|
Зеро, масала шундан иборатки, бу ерда бирор мабда асосида ислоҳ қилиш кўзда тутилаётган бузуқ жамият мавжуд. Демак, мабдани қандай бўлса шундайлигича татбиқ қилиш ва жамиятни бутунича шу мабда асосида тубдан ўзгартириш лозим. Яъни ислоҳотчилар жамият, аср, замон ёки маконга қарамасдан, Ислом аҳкомларини қандай келган бўлса шундайлигича татбиқ қилишлари лозим эди. Лекин улар бундай қилмадилар, балки Ислом аҳкомларини асрга мослаштириш учун таъвил қилдилар. Улар куллий (умумий) ва жузъий (хусусий) масалаларда ҳам шу хатога шўнғидилар. Улар шу қарашга мувофиқ келадиган куллий қоидалар ва жузъий аҳкомларни ишлаб чиқдилар. Яъни, улар «Замон ўзгариши билан аҳкомларнинг ўзгариши инкор қилинмайди», «Одат ҳакамдир» каби ва бошқа бир неча хато куллий қоидалар қабул қилдилар ҳамда шариат томонидан бирор асосга эга бўлмаган аҳкомларга, балки Қуръоннинг қатъий нусусларига зид бўлган аҳкомларга ҳам фатво бердилар. Масалан, икки баробар эмаслигини ва етимнинг молини кўпайтириш зарурлигини ҳужжат қилиб, оз фоизли судхўрлик-ка рухсат бердилар. «Шаръий қози» деб номланадиган қози етимлар жамғармасида судхўрликка рухсат бера бошлади. Шунингдек, «низомий қози» деб аталган қози ҳам судхўрликка рухсат берадиган бўлди. Ҳадларни тўхтатишга фатво чиқариб, жазо қонунларини исломий бўлмаган манбалардан олишга рухсат бердилар. Шундай қилиб, улар «асрга мувофиқликни» ва «Шариат ҳар бир аср, замон ва маконга мувофиқ келиши зарурлигини» ҳужжат қилиб, шариатга зид аҳкомларни чиқардилар. Бунинг натижасида Ислом ҳаётдан узоқлаштирилди. Ислом душманлари бу чалкаш тушунча ва ботил аҳкомлар воситасида мусулмонларга ўз қонун ва мабдаларини киритдилар. Ислом ҳар қандай замон ва маконга мувофиқ келади, деган чалкаш тушунча мусулмонлар зеҳнларида ўрнашиб қолгани учун улар душманларнинг мабда ва қонунларида ўз динларига ҳеч қандай зиддият кўрмадилар. Ислом мабдаси ва нуқтаи назарига зид келса-да, ҳар қандай оқим, мабда, ҳодиса ва қоидага мувофиқ келиши учун Исломни таъвил қилиш кўпчиликнинг тилидан тушмай қолди. Бу ҳол Исломни ҳаётдан узоқлаштиришга ёрдам берди. Шунинг учун бу нотўғри тушунча асосида қилинадиган ҳар қандай ислоҳий ҳаракатнинг муваффақиятсизликка учраши муқаррар эди.
XX аср бошларига келиб бу ишларга Ислом билан ҳаёт ўртасидаги тўсиқларни мустаҳкамлаган омиллар қўшилди ва исломий ҳаракатлар олдида турган қийинчиликларни янада орттирди. Бунинг сабаби шуки, мусулмонлар, хусусан олим ва талабаларга бу вақтда уч нарса ҳукмрон эди:
5-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49