Саволга жавоб

598
0

voprosЛивия майдонидаги сиёсий жараёнлар

Савол:

2014 йил 2 июнда қонунийлиги тўғрисида низолашилаётган бош вазир Аҳмад Маитик марказий минтақа «Мисурата» зирҳли ҳарбий қисмнинг кучайтирилган ҳарбий кучлари ҳимоясида пойтахт Триполидаги бош вазирлик қароргоҳига киришга муваффақ бўлгани эълон қилинди… Умумий миллий конгресс 2014 йил 25 майда Триполида ўтказган йиғини чоғида янги бош вазир Аҳмад Маитикка ишонч билдиришни маъқуллаган эди. Собиқ бош вазир Абдуллоҳ Саний эса янги ҳукуматни янги бош вазирга топширишни рад этди. 2014 йил 29 майда собиқ бош вазир ўз ҳукумати қароргоҳида шу ҳукумат йиғинини ўтказган бўлса, янги бош вазир меҳмонхоналардан бирида ўз ҳукумати йиғинини ўтказди ва парламент сайловлари 2014 йил 25 июнда ўтказилиши эълон қилинди. Истеъфодаги зобит Халифа Хафтар 2014 йил 16 майда Конгрессга қарши исён кўтарганини, ҳукуматни рад қилишини эълон қилиб, парламентни тарқатиб юборишни ва сайловларни кечиктиришни талаб қилди. Ливия майдонидаги жараёнларга тааллуқли нарсаларда Америка ва Европанинг ҳаракатланиши кузатилмоқда. Бу ҳаракатланишнинг у ердаги воқеалар жараёнига нима алоқаси бор? Бу ҳаракатланишнинг  истеъфодаги бу зобитнинг исёнига нима алоқаси бор ва ундан нима мақсад кўзланмоқда?

Жавоб:

1 –  Маълумки, Ливия рошид халифа Умар ибн Хаттоб G давридаги исломий фатҳдан бери кўҳна исломий юртдир. Унинг аҳолисининг ҳаммаси мусулмонлар. Бу юрт Халифалик ва Ислом бошқаруви соясида 13 аср тинчлик, омонлик, фаровонлик ва барқарорлик неъматидан баҳраманд бўлиб келди. Бундай ҳаёт 1912 йилда итальян мустамлакачилар бостириб келиб бу юртга ўз нуфузларини ёйгунига қадар давом этди. Ливиянинг мужоҳид мусулмон аҳли бу босқинчиларга қаршилик кўрсатди. Италия иккинчи жаҳон урушида мағлуб бўлгач Ливияга Британия бостириб кириб унинг устидан ўз назоратини ўрнатди. Британия 1952 йил ниҳоясида Ливияга юзаки мустақиллик бериб бу юртда подшоҳлик низомини ўрнатди. Британия ўзининг Ливиядаги нуфузига Америка томонидан Мисрдаги Абдунносир орқали таҳдид солинаётганини кўргач ўзининг малайи Қаззофийга ва унинг тарафдори бўлган бир гуруҳ зобитларга 1969 йилда тўнтариш ясашни буюрди. Бу малайлар Ливиядаги инглизларга тобе режимни сақлаб қолиш учун режимни Америка зўравонлигидан ҳимоя қилиш керак деб одамларни алдаб носирчилик ниқоби остида давлат тўнтаришини амалга оширди. Инглизлар ўзларининг Ливиядаги нуфузини шу орқали сақлаб қолди.

2 –  Америка узоқ ўнлаб йиллар давомида Ливияда нуфузга эга бўлишга уриниб муваффақият қозонолмади. Чунки Қаззофий Британияга содиқ бўлиб, унинг Ливиядаги нуфузини сақлаб қолишга зўр бериб ҳаракат қилди. Британия Қаззофий билан у Сандхёрстеда талаба бўлган чоғида танишган эди. Шундан кейин Британия унга ҳомийлик қилди ва уни бир неча ўн йил давомида ҳимоя қилиб келди. Қаззофий эса Британиянинг Африкадаги манфаатларини доим муҳофаза қилиб келди…

Шундай қилиб Ливияда 2011 йилда қўзғолон юз бермагунча Қўшма Штатлар Ливияда ҳеч қандай нуфузга эга эмас эди ва Қаззофий Британияга содиқ малай бўлиб келди. Араб баҳори юзага келиб Мисрда Ҳусни Муборак ва Тунисда Зайнулобидин ағдариб ташлангач қўзғолон тезлик билан чегаралараро Ливияга ҳам ёйилди. Британия Қаззофийнинг куни битишига яқин қолганини сезди. Чунки Уммат ўзгариш бўлишини истаётган эди. Шунинг учун Британия Қаззофийдан воз кечишга ва унинг ўрнига бошқа малайни тайёрлашга қарор қилди… Шу мақсадда Британия Франция билан ҳамкорликда янги сиёсий раҳбариятни пайдо қилишга киришиб 2011 йил февралда миллий ўтиш даври кенгаши (NTC)ни тузди. 2011 йил 5 мартда эса Қаззофий режимидан ажралиб чиққан адлия вазири Мустафо Абдулжалил шу кенгаш раиси этиб сайланди. Ҳукумат бошлиғи мансабини эса Маҳмуд Жибрил, сўнгра Абдурроҳим Кайб эгаллади… Кенгаш 2012 йил июлда умумий миллий конгресс тузилгунга қадар мавжуд бўлиб турди ва миллий конгресс вазифаларни 2012 йил 8 августда миллий кенгашдан расман қабул қилиб олди. Шундан кейин Али Зайдон бош вазир этиб сайланди. У Нурий Абу Саҳмин бошчилигидаги конгресс уни истеъфога чиқаргунга қадар бош вазир бўлиб турди. Шундан кейин конгресс Абдуллоҳ Санийга муваққат бош вазир бўлишни таклиф қилди, кейинчалик уни ҳам истеъфога чиқариб Маитикни сайлади. Саний билан Маитик ўртасидаги расмий жиҳат ҳозиргача ҳал қилинмай келди. Чунки ливиялик қўзғолончиларнинг ва бутун мамлакат бўйлаб ёйилган қуролли гуруҳларнинг бу кенгашлар, конгресслар ва ҳукуматларда таъсирлари бор. Шунинг учун бир кенгаш йўқолиб, унинг ўрнига яна бир кенгаш ва бир ҳукумат йўқолиб унинг ўрнига яна бир ҳукумат келмоқда…

