бўлиб, шубҳаланиб қабул қилинган дастлабки фикрлар амалда татбиқ қилина бошлади ва ундан аста-секин фикрлаш пайдо бўлди. Ҳамма нарса яхшилаб ўрганиш, чуқур текширишни тақозо қиладиган бўлиб қолди. Ҳатто фалсафий мушоҳада қилиш, фикр юритишга тўғри келмайдиган техник ишлар ҳам ўрганиш, фикрлаш, тадқиқ қилиш мавзусига айланди. Ундан аста-секин фикрлаш пайдо бўлиб, у ҳамма одамларда, хусусан, фикр билан ва фикр борасида ишловчиларда табиий бир ҳолга айланди. Шу билан улар топқирликни йўқотдилар. У қуриб-битиб, йўқ бўлиб кетай деди. Фақат кучли хатар ҳолатларидагина кўринадиган бўлиб қолди. Шу туфайли топқирликни юзага келтириш учун ясама жараёнлар керак бўлди. Токи заковат ишлатилсин. У табиий ишдир. Унинг табиий бўлиб қолиши учун ясама жараён шарт бўлиб қолди. Шу сабабли заковатни ишлатиш ва топқирликни юзага келтириш учун бир жараён ясаш лозим бўлди. Лекин бу жараён ҳар иккала тарафида ҳам заковатни ишлатиш ва топқирлик учун бўлиб, ясама жараёндан ўз-ўзидан бўладиган табиий ишга айланиши шарт. Чунки топқирлик табиий бўмоғи лозим. Унинг доим ясама бўлиши дуруст эмас. Ясамалик инсондаги топқирликнинг ўз-ўзидан табиий бўлиши учун керак. Шунга кўра, табиий топқирлик ёки бадиҳа асл. Шундай бўлиши шарт. Ясамалик эса табиий топқирликни вужудга келтириш ва ундан ясамаликни узоқлаштириш воситаларидан биридир. Шунинг учун ҳам табиий топқирлик асл бўлди. Шундай бўлиши шарт. Ясама топқирлик эса аслнинг хилофидир. У фақат ҳаракатга келтирувчи восита ва асл топқирликни вужудга келтириш учун қурол бўлишга ярайди, холос. Топқирлик дейилганда, ўз-ўзидан бўладиган табиий топқирлик мақсад қилинади. Бу лафз фақат шу маънони англатади, холос. Чунки топқирлик нарса устидан тез ҳукм чиқаришдир. Бу нарса ясама эмас, табиий
23-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61