Қирғизистон Юқори Норин ГЭС каскадини қуриш бўйича Россия билан ҳамкорликни тиклашни режалаштирмоқда
Энергетика ва саноат вазири Кубанчбек Турдубаев Россиянинг Юқори Норин ГЭС каскадини қуриши керак бўлган РусГидро компанияси билан низони қандай ҳал қилишни режалаштираётгани ҳақида маълум қилди.
Унинг таъкидлашича, низони битта йўл билан ҳал қилиш мумкин – РусГидро билан ҳамкорликни тиклаш.
“Биз ушбу вариантни таклиф қилдик. Биз Россия томонига юзландик. Аммо биз лойиҳанинг ўзини ўзгартиришни таклиф қиламиз – тўртта станция ўрнига битта станция қуриш, нафақат гидроэлектр станциясини, балки насосли сақлаш станциясини қуриш. Ушбу хизмат энергия бозорида қиммат ва айниқса, бизнинг минтақамизда катта талабга эга. Россия Энергетика вазирлиги бизнинг таклифимизни маъқуллади ва маслаҳатлашувлар олиб борилмоқда. Шунингдек, биз РусГидро раҳбариятининг музокаралар олиб боришини кутмоқдамиз ”, – деди вазир.
Изоҳ: 2016 йил август ойида Россия ҳозирги иқтисодий ҳолатида келишувдаги йирик лойиҳаларни молиявий жиҳатдан таъминлай олмаслигини бўйнига олганидан сўнг Қирғизистон ҳукумати 31 декабр куни Қамбарота -1 ва Юқори Норин ГЭС каскадларини қуриш ва эксплуатация қилиш бўйича Россия билан эришилган келишувни бекор қилиш тўғрисида қарор қабул қилган ва ГЭСларни қурилишига сарфланган 37 миллион долларни Россияга қайтариб бериш лозимлигини билдирган эди.
Бу пулини эса ҳукумат кейинчалик шу лойиҳа учун топиладиган янги инвестор зиммасига юклаб, у орқали қарздан холос бўлишни ният қилган эди. Қарзни қайтаришдан олдин уни сарфланган ўрни ва миқдорини аниқлаш мақсадида парламент депутатлардан иборат комиссия тузган ва бажарилган иш кўламини аниқлашни топширган эди. Норинда бўлиб, ГЭСларга сарфланган материаллар, кўрсатилган хизматлар билан танишиб қайтган депутатлар Норин ГЭСларини қуришда 37 миллион доллар сарфлангани айтилган бўлсада, бироқ бу сумма бажарилган ишларга нисбатан жуда кўп эканини билдиришган эди.
Парламент депутатларидан иборат комиссиянинг биринчи йиғилишида бир қанча шубҳали рақамлар келтириб ўтилганди. Комиссия раиси “Ата Мекен” фракцияси депутати Алмамбет Шиқмаматов “Юқори Норин ГЭС”лари ишхонасининг расмий сайтида 7 миллион долларлик иш тўғрисида ҳисобот борлиги, қуришга сарфланган материаллар, кўрсатилган хизматлар аниқлаштирилганда эса кўрсатилган рақамлар икки-уч баробар юқори кўрсатилгани аниқланганини айтиб ўтган эди.
У ўз сўзида: “Кичик ишлаб чиқарувчи бетон заводини қуришга 75 минг доллар сарфланипти. Бироқ улар документда 500 минг доллар деб кўрсатишган. Кўпирик қуришга 500 минг доллар сарфланди деб кўрсатилган. Биз сайтларни кўриб чиқиб, улардаги маълумотлар бўйича кўпирик қуриш бундан икки-уч баробар арзонга тушишини аниқладик. Қурилаётган ГЭСларни барпо этишда, экологияга етадиган зарарни аниқлаш учун тендер эълон қилишган. Тендерда ютиб чиққан хусусий лабораторияга 200 минг доллар тўланган. Мен у қандай лаборатория эканлиги, нимага хизматини 200 минг долларга баҳолаганини тушина олмай турибман. Менинг фикримча уни мутахассислар минг доллар ҳақ олиб ҳам аниқлаб бериши мумкин”, деган эди.
Шундан сўнг қирғиз ҳукумати Юқори-Норин ГЭС мажмуаси учун сарфланган маблағни аниқлаш учун халқаро аудити ўтказишни сўраган эди. Бироқ, “бечора” қирғиз ҳукуматида халқаро аудити учун тўланиши зарур бўлган 1,5-2 миллион доллар маблағ топилмаган, “РусГидро” корхонаси эса халқаро аудити учун пул тўлашдан бош тортган эди…
2017-йили Қирғизистон ҳукумати Юқори-Норин ГЭС мажмуасини қуриш бўйича тендер эълон қилди. Тендерда Чехиянинг Liglass Traiding CZ компанияси ютиб чиқди. Liglass Traiding CZ компанияси ва “Электрик станциялари” ОАЖ билан инвестиция шартномасини тасдиқлаганидан кейин бир ой ичида Россияга 37 млн доллар тўлаши кераклиги белгилаб қўйилди. Бироқ, компания иш фаолиятини бошламай туриб битим бекор қилинди.
Хулоса қилиб айтганда, Россия ГЭС каби муҳим стратегик объектни осонликча бошқа давлат қўлига топшириб қўймайди. Чехияни “ўйиндан” чиқиб кетишга мажбур қилгани каби, ўзидан бошқа инвесторларни ҳам бу лойиҳага яқинлаштирмайди.
Абдураҳмон Одилов