Миллий конгресс конституцияни ишлаб чиқиш ва 18 ой орасида умумий сайловларни ўтказишга ҳозирлик кўриш учун тузилган эди. Бу иш конгресс кенгашдан ўз вазифаларини 2012 йил 8 августда қабул қилиб олганидан кейин мўлжалланган экан демак бу конгресс бошқаруви 2014 йил 7 февралда ниҳоясига етишини англатар эди. Лекин конгресс 2014 йил 24 декабргача сақланиб қолиш учун ўз муддатини чўзди ва одамлар бу муддатни чўзиш тарафдорлари билан бунга қаршиларга бўлиниб қолди… Ишларни идора қиладиган муваққат ҳукумат тузилди ва охир-оқибат сайлов комиссияси вазиятга қонуний тус бериш учун 2014 йил 25 июнда президентлик, парламент ва ҳукуматга умумий сайловлар ўтказишга қарор қилди.

3 –  Ливиядаги сиёсий доира Британия етиштириб чиқарган қўғирчоқ доира эканини, унда Британиянинг Ливиядаги малайи бўлган бу сиёсий доирани қўллаб-қувватлаётган французларнинг бир оз қўли ҳам борлигини, бу эса бўлғуси сайловларда мансабларга кўтариладиганлар бир озгина «мустақиллар» билан бирга Европанинг одамлари бўлишини ва ана шундан кейин вазият барқарорлашиб Американинг очкўз истаклари бекор кетишини англатишини Америка яхши билади. Америка ўзининг Қаззофий бошқарувига барҳам беришдаги амалий ҳарбий таъсиридан фойдаланиб қолишни истаган эди. У ўзининг нуфузда улуши кўпроқ ва тўлиқроқ бўлишида шундан фойдаланишни истаган эди. Американинг бу истаги эса Европа ҳукмронлиги сақланиб қолаётган бу муҳитда сайловларнинг ўтказилиши билан рўёбга чиқмайди. Шунинг учун Америка ўзига малай бўлган янги сиёсий табақани пайдо қилиш учун Ливияда ҳарбий жиҳатдан «карта»ларни аралаштириб юбориш ва вазиятни қайта тартиблаш фикрига тушган эди. Бундаги биринчи қадам бир ҳарбий кишига аъзоларининг кўпчилиги Европа одамлари бўлган Миллий конгресс назорат қилаётган мавжуд вазиятга қарши тўнтаришга ўхшаш нарса билан ҳаракатланишни таклиф этиш эди. Мақсад «карта»ларни аралаштириб юбориш ва сайловларни Америка учун афзал бўлган шарт-шароитлар вужудга келгунга қадар кечиктириш эди. Сайловлар фақат бир Американинг назорати билангина бўлмаса Европа билан шерикчиликда бўлади, натижада майдон фақат Европаники бўлиб қолмайди. Шундай қилиб Америка Хафтарни ҳаракатга келтирмоқда. Хафтарнинг ҳаёти, таржимаи ҳоли унинг Америкага содиқ малай эканини айтиб турибди… Хафтарни Қаззофий Чад урушида ёрдамсиз ташлаб қўйди ва уни рад қилди. Шундан кейин Хафтар ва 300 ливиялик аскарлар 1987 йил мартда асир тушишди. Ана шундан кейин Америка Чад воситачилигида қўзғалди ва Америка марказий разведка бошқармаси (ЦРУ) Хафтарни озод қилиш учун музокара олиб борди. Америка самолётлари Хафтар ва унинг гуруҳини Заирга, сўнгра Америкага олиб келди ва унга Қўшма Штатларда сиёсий бошпана беришди. У ерда у хориждаги Ливия оппозицион ҳаракатига қўшилди. Шундай қилиб Хафтар кейинги 20 йилни Американинг Виргиния штатида ўтказди, у ерда марказий разведка бошқармаси томонидан партизанлар уруши бўйича машқлардан ўтказилди ва Ливияга фақат 2011 йил 17 феврал қўзғолонидан кейингина қайтди. У бу қўзғолонда, айниқса Бенгазида бир алоҳида рол ўйнади. 2011 йил ниҳоясида Ливиядаги янги ҳарбий қўмондонлар ўзаро келишишиб Хафтарни собиқ мунтазам армия ўрнига тузилган миллий армия бош штабининг бошлиғи этиб сайлашди. Бир қанча оппозициячилар Хафтарнинг Чаддаги тарихи ва америкаликлар билан боғлангани сабабли унинг қўзғолондаги иштирокига нисбатан очиқдан-очиқ шубҳа билдиришиб унинг номига танқидлар йўллашганидан кейин у бу армиядан четлатилди ва армия бош штаби бошлиқлиги вазифаси собиқ ички ишлар вазири Абдулфаттоҳ Абидийга топширилди.

