|
ёки тез огоҳ бўлиш топқирлик билан заковатни ишлатишнинг орасини ажратиб турадиган муштарак нарсадир. Ёки заковатни ишлатиш жараёнини, бинобарин, топқирликни вужудга келтиришдаги асосий шартдир. Шунга биноан, огоҳлик ёки тез огоҳ бўлишни тадқиқ этиш лозим. Токи заковатни ишлатишни, қолаверса, топқирликни таниш, унинг қандай вужудга келишию инсонда қандай ҳосил бўлишини англаш имкони туғилсин.
Огоҳлик ҳис қилинган нарсани қасд қилиш ва уни билишдир. Модомики, шу қасд жорий бўлмас экан, огоҳлик ҳам ҳосил бўлмайди. Собиқ мисолимизда ҳайдовчи кўчада оқаётган суюқликни кўрди. Агар унинг нималигини билишни қасд қилмасдан бепарво бўлиб ўтиб кетаверса, унда огоҳлик ҳосил бўлмайди. Бинобарин, заковатни ишлатиш ҳам, топқирлик ҳам ҳосил бўлмайди. Демак, нарсанинг нима эканини билишни қасд қилиш бутун жараёндаги асосдир. Шундай экан, бирламчи иш қасд қилиш ёки ҳис қилинган нарсанинг моҳиятини, чегарасини билиш учун тез, жиддий, ташвишли ҳаракат қилишдир. Чунки ҳамма нарса мана шу билишга қараб бўлади. Шунинг учун ҳам билиш ёки билишни қасд қилиш асос бўлди. Масалан, Сулаймон uнинг икки аёл даъво қилиб келган гўдакни тақсимлаши хусусидаги қиссани олайлик. У киши топқирлик билан гўдакнинг онаси кимлигини билдилар. Ҳар икки аёл ҳам гўдакни, менинг ўғлим, деб даъво қилдилар. Сулаймон u гўдакнинг ҳақиқий онаси чақалоғининг ўлиб кетганидан кўра кимнинг қўлида бўлса ҳам тирик қолишини афзал кўришини, сохта она эса бунга парво қилмаслигини билдилар. Шунга кўра гўдакни икки аёлга тақсимлашни, яъни ўлдиришни таклиф қилдилар. Негаки унинг ўлими қайси бири она эканини кўрсатиб беради. Агар ўлдиришнинг ўзини таклиф қилганларида, сохта она ҳам гўдагига ҳарислигини муғомбирлик билан намойиш қилиши мумкин бўлади. Лекин у киши гўдакни ўлдиришни очиқ шаклда эмас, балки ёпиқ шаклда айтдилар, яъни гўдакни икки аёлга тақсимлашни айтдилар. Ҳақиқий она таклифни рад қилди, сохта она эса қабул қилди. Гўдакни тақсимлаш, яъни ўлдиришни ҳақиқий она дарров ҳис қилди. Шу туфайли таклифни рад қилди. Ҳақиқий онанинг рад қилиши, сохта онанинг қабул қилиши қози Сулаймон uнинг зеҳнига тез келди. Яъни қабул қилиш ва рад қилишни фикран ҳис қилдилар. Мана шу ҳис қилиш ҳосил бўлишининг ўзи билан собиқ маълумотлар келиб, гўдакнинг тақсимланишини рад қилган аёл ҳақиқий она эканлигини билдилар ва гўдакни унга ҳукм қилдилар. Мана шу билиш топқирликнинг натижасидир. Топқирлик заковатни ишлатишдан ҳосил бўлди.
19-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61