بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Илмонийлик-секуляризм Исломдан чиқарувчи энг катта куфр бўлиб, бунга Қуръон, Суннат ва Ижмодан далил бор
Устоз Муҳаммад Аҳмад Нодий
Иордания вилояти
Сўнгги пайтларда илмонийлик-секуляризм ҳақида кўп гапирилмоқда. Масалан, Эрдоган бир неча бор илмонийликка чақириб, Миср аҳлига ҳам илмоний давлат қуришларини насиҳат қилди.
Таъкидлаш лозимки, (биз ўзбеклар илмонийлик, деб ишлатадиган) العَلْمَانِيَّةُ алмонийлик-секуляризм сиёсий истилоҳ бўлиб, ҳалигача унинг маъноси кўпчиликка сир бўлиб қолмоқда. Айниқса, Эрдоганга алданган ва уни қўллаб-қувватлаётган мусулмонлар бу сўзнинг маъносини нотўғри тушунишяпти. Яъни улар илмонийликни илм сўзидан олинган, Ислом буюрган ва кўплаб ҳадиси шарифларда келганидек, илм талаб қилишга тарғиб қилган нарса, деб ўйлашяпти.
Хўш, илмонийлик нима ўзи? Қаердан келган? Ҳақиқий маъноси нима? Унга нисбатан Ислом қандай позицияда? Буларнинг барчасини ушбу қисқа мақолада ёритиб ўтмоқчимиз. Бунга Аллоҳ муваффақ айласин:
العَلْمَانِيّة-алмонийлик сўзи, яъни секуляризм араб тилида العَالَمُ-олам сўзидан иштиқоқ қилинган. Инглиз ва фрунцуз тилларида эса юнончадан иштиқоқ қилинган бўлиб, омма ва халқ маъносини англатади. Аниқроғи, илмонийлик руҳонийлик ёки ҳукмрон диний табақа сўзларининг антонимидир. Уйғониш даврида бу истилоҳ хос шахсларга тегишли бўлган масалалардан фарқли ўлароқ, жамоатчилик ёки омма одамлар билан боғлиқ масалаларни англатди.
Семит тилларига келсак, сурий тилида илмонийлик сўзи олам ёки дунёга хос бўлган нарсаларни англатади. Яъни маънавий ёки метафизик дунёни эътиборга олмаслик, демакдир. Иброний тили, бобил тили ва бошқа тилларда ҳам худди шундай. Умуман олганда, илмонийлик сўзининг илмга ёки бошқасига алоқаси йўқ, фақат оламга-дунёга, ер юзидаги масалаларга алоқадор, холос. Илмонийлик сўзи биринчи бўлиб милодий ўнинчи асрда ёзувчи Северус ибн Мукаффа томонидан тилга олинган. У ўзининг «Мисбаҳул ақл» китобида илмонийлик сўзини ишлатган.
Британия энциклопедиясида илмонийликка қуйидагича таъриф берилган: «Илмонийлик охират ҳақида қайғуриш ўрнига дунёвий ишлар билан шуғулланишга мойил бўлган ижтимоий ҳаракат. У уйғониш давридан бери ҳукм сурган гуманизмнинг бир қисми ҳисобланади. Ҳаёт ишларидан узлат қилишга ғоят берилиш ва Аллоҳ билан охират ҳақида кўпроқ ўйлаш ўрнига, инсон қадр-қиммати ва унга алоқадор ишларга чақиришдир».
Илмоний давлат даврида инсониятнинг турли маданий ютуқлари илмоний бошқарув тизимига эга бўлган ҳамда дин билан боғлиқ масалаларда бетараф бўлиши расман кафолатланган маълум бир мамлакат ёки давлатда амалга ошган. Илмоний давлат ўзининг барча фуқароларига, уларнинг диний мансубликлари, талқинлари ва фикрларидан қатъий назар, тенг муносабатда бўлади, гарчи тенглик илмоний давлатга хос бўлмаса ҳам. Зеро, давлат илмоний бўлмасдан, унинг конституциясида фуқаролар ўз эътиқодлари бўйича тенг эканлиги таъкидланган бўлиши ҳам мумкин.
Сиёсий жиҳатдан, илмонийлик дин билан ҳукумат ўртасини ажратишга қаратилган ҳаракатдир. Кўпинча унга черков, синагога, ибодатхона ва масжид таълимотларини давлат таълимотларидан ажратиш, деб ҳам аталади.
Илмонийликни сиёсий жиҳатдан ҳукумат билан давлат дини ўртасидаги алоқага чек қўйиш, деб тушуниш ҳам мумкин. Бунда муқаддас битикларга асосланган қонунларни (масалан, яҳудий ва масиҳийларнинг ўнта фармон ва шариати) ўрнига фуқаролик қонунларни ўрнатиш ва дин асосида камситишни бартараф этиш мақсад қилинган.
