|
Бироқ, олтин низомига қайтишга уриниш 1929 йилги «буюк депрессия» сабабли узоқ давом этмади. Бу пайтга келиб акциялар баҳоси тушиб кетиб, акционерлар ўз акцияларидан тезроқ қутулишга киришишлари натижасида, қоғоз пулга бўлган талаб кескин ортиб кетди. Бу эса, ўз навбатида, қоғоз пулларни олтинга алмаштиришга қаттиқ таъсир қилди. Дунёнинг барча давлатлари олтиннинг ўз қоғоз пулларига алмаштиришни тўхтатиб қўйди ва пулни олтинга алмаштирмасдан қоғоз пулларнинг муомалада юришини мажбурий қилиб қўйишга қарор қилди. Биринчи бўлиб буни 1931 йили Британия, 1933 йили Америка, 1936 йили Франция жорий қилди. Шундан кейин қолган давлатлар ҳам мана шу йўлни тутди. Пул муомаласи иккинчи жаҳон уруши ниҳоясига қадар беқарор бўлиб қолаверди.
Уруш тугагач, 1944 йил 22 июлда бир неча давлатлар АҚШда Бреттон Вудз конференциясига тўпланиб, пулни қайта олтинга боғлашга қарор қилишди. Лекин бу сафар олдингисидан ўзгача бўладиган бўлди.
Бу конференциянинг энг кўзга кўринган қарорлари қуйидагилар бўлди:
- Аъзо давлатларга ўз пулини яна олтинга боғлаш шарт қилиб қўйилди, яъни ҳар бир давлат ўз пул бирлигининг соф олтиндан муайян вазнини белгилаб қўядиган бўлди. Бироқ, шахсларга ёки қоғоз пул ўрнига олтин беришни марказий банкдан талаб қиладиган ҳар қандай ташкилотга эркин алмаштириш ҳуқуқи берилмайдиган бўлди. Бироқ хорижий жамғармаларга нисбатан фақат долларгина олтинга алмаштириб бериладиган бўлди. Бунга сабаб қуйидаги икки нарса эди:
Биринчи: Америка иккинчи жаҳон урушидан дунёдаги энг катта олтин жамғармасига эга бўлиб чиқди. Ўшанда унинг миқдори 38 миллиард доллар деб баҳоланди. Ундан Америкада 25 миллиарди, яъни дунёдаги олтиннинг қарийб учдан икки қисми мавжуд эди.
Иккинчи: Бунга Американинг дунё устидан сиёсий ва иқтисодий жиҳатдан ҳукмрон бўлиш истаги сабаб бўлди. Чунки давлатлар ўзининг бутун пул жамғармасини олтин билан эмас, балки, Америкада босиб чиқарилган қоғоз пул, яъни доллар билан сақлашга мажбур бўладиган бўлди. Америка талаб қилинган пайтда бу қоғоз пулларни олтинга алмаштириб бериш мажбуриятини оладиган бўлди. Бу эса, ўз банкларида олтин ўрнига америка қоғоз пулини жамғарма қилиб сақлайдиган бошқа давлатларни Америка билан муайян сиёсий ва иқтисодий муносабатларни сақлаб туришга мажбур қилиб қўйди. Улар америка қоғоз пулининг олтинга алмаштириш нархининг барқарор туришини кафолатлаш учун шунга мажбур эди.
5-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42