4 –  Хафтар 2014 йил 14 февралда ўзига тобе кучларнинг Ливиядаги муҳим ҳарбий объектлар устидан ўз назоратини ўрнатганини эълон қилиб ҳаракатга келди. У ўз баёнотида Миллий конгресс (парламент) ва ҳукумат ишлари тўхтатиб қўйилишини эълон қилди ва ўзи Ливиянинг сиёсий келажагига оид йўл харитаси деб номлаган нарсани ўртага ташлаб бундай деди: «Биз амалга оширган нарса тўнтариш эмас ва биз ҳарбий бошқарувни ўрнатишга ҳаракат қилмаяпмиз, аксинча умумий конгресснинг кетишини талаб қилиб чиққан кўча талабларига ҳамоҳанг ҳолда ҳаракат қиляпмиз». Бу иш Хафтарнинг Ливиядаги ҳокимиятга босим ўтказишга бўлган биринчи уриниши бўлди. Хафтар то ҳокимиятга келгунига қадар ёки Ливиядаги мавжуд ҳокимиятни ағдариб ташлагунига қадар йўл харитасида чизиб берилган режа бўйича ўзининг сиёсий мақсадларига эришиш учун шундай босим ўтказди. Ана шундан кейин, 2014 йил 16 майда Хафтар яна ҳаракатини бошлаб Бенгазидаги у террорчи деб атаган қуролли гуруҳларга қарши ҳужум уюштирди. Бу ҳужумни Ливия шарафи дея номлади. Ана шундан кейин бу амалиёт пойтахт Триполига кўчди ва Хафтар ўзини миллий армия қўмондони ва Ливияни «террорчи» гуруҳлардан қутқазувчи халоскор деб таништирадиган бўлди. Унга тобе кучлар 2014 йил 17 майда парламентга бостириб кириб, унинг теварак атрофини қисқа муддат эгаллаб турди ва кейин чиқиб кетди. Миллий армия воизи ва Хафтарга тобе Муҳаммад Ҳижозий Рейтер агентлигига: «Бу ҳужумни амалга оширганлар террорчи гуруҳларга қарши ҳужум уюштираётган миллий армияга тобе кучлардир» деб билдирди. 2014 йил 25 июндаги янги сайловлар яқинлашиши билан Ливия янада кўпроқ нотинчликлар гирдобига тушиб қолди. Чунки Халифа Хафтар ва унинг кучлари пойтахт Триполига ва парламентга ҳужум қилди. У бундан бир ҳафта олдин Бенгазидаги 17 феврал шаҳидлари полки базасига қарши амалиёт ўтказган эди, ҳукумат тарафдори бўлган бу полк Ливиядаги энг катта ва энг яхши қуролланган қуролли гуруҳлардан бири ҳисобланади. Ана шундан кейин Тобрукдаги Шарқий Ливия ҳарбий ҳаво базаси қўмондонлари 19 майда Хафтарни қўллаб-қувватлашларини эълон қилишди. Ана шундан кейиноқ армиянинг ажралиб чиққанлардан иборат бир гуруҳи ва миллий полициянинг кўзга кўринган шахслари Хафтарга содиқликларини эълон қилишди. Бунинг натижасида Хафтарнинг баъзи кучлари мамлакатдаги баъзи ҳарбий ҳаво кучларидан фойдаланишга муваффақ бўлди. Бу самолётлар ва вертолётлардан фойдаланиш билан амалга оширилди. Хафтар шу орқали Бенгазида ўзининг кучлари туришини таъминлашга уринди. Ҳозир қуролли Зинтан жамоатлари ҳам Хафтар билан иттифоқ тузган. Шундай қилиб унинг кучлари қайсидир даражада ўсди.

Хафтар Ихвонул Муслиминга ва «терроризм»га қарши урушга асосий эътибор беришдан иборат Мисрда юз берган нарсага тақлид қилмоқчи бўлди. Масалан 2014 йил 20 майда «Ўрта Шарқ» газетаси у билан бўлган мулоқотни нашр қилди. Мулоқотда Хафтар ўзининг Америка Мисрда қўллаган услубдан таъсирланганини кўрсатиб ўтиб: «Биз Мисрда юз бераётган нарсалардан таъсирланяпмиз» деди. Унинг айтишича у Мисрдаги Сисий қилган ишга ўхшаш ишни қилиши тўғрисида халқдан ваколат олган эмиш. Истеъфодаги генерал Халифа Хафтарнинг расмий вакили полковник Муҳаммад Ҳижозий бундай деб баёнот берди: «Хафтар агар Ливия халқи ундан ўз номзодини қўйишини талаб қилса Сисий изидан боради, айниқса Сисий шунга ўхшаш оғир вазифани, яъни Мисрни Ихвонул Муслиминдан қайтариб олиш вазифасини уддалаган экан Хафтар ҳам унинг изидан боради». (Онадўли агентлиги 2014 йил 30 май).

5 –  Ана шундан кейин Ливия умумий миллий конгресси – Халифа Хафтарнинг таҳдидларига қарамай – 2014 йил 25 май якшанба куни шошилинч йиғин ўтказди ва парламент янги бош вазир Аҳмад Маитик ҳукуматига ишонч билдиришни ёқлаб овоз берди. Аҳмад Маитик ҳукумати кўпчилик овоз билан, йиғинга ҳозир бўлган жами 94 депутатдан 83тасининг овозига эга бўлиб Миллий конгресс ишончига эришди. Бу йиғинни ўтказиш тўғрисида қаттиқ турилганлиги яққол кўриниб турди. Чунки конгресс раҳбарияти қисқа мактубда депутатларни шу йиғинда иштирок этишга чақириб, бу йиғин «охиргиси бўлиши» мумкинлигини кўрсатиб ўтди. Соат 11:00да (гринвич вақти билан 09:00да) ўтказиш мўлжалланган йиғин кворум (иштирокчиларнинг етарли миқдори) камлиги сабабли оқшомга кечиктирилди. Бу йиғинни ўтказиш тўғрисида қаттиқ турилганлиги депутатларнинг Триполидаги валиаҳд қасрида (подшоҳлик давридан қолган қаср) тўпланишганидан ҳам кўриниб турибди. Чунки конгресс биноси Хафтарга тарафдор қуролли кимсаларнинг бу бинога қилган ҳужумидан кейин ёпиб қўйилган эди. Триполи ҳарбий отрядларидан бирининг аскарлари қасрни қўриқлаш вазифасини ўз зиммаларига олишди.

