|
5 - Бу ўринда шуни айтиб ўтмоқ жоизки, буюк давлатларнинг айримлари ёки барчалари бошқа давлатлардан қарз олишга мажбур бўлиб қолмаслик учун ёки халқнинг салбий реакциясини пайдо қиладиган ўта тежамкорлик тадбир-чораларига ўтмаслик учун ва ҳатто ўз валютасини пасайтириш йўлига ўтмаслик учун (чунки уни пасайтириш обрўсига путур етказади) қўллаб-қувватловчи ҳеч қандай асосга эга бўлмаган янги пулларни босиб чиқариб айрим сарф харажатларини, яъни тўловлар балансидаги камомадни ёпиш йўлига ўтади. Агар давлат шу тариқа пулни кўплаб босиб чиқараверадиган бўлса, инфляция юзага келади, яъни пул билан товарлар ўртасидаги баланснинг бузилиши натижасида нарх-наволар кўтарилиб кетади. Одатда инфляцияни пул билан товарлар ва хизматлар ўртасида балансни (мувозанатни) қайта тиклаш билан бартараф этилади. Балансни тиклаш эса ё товарлар ва хизматларни кўпайтириш, яъни иқтисодни, хусусан ундаги ишлаб чиқариш соҳасини жонлантириш билан бўлади ёки ортиқча пулни муомаладан чиқариб олиш билан бўлади. Пулни муомаладан чиқариб олиш эса фойдани кўтариб қўйиш билан амалга ошади. Шунда одамларда ўз пулларини банкларда сақлашга қизиқиш уйғонади. Ёки тижорий банклардан марказий банкка омонат қўйган жамғармалари нисбатини кўтаришни (миқдорини оширишни) талаб қилиш билан амалга ошади. Ана шунда ортиқча пуллар марказий банкда «музлайди» ва муомаладан олиб қўйилади. Бироқ, айни тадбирлар ёмон кўринишларни ҳам келтириб чиқаради. Чунки бу тадбирлар сармоя ётқизишни камайтириб юборади ва иқтисодий турғунлик сари туртади.
6 - Ушбу чора-тадбирлардан яна бири, тўловлар балансини тўғрилаб олиш учун қарз олишдир. Мана шундан кризиснинг янги босқичи, яъни қарздорлик тузоғига тушиш бошланади. Айниқса, бу қарзлардан яхши фойдаланолмайдиган, уларни юртга даромад келтирадиган ишлаб чиқариш лойиҳаларига сарфлашни билмайдиган учинчи давлатлар, деб аталмиш ривожланаётган давлатлар кўпроқ тушиб қолади. Бу давлатлар тўловлар балансини тўғрилаб олишнинг энг осон йўли қарз олиш, деб ҳисоблайди. Чунки бу давлатларнинг аксари ўзининг асосий эҳтиёжларини қоплайдиган маҳсулотларни ишлаб чиқармайди. Бу давлатларнинг экспортга яроқли товарлари гарчи бутунлай йўқ бўлмаса-да, лекин жуда оздир. Шу сабабли улар камомадни қарз олиш билан қоплаш мумкин, деб билишади. Агар бу давлатлар импортлар ҳажмини камайтириш учун импорт қилишга босим ўтказиш товарлар тақчиллигига, бинобарин нарх-навонинг кўтарилиб кетишига олиб келади. Бу эса, ўз навбатида, ишлаб чиқариш қувватининг издан чиқишига олиб келади. Натижада ишсизлик ошади, ривожланиш тўхтаб қолади.
23-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42