|
Ўша вақтда юз берган муаммони ечиш учун нусусда келган шаклга риоя қилинмайди. Бунинг мисоли Аллоҳ Таолонинг ушбу сўзидир:
وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ
– „Улар учун имконингиз борича куч ва эгарланган отларни тайёрлаб қўйингиз. Бу билан Аллоҳнинг ва ўзингизнинг душманларингизни қўрқувга солурсизлар“. [8:60]
Бу оятдаги ҳукм куч тайёрлашдир. Юз берган муаммо куч, шу жумладан отларни жиҳодга тайёрлаш билан ҳал қилинади. Бу ҳукмдаги иллат жиҳати душманни қўрқувга солишдир. Бугунги кунда бу далилдан куч тайёрлаш ҳукмини истинбот қилаётганимизда ҳукмдаги иллат жиҳатини эътиборга олиб, душманни ҳақиқатда қўрқувга соладиган нарсаларни тайёрлаймиз. Ўша вақтдаги муаммонинг ечими бўлган ва нусусда келган «жиҳодга отларни тайёрлаш» ҳукмига риоя қилмаймиз.
Ҳукм истинбот қилинаётган ҳар бир далилга айнан шундай ёндашилади. Чунки мақсад ҳукмнинг иллат жиҳатини юзага чиқаришдир. Шунга биноан, Исломий шариат одамлар ўртасидаги муомалаларга тааллуқли бўлган аҳкомларда ўз иллатларига асосланишини ҳамда аҳкомлар истинбот қилина-ётганда нусусда келган шакл эмас, балки ташриъий жиҳат эътиборга олинишини тақозо қилади.
Китоб ва суннатнинг матни ҳукмга шаръий далил бўлганидек, ижмо ва қиёс ҳам шаръий далиллардан ҳисобланади. Шунга биноан, шаръий аҳкомларнинг тафсилий шаръий далиллари Китоб, суннат, ижмо ва қиёсдир. Аммо ижтиҳод масалаларидаги саҳобийнинг мазҳаби шаръий далил бўлмайди. Чунки саҳобий ҳам ижтиҳод аҳлидан бўлиб, ундан хато содир бўлиши мумкин. Бунинг устига, саҳобалар бир неча масалаларда ихтилоф қилиб, уларнинг ҳар бири ижтиҳодда иккинчисининг мазҳабидан бошқача йўл тутган. Агар саҳобийнинг мазҳаби ҳужжат қилинса, Аллоҳнинг ҳужжатлари хилма-хил ва қарама-қарши бўлиб қолади. Шу сабабли саҳобийнинг мазҳаби шаръий далил деб ҳисобланмайди, балки у ҳам бошқа мўътабар мазҳаблар каби амал қилиш жоиз бўлган мазҳабдир. Аммо саҳобалар иттифоқ қилган аҳкомлар уларнинг мазҳаби эмас, ижмодир.
Биздан олдинги умматларнинг шариати эса биз учун шариат ҳисобланмайди ва шаръий далиллардан деб эътибор қилинмайди. Гарчи Исломий ақида пайғамбар ва элчиларнинг ҳаммаларига ва уларга туширилган китобларга имон келтиришни вожиб қилса-да, лекин уларга имон келтиришнинг маъноси уларнинг пайғамбар ва элчиликларини ҳамда уларга туширилган китобларни тасдиқлашдир. Уларга имон келтиришнинг маъноси уларга эргашиш дегани эмас.
27-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49