Лекин Хафтар янги бош вазир тайинланишини рад этишини эълон қилиб сайловларни кечиктиришга чақирди. Чунки у: «Янги бош вазир мамлакатга барқарорликни қайтаролмайди» деб июнда ўтказиш белгиланган парламент сайловларини кечиктиришга чақирди. (АФП 2014 йил 26 май). Хафтар 2014 йил 21 майда «қуролли кучлар олий кенгаши» номидан «давлат раҳбарияти олий кенгаши фуқаро шахслардан иборат бўлиши, унинг вазифаларидан бири фавқулодда ҳукумат тузишни таклиф қилиш ва бўлғуси парламент сайловлари ўтказилишига бошчилик қилиш бўлиши, раҳбарият кенгаши ҳокимиятни сайланган парламентга топшириши» вазифаси юкланишини «олий суд кенгаши»дан талаб қилди. Хафтар бундай деди: «Армия бу қарорларни умумий Миллий конгресс (парламент) ўз ишларини халқ талаб қилгандек тўхтатишни рад этганидан кейин қабул қилди». У яна бундай деди: «Қуролли кучлар олий кенгаши ўтиш даврида ва ундан кейинги даврда хавфсизликни таъминлаш вазифасини ўз зиммасига олади». (АФП 2014 йил 22 май). «Олий суд кенгаши» 2014 йил 26 майда бунга рад жавобини берди. Чунки «барча тарафлар ўртасидаги ярашувга эришиш мақсадида ижтимоий комиссия тузилганини, у конституцияни ишлаб чиқиш таъсис ҳайъати раиси, уламолар робитаси раиси, фактларни текшириб ўрганиб чиқиш ва сулҳ ҳайъати раиси, қонунчиликларни қайта кўриб чиқиш комиссияси раиси, ўтиш даври миллий кенгаши раиси, ҳукамолар мажлиси ва шўро раиси, феврал комиссияси раисидан иборат бўлади. Бу комиссия вазифаларидан бири барча тарафлар билан боғланишдир». (Ал-Жазира 2014 йил 26 май). «Бу кенгаш раиси ал-Жазира ундан бу комиссияни тузиш ташаббуси Хафтарнинг охирги ташаббусига рад жавобими? – деб сўраган пайтда аниқ жавоб бермади». Лекин олий суд кенгашининг Хафтар таклифини қабул қилмагани ва бу таклифни дангал рад қилганини эълон қилмагани кўриниб турибди. Аксинча кенгаш тарафлар ўртасидаги ярашувга эришиш учун комиссия тузилганини эълон қилди. Бу эса Хафтарнинг суд қўллаб-қувватловига эришмаганини англатади.

6 –  Американинг позициясига келсак, Хафтар қилаётган ишлар ортида шу позиция турганлиги ва Америка Хафтарни ҳаракатга келтираётгани аниқ эди… Бундан ташқари Хафтарнинг уни Америка Чад қамоқларидан олиб чиқиб кетганидан бошлаб у йигирма йил давомида Виргиния штатида яшаб Америка бағрида тарбияланганини ҳам ҳисобга олиш керак. Лекин буни кўрсатиб турган қуйидаги бошқа далиллар ҳам бор:

а)   Америкалик масъуллар айтган гаплар матни ҳам, мазмуни ҳам шуни кўрсатиб турибди. Жумладан:

 –     Мана шундай ҳодисалар чоғида, Хафтар ўзининг ҳарбий амалиётларини 2014 йил 14 февралда бошлаши билан ана шу амалиётларни 2014 йил 16 майда қайта бошлагани ўртасидаги давр оралиғида Америка Ливияга ўзининг ташқи ишлар вазири ўринбосари Уильям Бернсни юборди. У ўзининг бу сафари чоғида бундай деди: «Зўравонлик билан ҳамоҳанг экстремизмнинг кучайиб бораётгани Ливия учун ҳамда халқаро шериклар учун биринчи ўриндаги хавфдир». У бундай деб қўшимча қилди: «Тинчлик ўрнатиш Ливиянинг муваффақиятга эришиши учун бир муҳим ишдир». Бернс «экстремистлар зўравонлигига қарши туришда Америка ёрдамларини кўпайтирилишини» ваъда қилиб бундай деди: «Қўшма Штатлар бошқа шериклар билан биргаликда армияни ва хавфсизлик кучларини машқдан ўтказишни давом эттираверади» (Рейтер 2014 йил 24 апрел). Яъни Америка ўзининг Ливия устидан ҳукмронлигини мустаҳкамлаш учун «экстремизм ва терроризмга қарши кураш» картасини ишга солмоқда. Шунинг учун ҳам унинг малайи Халифа Хафтар бу «карта»ни – уни унга америкаликлар берганидан кейин – ишга солди.

 –     Америка ўзининг Хафтар билан алоқа ўрнатганини инкор қилмади. Чунки ташқи ишлар вазирлиги воизаси Женнифер Псаки 2014 йил 20 майда ўтказилган матбуот конференциясида бундай деди: «Биз Халифа Хафтар билан охирги вақтларда, уч ҳафтадан кўпроқ вақтдан бери боғланмадик, биз Ливиядаги ҳаракатланишни қораламаймиз ҳам, қўллаб-қувватламаймиз ҳам». Псаки Хафтарнинг амалиётини ҳарбий тўнтариш деб аташдан – ундан шу ҳақда сўралганида – бош тортди. У ўзи ўтказган матбуот конференциясида: «Собиқ элчи яқинда Ливиядан қайтиб келганини, ўзининг мамлакати Ливиядаги ҳодисаларни охирги икки кунда яқиндан кузатиб бораётганини…» кўрсатиб ўтди. Демак Америка Хафтар билан алоқа ўрнатганини инкор қилмади, балки фақат охирги вақтларда у билан боғланмаганини билдирди, холос. Эътиборни тортадиган нарсалардан бири шуки, Ҳаёт 2014 йил 24 майда ёзишича Американинг Ливиядаги элчиси Дебора Жонс бундай деди: «Истеъфодаги генерал Хафтар бизга нисбатан тақиқланган гуруҳларга қарши жанг олиб бормоқда».

б)   Қолаверса Хафтар билан ўтказилган мулоқотлар Американинг унга ёрдам бераётганини ва уни қўллаб-қувватлаётганини кўрсатиб турибди.

Вашингтон Пост 2014 йил 20 майда Хафтар билан ўтказган мулоқот чоғида у бундай деди: «Биз Ливиядаги мавжуд террорчилик ҳаракатини йўқ қилиш учун ҳужумни бошладик, биз бу ҳужумни мунтазам армиянинг барча қисмлари билан биргаликда бир ҳафта олдин бошладик, биз ҳозир мана шу вазифа бўйича олдинга ҳаракат қиляпмиз, биз қарши туришнинг ечим эканини кўрмоқдамиз, аммо Зинтан билан ҳаракатларни мувофиқлаштириш ҳақидаги саволга келсак мен сизга: биз бир бутунмиз, деб айтаман».

