|
Бу олимлардан айримлари қийматни тушунтиришда жорий нархларни тушунтиришга эмас, балки ҳақиқий қийматни, яъни «айирбошлаш қиймати», деб аталган нарсани тушунтиришга асосланиб, гоҳ сарф-харажат, гоҳ манфаат мавзусига мурожаат қилишди. Масалан улар ишлаб чиқариш сарф-харажатига асосланишиб, бу харажат мазмунини белгилашда турли фикр билдиришди. Бунинг натижасида улар таклифни анализ (таҳлил) қилишга аҳамият беришди. Масалан анъанавий (классик) мактаб ва марксистик мактаб намояндалари шундай қилишди. Мана шу объектив назариялардир.
Бошқалар эса талаб таҳлилига эътибор қаратишди. Бу эса қиймат ҳақидаги субъектив назариядир. Бу фикрни психологик мактаб вакиллари айтди.
Кўпгина тадқиқотчиларга бу икки йўналишдаги камчилик кўринади. Шунинг учун улар «мувофиқлаштирувчи назария» деган назарияни илгари суришди. Бу назария асосчиси Алpфред Маршалл бўлиб, у ўз назариясида ишлаб чиқариш сарф-харажати билан бирга манфаатга ҳам асосланди, яъни таклиф билан талабнинг иккаласини бирга таҳлил қилишга асосланди.
Тўртинчи йўналиш ҳам пайдо бўлди. Биз уни ижтимоий йўналиш, деб атаймиз. Бу йўналиш қийматни тушунтиришда сиёсий ва ижтимоий муассасаларнинг таъсирига асосланади. Уни «қиймат ҳақидаги ижтимоий назария» ёки «ижтимоий қиймат назарияси», деб аталади. У ижтимоий объектив назариядир.
Демак қийматни тушунтиришдаги тўрт назария қуйидагилардир:
1. Ишлаб чиқариш сарф-харажатини таҳлил қилишга асосланувчи назария.
2. Манфаатни таҳлил қилишга, яъни талабни таҳлил қилишга асосланадиган назария.
3. Мувофиқлаштирувчи назария. У таклиф ва талабни биргаликда таҳлил қилишга асосланади.
4. Ижтимоий назария. У «сиёсий ва ижтимоий муассасалар таъсирини таҳлил қилишга асосланади».
Классик тадқиқотчилар асосан ишлаб чиқариш сарф-харажатини унинг барча элементларини ўз ичига оладиган кенг маъноси билан баҳс қилишган бўлса, марксистлар қийматни фақат меҳнат элементига чеклаб қўйишди. Классик тадқиқотчилар ишлаб чиқариш харажати қийматлар, яъни ишлаб чиқарилган моллар қийматлари мажмуасидир, деган фикрни билдиришган бўлса, марксистлар «қиймат фақат уни
15-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45