Яна бундай ҳам дейишади: илмонийлик диний «озчилик» ҳуқуқини ҳимоя қилиш орқали демократияга илмонийлик ва демократик жамият қоидаларининг устуворлигини қабул қилган асосий катта динларни ҳам қўшади. Бироқ бу катта динлар барибир сиёсий қарорларга таъсир ўтказишга, маълум афзалликларга эришишга ёки черков билан давлат ўртасидаги келишувлар орқали таъсир ўтказишга интилиши мумкин.
Баъзи давлатларнинг илмоний давлат экани конституцияда қайд этилган. Масалан, Канада, Франция, АҚШ, Туркия, Жанубий Корея каби. Ваҳоланки, бу давлатларнинг ҳеч бири бошқарув шаклида бир-бирига ўхшамайди. Бир вақтнинг ўзида, давлатнинг бирор бир динни расман қабул қилиши ёки қабул қилмаслиги унинг илмоний ёки илмоний эмаслигини белгилайдиган нарса эмас.
Исломнинг илмонийликка нисбатан позицияси
Илмонийлик Исломдан чиқарувчи энг катта куфр бўлиб, бунга Қуръон, Суннат ва ижмодан далиллар бор. Бунинг баёни қуйидагича:
Қуръондан далил: Аллоҳ Таоло мусулмон ҳукмдорга одамлар устидан Аллоҳ нозил қилган нарсалар билан ҳукм юритишни фарз қилди. Аллоҳ Таоло бу ҳақда Муҳаммад ﷺга хитоб қилган. Аллоҳнинг Ўз Пайғамбарига қилган хитоби ул зотдан кейинги Умматига қилган хитобдир, агар Пайғамбар алайҳиссаломнинг ўзига хословчи далил келмаган бўлса. Аллоҳ Таоло айтади:
﴿وَأَنِ احْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن يَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللهُ إِلَيْكَ﴾
«Улар ўртасида Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилинг, уларнинг ҳавойи нафсларига эргашманг ва Аллоҳ Сизга нозил қилган ҳукмларнинг айримларидан Сизни (буриб) фитнага солиб қўйишларидан эҳтиёт бўлинг» [Моида 49]
Яна бундай деди:
﴿وَمَنْ لَمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ﴾
«Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилмас экан, бас, улар кофирлардир» [Моида 44]
Яна бундай деди:
﴿وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾
«Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилмас экан, бас, улар золимдирлар» [Моида 45]
Яна бундай деди:
﴿وَمَنْ لَمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾
«Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилмас экан, бас, улар фосиқлардир» [Моида 47]
Яна бундай деди:
﴿أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللهِ حُكْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾
«Динсизлик ҳукмрон бўлишини истайдиларми, имонлари комил бўлган қавм учун Аллоҳдан ҳам гўзалроқ ҳукм қилувчи ким бор?!» [Моида 50]
Ушбу оятларнинг барчаси умумий келган бўлиб, Аллоҳ нозил қилган нарсалар билан ҳукм юритмаган барча кимсаларга тааллуқлидир. Уларнинг хос эканлигига далил келмаган. Зеро, «Модомики, хословчи далил келмаган бўлса, умумий нарса ўзининг умумийлигича қолади», деган шаръий қоида бор.
Суннатдан далил: Ибн Можа ўзининг «Сунан»ида, Табароний «Мўъжамул Авсат»да Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан Росулуллоҳ ﷺнинг бундай деганларини ривоят қилади:
«يَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِينَ، خَمْسٌ إِذَا ابْتُلِيتُمْ بِهِنَّ وَأَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ تُدْرِكُوهُنَّ؛ لَمْ تَظْهَرْ الْفَاحِشَةُ فِي قَوْمٍ قَطُّ حَتَّى يُعْلِنُوا بِهَا إِلَّا فَشَا فِيهِمْ الطَّاعُونُ وَالْأَوْجَاعُ الَّتِي لَمْ تَكُنْ مَضَتْ فِي أَسْلَافِهِمْ الَّذِينَ مَضَوْا، وَلَمْ يَنْقُصُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ إِلَّا أُخِذُوا بِالسِّنِينَ وَشِدَّةِ الْمَئُونَةِ وَجَوْرِ السُّلْطَانِ عَلَيْهِمْ، وَلَمْ يَمْنَعُوا زَكَاةَ أَمْوَالِهِمْ إِلَّا مُنِعُوا الْقَطْرَ مِنْ السَّمَاءِ وَلَوْلَا الْبَهَائِمُ لَمْ يُمْطَرُوا، وَلَمْ يَنْقُضُوا عَهْدَ اللَّهِ وَعَهْدَ رَسُولِهِ إِلَّا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ عَدُوّاً مِنْ غَيْرِهِمْ فَأَخَذُوا بَعْضَ مَا فِي أَيْدِيهِمْ، وَمَا لَمْ تَحْكُمْ أَئِمَّتُهُمْ بِكِتَابِ اللَّهِ وَيَتَخَيَّرُوا مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ بَأْسَهُمْ بَيْنَهُمْ»
«Эй муҳожирлар жамоаси мен сизларга бешта нарса етишидан Аллоҳдан паноҳ сўрайман. Қайсики қавм фаҳш ишлар билан ошкора шуғулланса, уларда аждодларида бўлмаган ўлат ва касалликлар кўпаяди. Қайсики қавм тарози ва ўлчовдан уриб қолса, қаҳатчилик ва тақчилликка ҳамда ҳокимлар зулмига дучор бўлишади. Агар молларидан закот бермасалар, осмондан ёмғир ёғиш камаяди, ҳайвонлар бўлмаганда, ёмғир мутлақо ёғмай қўяр эди. Агар Аллоҳ ва Росулига берган ваъдаларини бажармасалар, уларнинг устидан душманларини ҳукмрон қилиб қўяди. Шунда ўша душманлар уларнинг қўлидаги бойликларини тортиб олади. Агар имом-раҳбарлари Аллоҳнинг китоби билан ҳукм юритмасалар ва Аллоҳ уларга нозил қилиб берган нарсаларни танламасалар, Аллоҳ уларнинг баъзиларини баъзиларига душман қилиб қўяди».