в)   Америка кучларининг Сицилия сари ҳаракатланиши тўғрисидаги қайта-қайта эълонлар ҳам шу ғаразга олиб келади, Американинг бундан мақсади Ливиядагиларни қўрқувга солишга уриниш ва ўзининг малайи Хафтарни – унинг маънавиятини кучайтириш билан – қўллаб-қувватлаш ҳамда унга ёрдам беришга ўзининг тайёр эканини кўрсатишдир.

 –     Пентагон вакили Жон Кирби 2014 йил 20 май сешанба куни Америка денгиз пиёда кучларига қарашли кучлар Сицилия оролида тўпланганини эълон қилди. Кирби бунга сабаб қилиб Америка фуқароларини ва Триполидаги Америка элчихонаси ходимларини кўчириш каби бошқа вазифаларни кўрсатди.

 –     «Ўрта Шарқ» 2014 йил 21 майда бундай хабар тарқатди: «Америка мудофаа вазирлигидаги бир йирик масъул кеча Италиядаги учқичлар Ливиядаги тартибсизликлар кучайиб бораётгани муносабати билан Триполидаги Америка элчихонасидан америкаликларни кўчиришга тайёр турганини таъкидлаб, Пентагон масъулларининг вазиятни «дақиқама дақиқа, соатма соат» кузатиб турганини кўрсатиб ўтди». Газетада америкалик масъулларнинг ушбу сўзлари ҳам келтирилган: «Қўшма Штатлар Сицилияда жойлаштирилган денгиз пиёда кучлари сонини оширди, бу аскарларни америкаликларни кўчириб олиб чиқиб кетишга чақирилиши мумкин… бошқа 60 денгиз пиёда аскарлари ва «V-22 Osprey» русумидаги бошқа тўрт вертолёт ҳам ўзларининг Испаниядаги базаларидан Сицилиядаги Сигонелла денгиз ҳарбий ҳаво кучлари базасига юборилади. Исмларини ошкор қилмаслигимизни сўраган икки масъулнинг айтишича, бу билан Сицилияда эҳтиёт юзасидан жойлаштирилган денгиз пиёда кучларининг умумий сони 250га етади ва бу уларнинг Италияда туришларини Ливияга яқин қилиб қўяди ҳамда тез жавоб зарбаси беришда ёрдам беради».

 –     Франс Пресс эса 2014 йил 27 майда бир Америка масъулининг қуйидаги гапларини келтирди: «Бир Америка ҳарбий ҳужумчи кемаси бир неча кун орасида Ливия соҳилларига етиб келади, унинг бортида мингта денгиз пиёда аскарлари бор, улар Триполидаги Америка элчихонаси ходимларини кўчиришда иштирок этишади». Америка ташқи ишлар вазирлиги Ливиядаги америкалик фуқаролардан бу мамлакатни тарк этишларини талаб қилиб бундай деб билдирди: «Ташқи ишлар вазирлиги америкалик фуқароларни Ливияга мутлақо сафар қилишдан огоҳлантиради ва ҳозирда бу мамлакатда турган америкалик фуқароларга бу мамлакатдан тезлик билан кетишни тавсия қилади». Вазирлик яна бундай деб билдирди: «Ливиядаги хавфсизлик вазияти оқибатларини олдиндан айтишнинг ҳамон иложи бўлмаяпти ва бу вазият беқарорлигича қолмоқда». (Рейтер 2014 йил 28 май).

7 –  Шундай қилиб демак Америка Ливиядаги сайловларни Хафтар ҳаракати ёрдамида кечиктиришга ҳаракат қилмоқда. Америка ўзининг Малидаги тажрибасидан нусха кўчирмоқчи, гарчи Малидаги тажрибаси муваффақиятсиз чиққан бўлса ҳам. Чунки Малидаги тўнтаришга Америка 2012 йил 22 мартда зобитлардан бири орқали бошчилик қилди. Бу белгиланган сайловлар вақтидан бир ойча олдин рўй берди. Чунки Америка агар бу сайловлар ўтказилса у ҳолда Францияга малай сиёсий табақа бу сайловларда ғалаба қозониши мумкинлигидан қўрқиб қолди. Шунинг учун Америка бу сайловларнинг бундай вазиятда ўтказилмаслигини, фақат тўнтариш орқали вазиятни ўзгартирганидан кейингина ўтказилишини истади. Лекин Америка буни давом эттиролмади, аксинча Франция тўнтариш мавзусига барҳам беришга муваффақ бўлди ва ана шу тўнтаришга бир ярим йилдан озроқ вақт ўтганидан кейин сайловларни ўтказди. Бу сайловлар натижасида Франциянинг югурдакларидан бири Абу Бакр Кита Малининг янги президенти бўлди ва унинг қасамёд маросими 2013 йил 19 сентябрда бўлиб ўтди. Кўриниб турганидек Америка ўзининг Ливиядаги улуши Малидаги улушидан кўра яхшироқ бўлишини кутмоқда!

