Албатта ҳукм Аллоҳникидур Сиёсий сақофий таҳлилий
сайт

 

 

Чунки бу баён ибодат ва ахлоқ учун хатарли бўлиб, ибодат қилувчилар ва хулқни ўзида мужассам этувчиларнинг мунофиқ бўлиб қолишига сабаб бўлади ҳамда ибодат ва ахлоқнинг фойда ва манфаатлари кўринмаган пайтда уларни тарк қилишга олиб боради.
Одамларнинг ўзаро муносабатларидаги ишларига тааллуқли шаръий аҳкомларга келсак, уларга далил бўлиб келган айрим нусуслар иллатни ўз ичига олган – бани Назирдан тушган ўлжаларни ансорларга бермай, муҳожирларга бериш ҳақидаги Аллоҳ Таолонинг ушбу сўзи каби:
كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ
– „Сизларнинг бойларингиз ўртасида қўлма-қўл бўлмаслиги учун“.      [59:7]
Айрим нусуслар эса иллатни ўз ичига олмаган:
Аллоҳ Таоло айтади:
وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا
– „Аллоҳ байъни ҳалол ва судхўрликни ҳаром қилди“.                              [2:275]
Нусус қайси аҳкомларнинг иллатини баён қилган бўлса, фақат уларнинг иллати кўрсатилади ва уларга қиёс қилинади, қайси аҳкомларнинг иллатини баён қилмаган бўлса, уларнинг иллати мутлақо кўрсатилмайди ва уларга қиёс ҳам қилинмайди. Эътиборга олинадиган иллат фақат шаръий иллат, яъни Китоб ва суннатдан иборат шаръий нусус кўрсатган иллатдир. Чунки Китоб ва суннатгина шаръий нусусдир. Шунинг учун «иллати баён қилинган шаръий ҳукм» асосланган иллат ақлий эмас, шаръий иллатдир. Яъни иллат нусусда ё очиқ, ё далолатан, ё истинботан ёки қиёсан келган бўлиши лозим. Бу иллат борлик ва йўқликда иллатланган ҳукм билан бирга бўлади, яъни иллатланган аҳкомлар иллатлари билан доим бирга юради. Масалан, бирор нарса бир ҳолатда муайян шаръий иллат туфайли ман қилинганини ва бу иллат кетганда у нарса жоиз бўлиб қолганини кўрасиз. Демак, шаръий ҳукм борлик ва йўқликда иллат билан бирга юради, яъни иллат мавжуд бўлса, ҳукм ҳам мавжуд бўлади, иллат йўқ бўлса, ҳукм ҳам йўқ бўлади.
Лекин иллати кетгани учун ҳукмнинг бекор бўлиши ҳукм ўзгарди, дегани эмас. Зеро, муайян масаланинг шаръий ҳукми ўша-ўша, ўзгаргани йўқ, фақат иллати кетиши сабабли ҳукм йўқолган, иллат қайтиши билан ҳукм ҳам қайтади.

Ҳукмнинг борлик ва йўқликда иллат билан бирга бўлиши замон ва макон ўзгариши билан бу аҳкомларнинг ўзгаришини билдирмайди. «Фойдаларни юзага чиқариш ва зарарларни даф қилиш шаръий аҳкомларнинг иллати бўлиб, улар замон ва макон ўзгариши билан ўзгаради, уларнинг ўзгаришига қараб ҳукм ҳам ўзгаради», деган даъво хатодир. Чунки фойдаларни юзага чиқариш ва зарарларни даф қилиш шаръий аҳкомлар учун мутлақо иллат бўлмайди. Зеро, фойдаларни юзага чиқариш ва зараларни даф қилиш шаръий аҳкомлар учун иллат эканига, ҳатто муайян битта ҳукм учун ҳам иллат эканига далил бўладиган бирорта нусус келган эмас.

 

24-бет

Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49