|
Топқирликнинг – тез илғаб олиш ва тез ҳукм чиқаришнинг умматга таъсири унинг тушунчаларни қанчалик англаб олишига қараб бўлади. Бу иш эса тушунчани ақидага боғлаш билан амалга ошади. Ана шунда умматда топқирлик табиий ривожланиб, тушунча ақидага қанчалик боғланса, унинг умматга таъсири шунчалик ортиб бораверади. Сиёсий муаммолар, илм-маърифат муаммолари, уруш-мудофаа муаммолари кабилар ақидага боғлиқ бўлмаган инсоннинг ўзигагина, хатар ва ҳаётгагина алоқадор бўлган муаммолардир. Улар ҳақида, ақидага боғланмаган ҳамма ишлар, дейиш мумкин, бироқ воқега назар ташлайдиган бўлсак, улар инсонга алоқадор муаммолардир. Инсон эса, ҳаётнинг моҳиятини англаши учун бир асосга эга бўлиши керак. У – ақида. Шундан келиб чиқиб, мазкур ишлар ҳам ақидага боғланади. Шунга кўра, бу ишларда тез илғаб олиш, тез мулоҳаза қилиш ва топқирлик бор. Агар улар асосга, яъни ақидага боғланмасалар, уларда тез мулоҳаза қилишнинг ўзигина бўлади, холос. Агар ҳаёт асосига, яъни ақидага боғлансалар, топқирлик ҳам вужудга келади.
Масалан, суюқликни кўриб, унинг бензин эканини англаб, уни йўлда давом этаверса келиб чиқиши мумкин бўлган хатарга боғлашда, агар боғловчи мусулмон бўлса, уни ақидага боғлайди, хатардан эҳтиётланиб, йўналишини ўзгартиради. Бу нарса техник тарзда бўлса ҳам, ақидага боғлангани учун у топқирликдир. Агар у мусулмон бўлмаса, уни ақидага боғламайди. Унда тез мулоҳаза қилишнинг ўзигина ҳосил бўлади. Қандай қилиб бўлмасин, хатардан узоқлашади. Умар ибн Хаттоб t мисолида турганлардан бири аёлнинг гапи мақтов эмас, шикоят эканини англади. Бу англаш тингловчи амирул мўминин эканини, аёлнинг ўз эри хусусида гапираётганини нафл намоз ўқиш ва рўза тутиш каби Оллоҳнинг ҳаққидан кўра аёлнинг эри устидаги ҳаққи устунлигини белгилаб берадиган ақидага боғлашдан келиб чиқди. Бу тез мулоҳаза қилишнинг ўзигина эмас, топқирлик ҳам. Чунки у ақидага боғланган.
Шу икки мисолдан топқирликнинг таъсири халққа эмас, бир ақида бирлаштирадиган умматга бўлиши очиқ кўриниб турибди. Одамларни бирлаштирувчи ақидага боғланмаган халқда эса топқирлик эмас, тез мулоҳазанинг ўзи бўлади, холос. Қачонки одамларда топқирликни вужудга келтириб, унинг таъсири бўлишини хоҳласак, уни халқда эмас, умматда амалга ошириш керак. Чунки бирлаштирувчи ақида бўлмаса, ҳеч қандай таъсир ҳам бўлмайди. Бу
53-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61