Қолаверса Америка Сисий тажрибасидан нусха кўчиришга ҳам уринди… Лекин Мисрдаги ҳолат билан Ливиядаги ҳолат ўртасида фарқ бор. Чунки Сисий армия қўмондони бўлиб, ҳарбий куч унинг томонида эди. Аммо Хафтарнинг кучи Ливиядаги бошқа ҳар қандай ҳарбий бўлинма каби бир ҳарбий бўлинмага ўхшайди. Унинг кучи унга тобе бўлган кучлар билан бир оз ошиши мумкин. Лекин фарқ катта эмас. Демак бу воқе Сисий қўмондонлигидаги Миср армияси воқесидан бутунлай фарқ қилади. Чунки Ливиядаги қуролли кучлар Хафтар билан Миллий конгресс ўртасида тақсимланган. Масалан Зинтан ҳарбий отрядлари «савоиқ ва қаъқаъ»лар ўзларининг Хафтар ҳаракатига қўшилишганини эълон қилган бўлса, марказий минтақа «Мисурата» зирҳли бўлинмаси Хафтарга қарши Миллий конгрессга яқинлашди… бошқа бўлинмалар ва ҳарбий қисмлардан иборат ҳарбий кучларга нисбатан ҳам шундай дейиш мумкин. Чунки улар турли йўналишга эгадир. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки Хафтар Сисийга тақлид қилгани билан унга тенг келолмайди. Негаки ҳарбий воқе турличадир. Сисий армия қўмондонидир ва унга фаол куч тарафдор. Шунинг учун ҳам у парламентни тарқатиб юборди ва президент билан ҳукуматни ағдариб ташлади. Чунки у армия қўмондони бўлгани учун кучга эга эди. Лекин Ливиядаги Хафтар Америка ёрдами билан бир исёнга бошчилик қилаётган бир истеъфодаги ҳарбий, холос. Шунинг учун ҳам у ҳукуматни ағдаролмади, парламентни тарқатиб юборолмади, давлат муассасалари ишини тўхтата олмади. Шунинг учун Маитик агар у вазирлар кенгаши йиғинига келадиган бўлса уни қамоққа олиш ва шунга ўхшаш нарса билан таҳдид қилган Хафтар бу йиғинга тўсқинлик қилишнинг уддасидан чиқолмади. Марказий минтақа «Мисурата» зирҳли бўлинмасига қарашли ҳарбий кучлар ҳаракатга келиб, қонуний эканлиги тўғрисида низолашилаётган бош вазир Аҳмад Маитик канцелярияси мудирига ҳамроҳлик қилди ва бош вазирлик қароргоҳига ҳужум қилиб ҳужжатларни эгаллаб олди…

Ливиянинг янги ҳукумати бошлиғи Аҳмад Маитик 2014 йил 2 июнда пойтахт Триполидаги бош вазирлик қароргоҳига – марказий минтақа «Мисурата» зирҳли ҳарбий қисмнинг кучайтирилган ҳарбий кучлари ҳимоясида – кириб боришга муваффақ бўлди. У ҳали ҳукуматнинг ишларни юритиш раиси Абдуллоҳ Санийдан вазифаларни қабул қилиб олмасдан туриб ҳукумат қароргоҳига кириб борди ва Хафтарнинг таҳдидларига парво қилмади! Шунинг учун агар сайловлар белгиланган вақтида ўтказиладиган бўлса у ҳолда Америка малайларининг бу сайловларда ғолиб чиқиши эҳтимолдан узоқдир. Шу боис Американинг «терроризмга қарши уруш» деган баҳона билан Хафтар ва бошқа малайлар ёрдамида тартибсизликларни келтириб чиқаришдан бошқа иложи қолмаяпти. Америка бу мамлакатда тартибсизликларни янада авж олдириш учун бир муайян қуролли исломий ҳаракатларга қарши муайян босқинчилик ҳужумларини амалга ошириши мумкин. Сайловларни тўхтатишга ёки уларни кечиктиришга эришиш учун Америка шундай ҳужумларни амалга ошириши мумкин. Чунки ўшанда Америка ўзининг малайларини кучайтириш ва қўшимча малайларни орттириш орқали ўз нуфузини кучайтириш учун яна бир фурсатга эга бўлади. Шунинг учун демак Американинг бунга эришиш учун ўз малайи Хафтарни қўллаб-қувватлашни давом эттиравериши кутилади. Энди агар Америка буни фойдасиз деб билса, кутган натижаларини рўёбга чиқариб беролмайди ва сайловлар ўтказилади, деб билса у ҳолда Америка Ливияда кучли нуфузга эга европаликлар билан бир муайян мазмунда келишишга ҳаракат қилади.

8 –  Бу ҳарбий куч жиҳатидан шундай. Бошқа томондан эса Ливиядаги вазият Мисрдаги вазиятдан фарқ қилади. Чунки европаликлар, айниқса инглизлар Ливияда чуқур томир отган. Улар бу мамлакатда иккинчи жаҳон урушидан бошлаб Қаззофий қулагунига қадар нуфуз эгалари бўлиб келишди. Шунинг учун инглизлар малайларни етиштириб чиқариш ва Франция ёрдамида, бошқа европаликлар ёрдамида ҳамда бу минтақада ўзларига малай бўлган режимлар ёрдамида ишлар жиловини ўз чангалларида ушлаб туриш имконига эга. Аммо Мисрда америкаликлар 1952 йил 23 июлдаги тўнтаришдан бери Абдунносир ва унга тарафдор зобитлар ёрдамида томир отган. Шунинг учун Америка Мисрда шу бугунгача ҳукмрон бўлиб келмоқда. Шундай қилиб демак бу икки мамлакатдаги воқелик бир-биридан фарқ қилади.  Европаликлар нуфузи Ливиядаги сиёсий доирада кучли. Шунинг учун Британиянинг Франция, Германия, Италия ва бошқалар қўллаб-қувватлови билан ҳамда ўзининг Қатардаги ва Шимолий Африкадаги қўшни давлатлардаги малайлари ёрдамида бу нуфузни сақлаб қолиш учун бор кучини сарфлаши кутилади. Бунга айниқса Ливиянинг Европа қўрқаётган ноқонуний эмиграциянинг бошланиш нуқтаси эканлиги ҳамдир. Европа Ливияда нуфузни бошқаси илиб кетишидан хавфсирамоқда. Шунинг учун у бу ишга жони борича маҳкам ёпишади. Уни бу борада ҳамон асосий кўпчилигини Европа (Британия) малайлари ташкил қилаётган сиёсий доира руҳлантиради. Америка буни яхши тушунади. Америка Европанинг, айниқса Британиянинг бу кучли ҳирсини яхши тушунади. Шунинг учун Америка Ливия мавзусида Европадан бутунлай узилмасдан ҳаракат қилмоқда. Чунки Америка ҳарбий амалиётлар ёрдамида нотинчликларни келтириб чиқариш учун Хафтарни ишга солаётган бир вақтда Ливияга аҳамият беришда Европани ҳам шерик қилмоқда… Шунинг учун Европа давлатлари Америка билан биргаликда 2014 йил 23 майда Ливиядаги вазият хусусида бир қўшма баёнотни чиқарди. Бу ҳақда Рейтер агентлиги хабар тарқатди. Унда қуйидагилар келган: «Европа Иттифоқи, Франция, Италия, Британия ва Қўшма Штатлар зўравонлик ишлари давом этаётганлигидан ўта ташвишни ҳис қилмоқда. Шунинг учун бу давлатлар барча тарафларни куч ишлатмасликка ва келишмовчиликларни сиёсий йўллар билан ҳал қилишга чақиради». Баёнотда яна бундай дейилган: «Ҳокимиятнинг тинч йўл билан қўлдан-қўлга ўтишига олиб келадиган амалиёт кенг доирадаги ўзаро ярашув ва бу амалиётга путур етказиш мақсад қилинадиган ҳар қандай амалиётлардан узоқ бўлиш асосига қурилмоғи лозим». Рейтер қўшимча тарзида изоҳ бериб бундай деб ёзди: «Ғарб кучлари Хафтар бошчилик қилаётган ҳужум Ливия армиясининг бўлиниб кетишига ва мамлакатда янада кўпроқ тартибсизликларни юзага келтиришига олиб келиши мумкинлигидан хавотирга тушмоқда». Бу эса Европа давлатларининг Ливияда қанчалик таъсирга эгалигини акс эттириб турибди. Акс ҳолда Америка бу давлатлар билан биргаликда қўшма баёнотни чиқармаган бўларди.

