|
Шунга биноан, инсоннинг иши модда бўлиб, инсон уни моддий равишда бажаради. Лекин у ишни бажариш вақтида бу ишнинг ҳалол ёки ҳаром эканлиги жиҳатидан Аллоҳга бўлган алоқасини идрок қилиб, шу асосда ишни қилади ёки ундан бош тортади. Инсоннинг Аллоҳга бўлган алоқасини бундай идрок қилиш руҳдир. Шу идрок инсонни ўз ишларини фарқлаб олиш учун Аллоҳнинг шариатини ўрганишга мажбур қилади. Натижада Аллоҳни рози қиладиган ва ғазаблантирадиган ишларни билганда яхши иш билан ёмон ишни, шариат унга чиройли ва хунук ишларни белгилаб берган пайтда эса хунук иш билан чиройли ишни ажратади. Шунингдек, исломий жамиятда исломий ҳаёт учун лозим бўлган қийматларни шариат белгилаб берганидек, баҳолаш учун инсонни Аллоҳнинг шариатини ўрганишга мажбур қиладиган нарса ҳам ўша идрокдир. Бу билан инсон муайян бир ишни қилаётган ва Аллоҳга бўлган алоқасини идрок этаётган пайтда шу идрокка мувофиқ ўша ишга қадам қўйиш ёки ундан бош тортиш имкониятига эга бўлади. Чунки у ишнинг турини, сифатини ва қийматини билади. Мана шундан аён бўладики, Ислом фалсафаси моддани руҳга қориштиришдан, яъни ишларни Аллоҳнинг амру наҳийларига мувофиқ юргизиладиган қилишдан иборатдир. Бу фалсафа ҳар бир иш учун – у қанчалар оз ё кўп, кичик ё катта бўлмасин – лозим ва доимий фалсафадир. Бу фалсафа айни пайтда ҳаётнинг тасвири ҳамдир. Исломий ақида ҳаётнинг асоси, фалсафасининг асоси бўлгани учун исломий дунёқараш, яъни Ислом нуқтаи назаридаги ҳаёт ҳақидаги тушунчалар мажмуаси ягона руҳий асосга, яъни ақидага қурилади. Унинг ҳаётни тасвирлаши моддани руҳга қориштиришдир. Унинг назарида саодатнинг маъноси Аллоҳнинг розилигидир.
Модомики энг катта тугунни ечиб берадиган ақида инсон ишларининг асоси экан, ҳаёт ҳақидаги кўзқараш ҳам унга асосланар экан, шунингдек, Ислом фалсафаси бу ишларни тартибга солиб турар экан, демак у ақидадан келиб чиқадиган қонунлар инсон муаммоларини муолажа қиладиган ва унинг ишларини тартибга соладиган омил бўлади. Шунинг учун қонунларнинг татбиқи диёрни дорул-куфр ёки дорул-Ислом деб эътибор қилишнинг ўлчовидир.
Ислом қонунлари татбиқ қилинаётган ва Аллоҳ нозил қилган аҳкомлар билан ҳукм юритилаётган диёр – гарчи аҳолисининг кўп қисми мусулмонлар бўлмаса ҳам – дорул-Ислом деб эътибор қилинади. Аллоҳ нозил қилмаган аҳкомлар билан ҳукм юритаётган диёр – гарчи аҳолисининг кўпчилиги мусулмонлар бўлса ҳам – дорул-куфр деб эътибор қилинади. Демак, ақидадан кейин эътиборга олинадиган нарса Ислом қонунлари ва уларнинг ҳаёт майдонида татбиқ этилишидир. Чунки бу қонунларнинг татбиқи ақида билан биргаликда умматнинг ичида исломий ақлия ва исломий нафсияни табиий равишда вужудга келтиради ва мусулмонни юксак мумтоз шахсиятга айлантиради.
20-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49