|
қўлланилаётган чоранинг тўғрилиги ҳам мана шу билишга боғлиқдир. Мана шу ердан билишнинг тўғрилиги қанчалар юксак даражада аҳамиятли экани кўринади. Негаки нажот топиш ёки ҳалокатга учраш, муваффақият қозониш ёки йиқилиш, тирик ёки ўлик бўлиш унинг тўғрилигига боғлиқ. Демак, билишнинг тўғрилиги мавзудаги муҳим асослардан бири.
Масалан, ерда оқаётган суюқликни сезиш жараёнида у сув бўлсаю, уни бензин, деб ўйласа, қочиш билан ўзини хатарга солган бўлади. Ундан-да хатарлироқ нарсага рўбарў бўлиши ҳам мумкин. Агар кетаверса, унга ҳеч нарса бўлмайди. Чунки у сув, ёниб кетадиган бензин эмас. Суюқликнинг нималигини билишни қасд қилиши ва унинг сув эмас, бензин эканидан огоҳ бўлиш бу – ҳис қилинган нарсанинг моҳияти хусусида аниқ бир қарорга келиш деганидир. Мана шу аниқ қарор асосида тез боғлаш ва қўлланиладиган чора ҳосил бўлади. Буларнинг ҳаммаси ҳис қилинган нарсани ундан огоҳ бўлишдан ёки уни билишни қасд қилишдан билиб олишнинг тўғрилигига қараб бўлади. Шунинг учун ҳам заковатни ишлатиш бошқа нарсаларни ишлатиш каби осон кечмайди. У бир вақтнинг ўзида ҳам мураккаб ва ҳам чуқур ишлатишдир. Унинг мураккаблиги нарсани билишни қасд қилиш ва ундан огоҳ бўлишдан келиб чиқади. Бу мураккаб ишдир. Чунки нарсалар бир-бирига ўхшаш. Уларнинг бирини иккинчисидан ажратиб олиш ўта мураккаб иш бўлиб, тез билишга муҳтож бўлади. Унинг чуқурлиги эса тез ҳис қилиш тарафидан пайдо бўлади. Бу ҳам содда нарса эмас. Унда огоҳлик, унинг тўғрилиги, мустаҳкамлиги бўлиши шарт. Бу чуқур ишдир. Негаки тез ҳис қилиш ҳосил бўлишининг ўзи кифоя қилмайди. Балки бу тезлик огоҳлик тарафидан келяптими ёки тез боғлашга ўхшаб техник тарзда келяптими, шуни билиш шарт. Шунинг учун ҳам заковатни ишлатиш мураккаб ва чуқурдир. У тез ва машаққатли жараёндир. Шу сабабли заковатни ишлатиш тўғри йўлга бошловчи жараён бўлиш ўрнига адаштирувчи жараён бўлиб қолиши хавфи бор. Шунга кўра, мазкур жараён тўғри, мустаҳкам шартлари ёки тўғрилигининг шартлари тўла адо этилган бўлиши шарт. Заковатни ишлатиш сўзи бадиҳа сўзига ўхшайди. У ҳеч қандай фалсафага бўйсунмайдиган, ўзида ҳеч қандай мураккаблик бўлмаган техник лафз бўлишга лойиқ. Ундаги асллик мана шу. Айни пайтда у мураккаб, чуқур жараён бўлиши ҳам мумкин. Бу ҳолда тўғрилигининг шартлари тўла адо этилиши шарт. Бу нарса уни тафаккурга муҳтож қилиб, фалсафалаштириб юборади. Гарчи бу жараён фикрлар ва мураккабликларга эга бўлса-да, лекин моҳиятан
21-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61