|
Мана бу оятда эса руҳ сўзидан шариат ирода қилинган:
وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا
– „Шундай қилиб, Биз сизга Ўз буйруқларимиздан иборат руҳни (яъни шариатни) ваҳий қилдик“. [42:52]
Бу маъноларнинг ҳеч бири «унда руҳий жиҳат бор» ёки «бу руҳий нарса» ёки «моддани руҳдан ажратиш» ва шу каби сўзлардан қасд қилинган маънолар эмас. Руҳ ҳақидаги бу сўзларнинг Қуръонда келган «руҳ»нинг маъноларига ҳеч қандай алоқаси йўқ. Балки кейинги истеъмол-лардаги «руҳ»дан кўзланган маъно модданинг яратилишига тааллуқли маънодир, яъни нарсаларнинг Яратувчи – Аллоҳ Таолога махлуқ эканига ва нарсаларнинг ўз Яратувчисига бўлган алоқасини инсон тарафидан идрок қилинишига тааллуқли маънодир.
Инсонга чуқур ва ёрқин назар ташлаш унинг икки доира ичида ҳаёт кечираётганини кўрсатади. Биринчиси инсон устидан ҳукмрон бўлган, иккинчиси эса инсон ҳукмронлик қиладиган доирадир. Инсон устидан ҳукмрон бўлган доирага келсак, у борлиқ қонунлари инсонни ўраб турадиган доирадир. Демак, инсон бу доирада коинот ва ҳаёт билан бирга ўзгармас махсус қонунга мувофиқ яшайди. Шунинг учун ҳам бу доирадаги ишлар инсоннинг ихтиёрисиз рўй беради. Инсон бу доирада ихтиёрли эмас, мажбурдир. Масалан, у бу дунёга ўз ихтиёрисиз келган, ундан ўз ихтиёрисиз кетади. Инсон борлиқ қонунига қарши чиқа олмайди. Шунинг учун бу доирада инсон тарафидан ёки унга нисбатан содир бўлган ишларга у жавобгар эмас. Инсон ҳукмронлик қиладиган доирада эса у – хоҳ Аллоҳнинг шариати, хоҳ бошқа тузум бўлсин – ўзи танлаган тузум бўйича ихтиёрли равишда яшайди. Бу – инсон тарафидан ёки унга нисбатан содир бўладиган ишлар унинг хоҳиш-иродаси билан рўй берадиган доирадир. У хоҳлаган вақтида юради, овқатланади, чанқоғини қондиради, сафарга отланади ва хоҳлаган вақтида булардан бош тортади. Бу ишларни у ўз ихтиёри билан қилади ва ўз ихтиёри билан қилишдан бош тортади. Шунинг учун ҳам инсон бу доира ичида қилган ишларига жавобгардир.
Инсон ўзи ҳукмронлик қиладиган доирада ҳам, устидан ҳукмрон бўлган доирада ҳам ўзи тарафидан ёки унга нисбатан бошқа тарафидан содир бўладиган баъзи нарсаларни ёқтирса, баъзиларини ёмон кўради. У бу ёқтириш ва ёқтирмасликни яхшилик ва ёмонлик деб изоҳлашга уринади. Ўзи ёқтирадиган нарсани яхши, ёқтирмайдиганини эса ёмон дейишни хоҳлайди. Шунингдек, ўзига фойда келишига ёки зарар етишига қараб, баъзи ишларни яхши ва баъзиларини ёмон деб баҳолайди.
14-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49