Ижмодан далил: Саҳобалар агар иш эгасида очиқ куфр кўринса, бу борада уларда Аллоҳдан очиқ ҳужжати бўлса, албатта унга қарши чиқиш шартлигига ижмо қилганлар. Улар одил халифа Умар ибн Хаттобга «Аллоҳга қасамки, агар сизда андак қинғирликни кўрсак, ўткир қиличимиз билан тўғрилаб қўямиз», дер эдилар.
Исломда давлатнинг дин билан бўлган муносабатига оид яна бир нуқтаи назар мавжуд:
- Исломда албатта давлат бўлиши керак. Чунки Исломни даъват ва жиҳод билан ёйиш учун, шаръий аҳкомларни ижро қилиш учун, ҳуқуқларни ҳимоя қилиш учун, Исломни дин, ақл, номус ва мол-мулкни сақлашдан иборат ўз мақсад ва ғоясига етказиш учун ва яна бошқа ишлар учун давлат керак.
- Исломни ҳокимиятдан четлатиш ва унинг ваколатларини бекор қилиш билан унинг аксар аҳкомлари ва қонунчилиги қоғозга ёзилган сиёҳга айланиб қолади. Чунки қасосни жорий қилиш, закотни йиғиш, йўллар хавфсизлигини таъминлаш, тинчликни ёйиш, келишмовчиликларни бартараф этиш, жиҳод ва шунга ўхшаш аҳкомларни шахснинг ўзи ижро этолмайди. Ислом олий бўлиши, ундан ҳеч нарса олий бўлмаслиги учун Ғарбнинг инсон томонидан ўйлаб топилган қонунларини ундан устун қўйилмайди.
- Ислом одамларнинг Парвардигори билан бўлган муносабатларини ва ҳаётнинг барча жабҳаларидаги ишларни тартибга солиш учун келган. Аллоҳ Таолонинг наздидаги мақбул дин Исломдир. Ислом ўз номидан кўриниб турибдики, у Аллоҳга бўйсуниш, итоат этиш ва ширкдан халос бўлиш, демакдир.
- Аллоҳнинг амр ва тақиқлари ҳаётнинг барча соҳасини қамраб олган бўлиб, ҳаётнинг ёки ундаги тузумларнинг ҳар бир жиҳатига тааллуқли Аллоҳнинг ҳукми бор. Бу ҳукмлар ақидавий, ижтимоий, тарбиявий, иқтисодий ва сиёсий ҳаётда қандай муносабатда бўлиш тамойилларини белгилаб берган ва уларнинг айрим жиҳатларини батафсил ёритиб берган.
- Қуръон ўзидан олдинги хабарлардан фойдали бўлганларини, келажак ҳақидаги билимларни, ҳалол ва ҳаромни, одамлар дунё ва охират ишларида, динларида ва рўзғорларида муҳтож бўлган нарсаларнинг барчасини ўзида мужассамлаган. Аллоҳ Таоло айтади:
﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدىً وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾
«Сизга ҳамма нарсани баён қилиб берувчи, ҳидоят, раҳмат ва мусулмонлар учун хушхабар бўлган Китобни-Қуръонни нозил қилдик» [Наҳл 89]
Ибн Касир айтади: «Ибн Масъуднинг айтишича, бунинг маъноси ушбу Қуръонда биз ҳар бир илмни ва ҳар бир нарсани баён қилдик, демакдир».
Роя газетасининг 2023 йил 21 июн чоршанба кунги 448-сонидан