9 –  Шундай қилиб демак Американинг ва унинг югурдак қуроли Хафтарнинг Ливиядаги Европа нуфузини йўқ қилишга муваффақ бўлиши кутилмайди. Лекин улар нотинчликлар ва тартибсизликларни келтириб чиқаришлари, Европа сиёсий доирасига, айниқса Британия сиёсий доирасига «Британиянинг якка ҳукмронлик даври аллақачон ўтиб кетди ва Америка ҳам зўр куч билан кўриниши лозим» деган мазмунда бир кучли нома йўллашлари мумкин… Шу билан бирга модомики Европа билан Америка ўртасидаги кураш Ливияга бу юртдаги югурдак қуроллар ёрдамида кириб келиб бўлган экан бу олов ҳар лаҳзада аланга олиши мумкин. Чунки мустамлакачи кофирлар мусулмонларнинг қирғин бўлишига ва уларнинг қони дарё бўлиб оқишига асло парво қилишмайди. Аксинча бу уларни жуда хурсанд қилади ва уларга куч бағишлайди… Чунки Ғарб давлатларининг мақсади ўз нуфузини ёйиш ва Ливия нефти уларнинг ғаразидир… Бу мустамлакачи кофирлар манфаатлар устида бир-бири билан келиша олмаса-да лекин улар Ислом ва мусулмонларга душманлик қилишда барчаси бирлашади.

Шундай қилиб Ливия халқаро кураш гирдобига тушиб қолди. Бу давлатлар Ливияни ўзаро нуфуз талашиш ва ўлжадан каттароқ қисмига эга бўлиш борасида кураш майдонига айлантирди. Шунинг учун мана бу халқаро аралашув бор экан ва бу юрт аҳли орасидаги ҳаракатга бошчилик қилаётган кўпчиликда аниқ қараш йўқ экан ишлар тинчимайди, вазият тартибга келмайди ва халқ қўзғолондан кўзлаган мақсадларига эриша олмайди. Бу юрт аҳли Ғарбнинг, айниқса европаликларнинг югурдак вакили Қаззофийга қарши қўзғолон кўтарган эди. Қаззофий бу юрт халқи зиёнига европаликлар манфаатларини рўёбга чиқариб келди… Халқ шу малайга қарши қўзғолон кўтарган эди… Шундай экан энди қандай қилиб одамлар яна Ғарб давлатларининг тузоқларига тушишлари ва бу Ғарб кучлари ўртасидаги кураш қуролларига айланишлари мумкин, ахир?!!

10 – Ливияда бўлаётган ҳодисалар хулосаси шуки, Британия ва унинг ортида турган Европа ҳодисалардан ўзиб кетишга жон жаҳди билан уринмоқда. Демак у ҳозирги қийин аҳволдан чиқиб кетиш учун замон билан мусобақалашмоқда. Бунга мумкин қадар яқин вақт ичида сайловларни ўтказиш орқали ҳукуматга қонуний тус бериб унинг таянчларини мустаҳкамлаш орқали эришмоқчи. Ўшанда Европа яна ўша эски сиёсий низомни ўрната олади, лекин бу сафар ўзининг малайларидан иборат янгича қиёфада ўрнатади. Натижада Ливия унинг нуфузи доирасидан чиқиб кетолмайди. Шунинг учун Европа сайловларни мумкин қадар тезроқ ўтказишга ҳаракат қилди ва Ливия сайлов комиссияси 25 июнни Ливиядаги янги парламентга сайловлар вақти этиб белгилади. Бу парламент – Ливия расмий ахборот агентликлари айтганидек – тобора кўп тортишувга сабаб бўлаётган умумий Миллий конгресс ўрнини эгаллайди.

Америка ва унинг тобелари бу  ишдан хабар топиб, унга тўсқинлик қилишга ва янги ҳукумат тузилишига йўл қўймасликка уринишди, бу янги ҳукумат Ливия сайлов комиссияси 25 июнда ўтказишни белгилаган сайловларни уюштириш учун ҳозирги босқичга бошчилик қилади. Бунга йўл қўймасликда Хафтар Американинг қуроли бўлди. Шунинг учун Хафтар 2014 йил 25 май якшанба куни ўзи қўмондонлик қилаётган Ливия миллий армияси расмий вакили ўқиб эшиттирган баёнотда «умумий Миллий конгресснинг ҳар қандай йиғин ўтказиши ман қилиш ва қамоққа олишга нишон бўлади» деб эълон қилди. Армия ҳам «конгресснинг ҳар қандай жойда йиғин ўтказиши ноқонуний иш ҳисобланади ва қонуний жавобгарликка тортилади» деб билдирди. 2014 йил 24 май шанба куни эса агар парламент аъзолари эртага йиғин ўтказмоқчи бўлишса қонуний тарзда қамоққа олинишга нишон бўлишади, деб қўшимча қилди. Америка бунинг ортидан кураш ҳолатининг сақланиб қолаверишини ва беқарорлик давом этаверишини мақсад қилмоқда. Чунки ана шунда Америка кейинчалик агар муваффақ бўлса ўзининг малайларини Ливия сиёсий харитасига ва Ливиядаги кучли сиёсий доирага тиқиштириш имконига ёки лоақал Ливияда Европага, айниқса Британияга кучли шерик бўлиш имконига эга бўлади.

