|
бор. Ҳаёт жангида ҳолатга қараб иш тутилади. Модомики, балоғат гапнинг ҳолат муқтазосига мувофиқ келиши экан, ҳаёт жангига кириш ҳам ҳолат муқтазосига қараб иш тутишдир. Агар тафаккурни тақозо қилса, фикр қиласиз. Топқирликни тафозо қилса, топқирлик қиласиз. Ҳаёт жангида тафаккур қанчалик керак бўлса, топқирлик ҳам шунчалик керакдир. Биз тафаккурни танқид қилмаймиз. Чунки у ҳаёт учун зарур. Биз механик тафаккурни танқид қиламиз. Ҳаётни топқирликдан бўшатишни танқид қиламиз.
Тафаккур ҳаёт заруратларидан биридир. Инсон гапирадиган ҳайвондир, дейилганда унинг фикрлаши назарда тутилган. Чунки инсонни бошқалардан ажратадиган нарса унинг фикрлай олишидир. Ақл ҳақиқий маънода фикр юритиш деганидир. Ҳайвонлар – гарчи уларда мия бўлса ҳам – фикр юрита олмайдилар. Чунки уларда ақл йўқ. Негаки, миянинг ўзи фикрлашнинг юзага келишига кифоя қилмайди, бошқа нарсалар ҳам керак бўлади. Шунинг учун ҳам тафаккур тафаккурлиги жиҳатидан инсон хусусиятларидан биридир. Фикрсиз, ақлсиз инсон бўлиши мумкин эмас. Тафаккур тафаккурлиги жиҳатидан инсондан йўқ бўлиши мумкин эмас. Шу туфайли тафаккурга ҳужум қилинмайди, балки суст тафаккурга, бошқачароқ қилиб айтганда, топқирсизликка ҳужум қилинади. Чунки топқирлик ҳаёт жангида ғолиб бўлишдан ташқари, унда қатнашиш учун ҳам зарурий бир ишдир.
Топқирликда учта иш бор. Биринчиси – унинг таърифи, яъни у нима? Иккинчиси – унинг амалий воқеи. Зеро, гарчи унинг таърифи ёки унинг нималигини билиш унинг амалий воқеига олиб борса-да, барибир у воқенинг ўзи эмас. Масалан, сиз тўсатдан бир ишга рўбарў бўлсангиз ва унга нисбатан ўз тутган ўрнингизни белгилашингиз тақозо қилинса, унда топқирлик намоён бўлади. Лекин у ҳали топқирликнинг ўзи эмас. Чунки топқирлик унинг устидан тезда ҳукм чиқаришингиз ва бу ҳукм сизга қандай иш тутишингизни ёки тутишингиз кераклигини белгилаб беришидир. Тўсатдан содир бўлган ишнинг ўзи, масалан, кўзда тутилмаган бир саволга йўлиқиш, кутилмаган жойда душманга дуч келиш, хаёлда йўқ муаммога учраш топқирлик эмас, топқирлик қўлланиладиган жойдир. Учинчиси – шу иккаласи хусусида, яъни топқирлик ҳосил бўлган воқе ва топқирликнинг ўзи хусусида ҳаётдан мисоллар келтириш. Иш тутишлардан мисоллар келтиришнинг фойдаси бўлса ҳам зарурати йўқ. Чунки улар битта воқеда ёки бир мартадаги топқирликнинг ўзида бир неча хил бўладилар.
Модомики, тафаккур билан топқирлик орасидаги фарқни англаб олган эканмиз, одамларда, хусусан топқирлиги бўлмаган кишиларда
6-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61