|
Балки нусуслар бир неча аҳкомлар истинботини ўз ичига олган ҳамда аҳкомлар кўп масалаларга тўғри келишини ўз ичига олган, деганидир. Масалан, Аллоҳ Таоло айтади:
فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ
– „Агар талоқ қилган аёлларингиз сизлар учун бола эмизсалар (яъни ўзларининг сизлардан бўлган болаларини эмизсалар), у ҳолда уларнинг эмизганликлари учун ҳақларини беринглар!“ [65:6]
Бу оятдан талоқ қилинган аёл эмизиш ҳақини олишга ҳақли, деган шаръий ҳукм истинбот қилинади. Яна шу оятдан ёлланувчи (келишув асосида ишлайдиган ишчи) ким бўлишидан қатъий назар ўз ишини бажарса, хоҳ «хос ёлланувчи» бўлсин, хоҳ «умумий ёлланувчи» бўлсин, иш ҳақини олишга ҳақли, деган шаръий ҳукм истинбот қилинади. Бу ҳукм бир неча масалаларга тўғри келади. Жумладан, ҳукумат хизматчиси, завод ишчиси, даладаги деҳқон ва шу кабилар ўз вазифаларини бажарганларида иш ҳақларини олишга ҳақлидирлар. Чунки улар «хос ёлланувчи»дирлар. Жавон ясаган дурадгор, кийим тиккан тикувчи, кавуш тиккан косиб ва шу кабилар ҳам ўз вазифаларини бажарганларида иш ҳақларини олишга ҳақлидирлар. Чунки улар «умумий ёлланувчи»дирлар. Ёллаш ёлловчи билан ёлланувчи ўртасидаги аҳд бўлгани сабабли, ҳоким ёллаш ҳукмига кирмайди. Чунки у уммат олдида ёлланувчи эмас, балки шаръий ҳукмларнинг ижрочиси, яъни Исломни татбиқ қилувчидир. Шунга биноан халифа ўз ишини бажаргани учун ҳақ олмайди. Чунки унга шариатни ижро қилиш ва исломий даъватни ёйиш учун байъат берилган. Демак, у уммат олдида ёлланувчи эмас. Шунингдек, ижроий ҳайъат аъзолари бўлмиш халифанинг муовинлари ва волийлар ҳам ўз ишларини бажарганлари учун ҳақ олмайдилар. Чунки уларнинг ишлари ҳукм юритишдир. Бинобарин улар ёлланувчи бўлмайдилар. Шунинг учун улар ҳақ олмайдилар, балки уларга шахсий ишларини қилолмаётганлари учун эҳтиёжларини қоплайдиган миқдорда маблағ белгиланади.
Нусусларнинг бир неча аҳкомлар истинбот қилиш имкониятини берадиган бундай кенг қамровлилиги ҳамда аҳкомларнинг кўп масалаларга тўғри келадиган бундай кенглиги Исломий шариатнинг ҳар бир замон ва макондаги барча Уммат ва авлодларда учрайдиган ҳаёт муаммо-ларининг барчасини тўлиқ ечиб беришини кафолатлайди.
Шаръий ҳукмнинг далили бўлган нусус хоҳ Китоб, хоҳ суннат бўлсин, у мавжуд муаммонинг муолажаси учундир. Чунки Шореъ нусусларнинг зоҳирига чекланишни эмас, маъноларига эргашишни қасд қилган. Шунинг учун аҳкомларни истинбот қилишда ҳукмнинг иллат жиҳатига эътибор берилади, яъни нусусдан ҳукм истинбот қилинаётганда нусусдаги ташриъий жиҳат эътиборга олинади.
26-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49