|
Буларнинг барчаси «руҳ», «руҳонийлик» ва «руҳий жиҳат» маъноларининг тиниқ бўлмаганлиги сабабли юзага келди. Бу масала қадимгилар тасаввуридаги ақлнинг воқесига ўхшаб кетади. Чунки ақл калимасидан идрок этиш, бирор нарса устидан ҳукм чиқариш ва шу каби маънолар ирода қилинади. Лекин қадимгилар идрок этиш ва шу каби маъноларни ақл эмас, балки ақлнинг маҳсули деб тасаввур қилар эдилар. Уларнинг наздида ақлнинг воқеси бор бўлиб, уни ҳис қилсалар-да, унинг моҳиятини аниқ билмас эдилар ва унинг воқеси уларда тиниқлашмаган эди. Уларда ақлнинг воқеси тиниқ бўлмагани сабабли ақлни ва унинг жойлашган ўрнини тасаввур қилишлари ҳар хил ва беқарор бўлиб, унинг моҳиятини идрок қилишлари чалкашиб кетди. Баъзилар ақл юракда жойлашган деса, бошқалар унинг макони бошда, баъзилар эса миянинг ўзи ақлдир, деган бўлса, айримлар бундан бошқа фикрларни айтдилар. Бизнинг асримизга келиб баъзи мутафаккирлар ақлнинг маъносини, унинг таърифини ойдинлаштириш учун бу масалага ўз эътиборларини қаратдилар. Улар ҳам ақлнинг воқесини идрок қила олмаганликлари туфайли ақл ҳақидаги тасаввурлари чалкашиб кетди. Баъзилар: «Ақл – миянинг моддадаги инъикоси» деса, бошқалар «Модданинг миядаги инъикоси», деди. Ва ниҳоят, ақлнинг энг тўғри таърифига эришилди ва ақл: «Воқенинг мияга сезгилар воситасида узатилиши ва шу воқени баён қилиб берадиган собиқ маълумотларнинг мавжуд бўлиши», деб таърифланди. Бу таъриф орқали ақлнинг моҳияти идрок қилинадиган бўлди. Шунга ўхшаш баъзи мутафаккирлар «руҳ», «руҳонийлик», «руҳий жиҳат» ва шу каби маъноларни ҳам уларни ва уларнинг воқесини зеҳн идрок қиладиган даражада ойдинлаштиришга эътиборларини қаратмоқлари зарур. Чунки ҳаётда руҳ, руҳонийлик ва руҳий жиҳатларнинг ўз воқеси бордир. Маълумки, ҳаётда нон каби инсон ҳис қилиб, ушлаб кўра оладиган ва табибнинг хизмати каби ҳис қилса-да, ушлаб кўра олмайдиган моддий нарсалар мавжуд. Ҳаётда фахрланиш ва мақтов каби инсон ҳис қилса-да, ушлаб кўра олмайдиган маънавий нарсалар мавжуд. Шунингдек, Аллоҳдан қўрқиш, машаққатли дамларда ўзини Унга топшириш каби инсон ҳис қилса-да, ушлаб кўра олмайдиган руҳий нарсалар ҳам мавжуд. Булар инсон ҳис қила оладиган воқега эга бўлган уч турли маънолар бўлиб, уларнинг бири иккинчи-сидан фарқ қилади. Демак «руҳ», «руҳий жиҳат», ва «руҳонийлик» ҳис қилса бўладиган ўзига хос воқедир. Бинобарин ақлга таъриф берилиб, у одамларга ойдинлаштирилгани каби, бу воқега ҳам таъриф берилиб, одамларга ойдинлаштирилиши зарур.
«Руҳ», «руҳонийлик» ва «руҳий жиҳат»нинг воқеси чуқур тадқиқ қилиб чиқилса маълум бўладики, булар Аллоҳ Таолонинг борлигини инкор қиладиган даҳрийда мавжуд эмас, фақат Илоҳнинг борлигига ишонадиганлардагина мавжуд. Яъни, бу сўзлар Аллоҳга ишонишга (имонга) тааллуқлидир. Имон бор жойда улар ҳам бор, имон йўқ жойда улар ҳам йўқ бўлади. Аллоҳнинг борлигига ишониш жамики нарсаларнинг уларни яратган Яратувчига махлуқ эканлигини қатъий тасдиқлаш демакдир. Демак, баҳснинг мавзуси жамики нарсаларнинг Яратувчига махлуқ эканлиги ҳақидадир.
12-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49