|
11 фасл
Капитализм мабдадир
Капитализм динни ҳаётдан ажратиш асосига қурилган. Бу фикр унинг фикрий асосидир. Шу асосга кўра инсон ҳаёт низомини ўзи тузади. Маълумки, асос (фикрий пойдевор, ақида) билан шу асосдан балқиб чиқувчи низом бир-бирига мос, мутаносиб бўлади. Агар асос яратувчи зотнинг махлуқлар (борлиқ, инсон ва ҳаёт)га алоқаси йўқлигини белгилаб берса, ўз-ўзидан низомни тузиш ҳуқуқи инсонда бўлиб қолиши шарт бўлиб қолади. Чунки инсон воқелик билан собиқ маълумот ўртасини боғлашга ва ихтиро қилишга яроқли мияси борлиги учун ҳаёт низомини тузишга қодир ягона махлуқдир.
Шу хулосадан тўртта эркинлик фикри вужудга келди. Улар қуйидагилар:
1. Сўз эркинлиги. Уни сиёсий эркинлик деб ҳам атайдилар. Бу эркинлик ҳар бир инсонга халқнинг умумий ҳаётини белгилашда, унинг йўналишларини тузиб чиқишда, риоя қилинадиган қонунларни ишлаб чиқишда, бу қонунларни ҳимоя қиладиган ҳокимиятни тайинлашда қатнашиш ва ўз мулоҳазаларини билдириш ҳуқуқини беради.
2. Мулк ёки иқтисодий эркинлик. Бу эркинликка кўра ҳар бир шахс истаган нарсасига истаган миқдорда, хоҳлаган йўл билан эга бўлиши мумкин. Шахслар шахсий манфаатларига кўра ишлаб чиқариш ёки нстеъмол қилишлари учун мулкка эга бўлиш имкониятига эга бўлишлари учун давлат иқтисод майдонларидаги эшикларни шахслар учун кенг очиб қўйиши шарт.
3. Эътиқод эркинлиги ёки фикрий эркинлик. Бу эркинликка кўра ҳар бир инсон ўзи хоҳлаган ақида ва фикрларни қабул қилиш ва истаган пайтда улардан воз кечиш ҳамда бу ақида ва фикрларни ҳимоя қилиш, бирор тўсиққа учрамай уларни ошкор эълон қилиш ҳуқуқига эга.
4. Шахсий эркинлик. Бу эркинлик инсонга ўз шахсий турмуш тарзини ўзи хоҳлаган суратда ўтказиш эркинлигини беради ва бунга тўсқинлик қиладиган ҳар қандай ҳолатни тақиқлайди. Инсон ўзини ва жисмини истанганча тасарруф қилиши мумкин. Ўз ҳаётини ўзига ёққан шаклда белгилаши, ўзи хоҳлаган урфодатлар, анъаналар, қадриятларни қабул қилиши ва улардан воз кечиши мумкин. Чунки булар унинг ўзига хос бўлган ишлардир.
Инсон ўзи истаган нарсага истаган миқдорда истаган йўли билан эгалик қилишига рухсат берувчи мулк (иқтисод) эркинлиги алоҳида бир табақани йирик бойлик эгалари табақасини пайдо қилди. Уларга капиталистлар яъни йирик бойлик эгалари деб ном қўйилди. Энди улар ғарбда низом (тузум)нинг ҳақиқий хўжайинлари бўлиб қолдилар. Шу сабабли динни ҳаётдан ажратиш фикрлари «капитализм” деб номланди. Чунки нарсага ном беришда унинг энг кўзга ташланадиган қисми эътиборга олинади.
50-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55