|
хўжайиннинг, яъни сотиб олувчининг мулкига айланган истеъмол қийматидан (яъни меҳнатнинг ўзидан) эса воз кечади.
Шунга асосланиб Маркс «ишчи меҳнат маҳсули қийматига эмас, балки меҳнат кучи қийматига эга бўлади», деган хулосага, яъни «иш ҳақи маҳсулот нархи эмас, балки ишчи кучига тўланган нархдир» деган хулосага келади. Шунга асосланиб Маркс иш ҳақи маҳсулот қиймати билан эмас, балки ишчи кучи қиймати билан белгиланади, деб ҳисоблайди.
Маркс меҳнат билан ишчи кучини бир-биридан фарқлади. У ишчи кучи деганда кишининг меҳнат қилишига бўлган жисмоний ва зеҳний қудрати, лаёқатини кўзда тутади. Ишчи кучи олди-сотди қилинадиган товарга айланса, демак унинг қийматини товар ишлаб чиқаришга кетган сарф-харажатлар белгилайди яъни товар ишлаб чиқариш учун зарур бўлган меҳнат белгилайди, деб билади. Маркс бу билан маҳсулот ишлаб чиқариш учун зарур бўлган иш соатини ҳамда ишчи ўзини ва оиласини таъминлаши учун зарур бўлган тирикчилик воситаларини кўзда тутади.
Ишчи ўзини ва оиласини таъминлаши учун зарур бўлган бу минимум билан ишчининг маҳсулот ишлаб чиқаришда эксплуатация қилинадиган кучи ўртасидаги бу фарқ «қўшимча қиймат» шаклида кўзга ташланади. Капиталнинг тўпланиши ва ўсиши сири мана шудир.
Маркснинг қийматни баҳс қилиши
Маркс капитализмга ва хусусий мулкчилик тарафдори бўлган кимсаларга бўлган кек-адоватидан келиб чиқиб баҳс юритди. Бунда у Европа бошидан кечираётган воқеликдан таъсирланди. Шундан сўнг у капитализм асосларига ва унинг иккиламчи томонларига тўхталди, уни танқид қилиб ер билан яксон қилишда бутун заковатини ишга солди.
Маркс қиймат ҳақидаги баҳсини Смит сўнгра Рикардо қаердан бошлаган бўлса, ўша ердан бошлади. Яъни Маркс «товар қиймати унга сарфланган меҳнат миқдоридан иборат. Бевосита меҳнат бўладими ёки билвоситами, бунинг фарқи йўқ» деган фикрни билдирди. Рикардо ҳам худди шу фикрни айтган эди. Лекин Маркс капитални бекор қилишни ва шу капитал ҳосил бўладиган фойда ёки процент деган нарсани рад қилишни айтар экан қиймат билан қўшимча қийматни бир-биридан фарқлади. Шунингдек у гарчи манфаат бўлиши зарурлигини тан олса-да, бироқ у қийматни белгилаганида манфаатни эътиборга олмади. Рикардо ҳам худди шундай қилган эди. Маркс фақат меҳнатга урғу берди, холос.
24-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45