|
Лекин бу сифат ишларнинг ҳақиқий сифати эмас. Гоҳо инсон аслида ёмон бўлган нарсани яхши, гоҳо эса яхши нарсани ёмон деб билади.
وَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُون
– „Сизлар ўзингиз учун яхши бўлган нарсани ёқтирмаслигингиз ва сиз учун ёмон бўлган нарсани яхши кўришингиз мумкин. Буни Аллоҳ билур, сизлар эса билмассиз“. [2:216]
Инсоннинг ишларига чуқур ва ёрқин назар ташлаш – барча шарт-шароитлар ва эътиборлардан ажратилган ҳолда уларнинг ўзига эътибор берилса – уларнинг фақат моддадан иборат эканини кўрсатади. Ишлар модда бўлгани учун уларнинг ўзи чиройли ёки хунук деб сифатланмайди. Улар ўзларидан ташқаридаги шарт-шароитлар ва улардан бошқа томондан келувчи эътиборлардан келиб чиқиб чиройли ёки хунук деб сифатланади. Амалнинг чиройли ёки хунук эканини баён қиладиган ана шу бошқа томон ёлғиз ақлнинг ўзи ёки ёлғиз шариатнинг ўзи бўлади, ё ақл асос бўлиб, шариат унга далил бўлади, ёки шариат асос бўлиб, ақл унга далил бўлади. Инсоннинг ишларини ёлғиз ақл асосида сифатлаш ботилдир. Чунки ақлнинг тафовут, хилма-хиллик ва зиддиятларга учраши муқаррардир. Зеро, ақлнинг чирой ва хунукликни белгилайдиган ўлчовлари ўзи яшаб турган муҳитдан таъсирланади, шунингдек у асрлар ўтиши билан турли тафовут ва ихтилофларга дучор бўлади. Агар чирой ва хунукликни белгилаш ақлнинг ўзига топширила-диган бўлса, битта нарса бир тоифа одамлар наздида хунук бўлса, бошқалар наздида чиройли бўлади. Балки битта нарса бир асрда чиройли бўлса, бошқа асрда хунук бўлади. Ислом оламшумул ва абадий мабда бўлганлиги туфайли ишларни чиройли ёки хунук деб сифатлаш барча асрларда ҳамма инсонлар учун бир хил бўлишини тақозо этади. Шунинг учун ишларнинг чиройли ёки хунук эканлиги ақлдан ташқаридаги куч тарафидан белгиланиши зарур. Бинобарин шариат тарафидан белгиланиши керак. Шунинг учун инсоннинг ишларини чиройли ёки хунук деб сифатлаш ёлғиз шариатдан олинади. Шунга кўра, хиёнат – хунук иш, ўз аҳдига вафо қилиш – чиройли иш, фисқ – хунук иш, тақво – чиройли иш, Ислом Давлатига қарши исён кўтариш – хунук иш, агар бу давлат нотўғри сиёсат олиб бораётган бўлса, унинг хатоларини тузатиш чиройли ишдир. Чунки шариат буларни баён қилган. Аммо ақл белгилаб берган нарсаларга шариатни далил қилиш чирой ва хунуклик мавзусида ақлни ҳакам қилишни тақозо этади. Бунинг ботиллигини юқорида баён қилдик. Аммо шариат белгилаб берган нарсаларга ақлни далил қилиш шаръий ҳукмга ақлни далил қилишни тақозо этади. Ҳолбуки, шаръий ҳукмнинг далили ақл эмас, нусусдир. Ақлнинг вазифаси шаръий ҳукмга далил бўлиш эмас, балки шаръий ҳукмни тушунишдир. Бундан келиб чиқадики, чиройлилик ва хунуклик ақлий эмас, фақат шаръийдир.
16-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49