|
Бошланишда камомад, агар кўпайиб кетмаган бўлса, уни бартараф қилиш мумкин. Давлат агар ўзининг тўғри иқтисодий сиёсати режасини ишлаб чиқса буни бошланишдаёқ бартараф қилиши мумкин. Аммо давлат тўловлар балансини яхшилаш учун экспортларни қайта кўпайтириб, импортларни камайтиргунга қадар ҳамда сиёсатлар ва тадбир-чораларни ишлаб чиққунига қадар унда камомадни вақтинчалик муолажа қилиши учун нақд пул етишмайдиган бўлса, камомад кризисга айланиб кетади.
Нақд пул, дегандан мақсад давлатнинг ўз камомадини ёпиши учун керак бўладиган тайёр маблағлари демакдир. У давлатнинг олтиндан ва хорижий валютадан иборат захираси, шунингдек, давлатнинг олтиндан («олтин бўлаги» шаклида) халқаро валюта фондига берадиган улушидир. Чунки халқаро фалюта фондига аъзо ҳар бир давлат ўз улушининг тўртдан бирини олтин шаклида ёки ўзи расман эга бўлган олтин ва долларнинг 10%ини айни фондга тўлаши лозим бўлади. «Олтин бўлаги», деб шуни айтилади.
Юқорида айтиб ўтилганлардан кризислар валютада ва тўловлар балансида қандай юз беришини билиб олдик. Бу ерда бойликни инсонлар ўртасида ёмон тақсимлаш натижасида келиб чиқувчи учинчи кризис ҳам мавжуд. Бу ерда пул кризиси ҳам ва ҳатто тўловлар баланси натижаси бўлган кризис ҳам келиб чиқмаслиги мумкин. Шу маънодаки, киримлар тўловларни қоплайди. Лекин бу киримлар фақат бир ҳовуч кимсаларнинг эҳтиёжини қондириш учун бўлаётган чиқимларни қоплашгагина кетмоқда. Масалан, айтайлик, бир давлат бир миллион динор маблағга тенг нефтни экспорт қилади сўнгра шу маблағга ўзининг фуқаролари эҳтиёжига етадиган буғдойни импорт қилиб олиб келади. Натижада савдо баланси, бинобарин, тўловлар баланси ҳам тўғри бўлади. Аммо бу буғдой ўзгача тартибда сарфланса, яъни уни молиявий имкони бор бир неча кишиларгина сотиб олса, бошқаларнинг эса уни сотиб олишга қудрати етмаса, у ҳолда янги кризис бошланади. Бойликни фуқаронинг ҳаммасига тақсимламаслик ва асосий эҳтиёжларини қондириб олишларига имкон яратмаслик натижасида шу кризис келиб чиқади. Натижада умматда қашшоқлик келиб чиқади.
Хулоса қилиш мумкинки, демак, содир бўлиши кутилаётган ва муолажа талаб қиладиган кризислар учта экан:
- Пул низомидан келиб чиққан кризис;
- Тўловлар баланси натижасида келиб чиққан кризис;
17-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42