Шундай қилиб демак Британия ва уни қўллаб-қувватлаётган Европа Ливиядаги ўз нуфузини ўзларига малай бўлган ҳозирги сиёсий доиралар ёрдамида сайловлар ўтказиш орқали сақлаб қолиш учун бор кучини сарфламоқда. Америка эса ҳозирги сиёсий доира сафларига – бу доирани ўз фойдасига ўзгартириш учун ёки лоақал унга ўзининг одамларини жойлаштириш ва ана шундан кейин сайловлар бўлиши учун – суқилиб кириб олиш учун сайловларни кечиктиришни истамоқда. Американинг бундан ғарази Ливияда нуфузда «етарли» улушга эга бўлишдир.

11 –Бу мавзу ҳақидаги сўз хотимасида шуни айтамизки, бир вақтлар фатҳ-ғалабаларнинг ва бутун оламга адолат ва яхшиликни элтувчи Исломни ёйишнинг бошланиш нуқтаси бўлган мусулмонлар юртларининг мустамлакачи кофирлар бизни қирғин қилиш ва бойликларимизни талаб ташиб кетишда бир-бири билан ким ўзарга мусобақалашадиган жанг майдонига айланиб қолгани ғоятда аламлидир. Бу мустамлакачи кофирлар биздан ҳар томчи қон оққан пайтда оғизларини тўлдириб кулишмоқда. Бизнинг қонларимиз фақат уларнинг қўли билангина эмас балки уларга малай бўлган, ўзимизнинг орамиздан чиққан хоинлар қўли билан ҳам тўкилмоқда!

Мустамлакачи кофирлар бизнинг душманларимиздир, шунинг учун уларнинг бизни қирғин қилишда бор кучларини сарфлашига ҳайрон бўлинмайди. Аммо Ливиядаги баъзилари Америкага, баъзилари эса Европага малай бўлган бўлинмаларнинг бу кофирлар билан бир сафда туриши,  сўнгра бир-бири билан ўзаро қир-пичоқ жангга кириши, Ислом учун ва Аллоҳ калимасини олий қилиш учун эмас, балки мустамлакачи кофирлар манфаатлари учун бир-бирларига қарши шундай жанг қилишига келсак бу энди гуноҳи кабиралардан биридир. Чунки мусулмонларнинг бир-бирларини ўлдиришлари Исломда энг катта жиноят саналади. Росулуллоҳ A Муслим Абу Ҳурайрадан чиқарган ҳадисда шундай дедилар:

«كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ، دَمُهُ، وَمَالُهُ، وَعِرْضُهُ»

«Ҳар бир мусулмоннинг қони, моли ва ор-номуси бошқа бир мусулмонга ҳаромдир». Ибн Можа Ибн Умардан чиқарган ҳадисда эса Ибн Умар бундай деди: мен Росулуллоҳ Aнинг Каъбани тавоф қилаётиб бундай деганларини эшитдим:

«مَا أَطْيَبَكِ وَأَطْيَبَ رِيحَكِ، مَا أَعْظَمَكِ وَأَعْظَمَ حُرْمَتَكِ، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَحُرْمَةُ الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ حُرْمَةً مِنْكِ، مَالِهِ، وَدَمِهِ، وَأَنْ نَظُنَّ بِهِ إِلاَّ خَيْرًا»

«(Эй Каъба) Нақадар яхшисан ва нақадар хушбўйсан, нақадар буюксан ва сенинг дахлсизлигинг ҳам нақадар буюк. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, мўминнинг, унинг молининг ва қонининг дахлсизлиги Аллоҳнинг наздида сенинг дахлсизлигингдан буюкдир. Шунингдек, мўмин хусусида фақат яхшиликни гумон қилишимиз ҳам сенинг дахлсизлигингдан буюкдир». Насоий Абдуллоҳ ибн Амрдан, у эса Набий Aдан ривоят қилган ҳадисда эса Пайғамбаримиз бундай дедилар:

«لَزَوَالُ الدُّنْيَا أَهْوَنُ عِنْدَ اللهِ مِنْ قَتْلِ رَجُلٍ مُسْلِمٍ»

«Албатта дунёнинг заволга юз тутиб йўқ бўлиб кетиши Аллоҳ наздида бир мусулмон кишининг ўлдирилишидан кўра енгилроқдир».

Хотиманинг якунида шуни айтамизки, Ливия учинчи гуруҳдан, холис, содиқ гуруҳдан холи эмас. Бу содиқ гуруҳнинг бутун ғам ташвиши ҳаёт, давлат ва жамиятда Исломни ҳукмрон қилиб Ливияга яхшилик ва адолатни қайтаришдир. Шунинг учун биз бу гуруҳнинг Европа ва Америка тобеларига қарши туриб уларни тўғри йўлга қайтаришлари, уларнинг ўртасидаги жангнинг тўхтатиб қурол-аслаҳаларини ҳаммалари биргаликда Ислом ва мусулмонлар душманларининг бўғзига қаратишларига сабаб бўлишларидан умидвормиз. Чунки ўшанда Ливия барча мустамлакачи кофирдан ва барча хоин малайдан тозаланади ҳамда Ливия ўзининг асл ҳолига қайтиб яна фотиҳларнинг таянч базаси, Қуръони Карим ҳофизлари юрти, Ислом билан қўриқланган, Исломни қўриқловчи бир исломий қалъа бўлиб қолади. Бу Аллоҳнинг қудрати ва қуввати ила шундай бўлади.

«Аллоҳ Ўз ишида ғолибдир, лекин одамларнинг кўплари (буни) билмайдилар»         [Юсуф 21]

                                                                                                                      5 шаъбон 1435м

                                                                                                                            3 июн 2014м

 

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here