بسـم الله الرحمن الرحيم
Ҳозирда даъват ишларимиз учун Расулуллоҳ(с.а.в)нинг Маккадаги ҳаётлари намуна қилиб олиниши лозим. Бу ҳаётга кўра, Ислом белгилаган вазифаларни бажариш билан бирга – Арқамнинг уйида бўлганидек – Исломни ўрганиш ва тушуниш босқичи бошланади. Сўнгра Исломни ўрганиб, яхши тушунган ишончли-содиқ мўминлар Уммат Исломни яхши тушуниб етиши ва Исломий Давлат мавжуд бўлиши зарурлигини тушуниши учун Умматга таъсир ўтказиш босқичига ўтадилар. Уюшмадаги муайян шахснинг ёлғиз ўзи ёки фақат ҳизбнинг ёлғиз ўзи ҳаракат қилиши катта хатодир. Шунингдек курашни муайян шахсга ёки муайян ҳизб ёхуд гуруҳга қаратиш шахснинг шахсияти ёки унинг тутган ўрни ёхуд мана шу ҳизб ёки гуруҳнинг эгаллаган мавқеи қай даражада бўлмасин катта хато деб ҳисобланади. Балки жамоий равишда кураш олиб бориш ва кураш жамиятга қаратилган бўлиши лозим. Ёлғиз ҳолда курашишдан ёки курашни муайян шахсга йўналтиришдан йироқ бўлиш зарур. Чунки ёлғиз ҳолда курашиш ёки курашни шахслар томон йўналтириш йўли хато йўл ва ўта зарарлидир. Уммат тепасида турган баъзи бир “етакчилар”ни ёки баъзи “олимлар”ни ҳақиқатини очишдан мақсад, уларга бўлган ишончни кетказиш ва жамиятда бундай ҳоинларни ўрни “ота” ёки “бош” бўлиш эмас, сотқинлар, чақимчилар ва хоинларнинг ўрни бўлган ўз жойларига тушириб қўйишлари учун Умматни огоҳлартириш, адашиб, уларни ортидан кетиб қолишини олдини олиш холос, токи жамиятда соф муҳит юзага келсин, яъни жамиятда ҳар бир инсон ўз ўрнида бўлишлигига даъватдир. Аллоҳ Таоло айтади:
تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ ۩ مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ ۩ سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ۩وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ۩ فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ
“ Абу Лаҳабнинг қўллари қуригай — ҳалок бўлгай! (Аниқки) у қуриди – ҳалок бўлди! Мол-мулки ва касб қилиб топган нарсалари унга асқотгани йўқ! Яқинда у ва унинг ўтин орқалаган, бўйнида пишиқ толадан эшилган арқон бўлган хотини (ловуллаб турган) алангали дўзахга киражак!
И з о ҳ. Абу Лаҳабнинг хотини Умми Жамил доимо кишиларни пайғамбар алайҳис-саломга қарши гиж-гижлаб, уларнинг ўртасида адоват ўтини ёқиб юргани сабабли, Қуръон уни «ўтин орқалаган» деб сифатлади ва дўзахга ҳам эри билан бирга худди ўша ҳолида кириши ҳақида хабар берди. [111:1-5]
Ҳозирда ҳам Уммат орасида эрини дастаклаш учун бундай қилмасалар-да, нафсониятини ёки ўзига “худо” қилиб олган кимсаларини дастаклаш учун Уммат орасида сотқинлик, хоинлик ёки чақимчилик қилиб “ўтин орқалаган” кимсарни ўз ўрнига келтириб қўйиш ҳам даъват ишига киради. Уюшма даъватдан бошқа нарса билан шуғулланмайди ва бошқа ишлардан бирортаси билан машғул бўлишни даъватдан чалғитувчи ва тўсувчи нарса деб ҳисоблайди. Бу каби ишлар билан шуғулланиш мутлақо жоиз эмас. Расулуллоҳ(с.а.в) Маккада Исломга даъват қилаётганларида Макка фисқу фужурга тўла эди. Шундай бўлса-да, уларни йўқотиш учун ҳеч нарса қилмадилар. Зулму ситам, фақирлик ва муҳтожлик очиқ кўриниб турган бўлса-да, бу нарсаларни енгиллатиш учун бирор иш қилганлари ривоят қилинган эмас. Каъбада бўлганларида бутлар бошлари устида бўй чўзиб турарди. Бутларнинг бирортасига қўл тегизганлари ривоят қилинган эмас. Шунинг учун куфрни кетказиб, яна исломий ҳаётни бошлаш учун моддий амалларни ёки жиҳодни асос қилиб олиш тариқатга зид, фақат фикрий ва сиёсий жиҳатга чекланиш лозим. Пайғамбаримиз(с.а.в) мушрикларнинг худоларини айблаб, ақлларининг аҳмоқона эканини кўрсатар, амалларининг сохталигини фош қилар эдилар, яъни сўзга ва фикрий жиҳатга чекланар эдилар. Лекин қўлларида Давлат барпо бўлиб, Маккани фатҳ қилгач, у бутлардан, ўша фисқу фужур, зулму ситамлар, фақирлик ва муҳтожликлардан бирортасини қолдирмадилар. Шунинг учун уюшма даъватни олиб бораётганида уюшма сифатида бошқа ишлардан бирортасини қилиши мумкин эмас. Уюшма фикр ва даъватнинг ўзига чекланиши лозим. Бироқ шахс сифатида унинг аъзолари ўзлари қизиққан хайрия ишларини қилишдан қайтарилмайдилар. Уюшма эса бундай ишни қилмайди. Чунки унинг иши даъватни олиб бориш учун Давлатни тиклашдан иборат.
Расулуллоҳ(с.а.в)нинг Маккадаги ҳаётларини намуна қилиб олиш вожиблигига қарамасдан, Макка аҳли ва уларни Исломга даъват қилиш билан ҳозирги мусулмонлар ва уларни исломий ҳаётни қайта бошлашга даъват қилиш ўртасидаги фарқ ҳисобга олиниши керак. Яъни, Расулуллоҳ(с.а.в) кофирларни иймонга даъват қилган эдилар. Аммо ҳозирги даъват мусулмонларни Исломни тушунишга ва унга амал қилишга даъват қилишдир. Шунинг учун ҳозирги даъват енгил ва осондир. Лекин ҳужумкорлик услуби ҳукмрон бўлиб қолиши зарур. Ҳар қандай гуруҳ билан келишиш ва ҳамкорлик қилишга чақирадиган ҳар қандай, гарчи жуда арзимас кўринсада, бундай фикрга қарши курашиш зарур. Бу ўринда ақл асосида эмас, шариат асосида иш кўрилиши керак, масала иймон ёки куфр, ҳақ ёки ботил, ҳаром ёки ҳалол, тўғри ёки хато масаласи эканини, улар ўртасидаги ўртача ечим(муросага келиштириш) масаласи эмаслигини баён қилиб бериш лозим. Демак куфр, ботил, ҳаром, хато йўқ қилиниши, иймон, ҳақ, ҳалол ва тўғри эса боқий қолиши лозим. Аллоҳ Таоло айтади:
أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
“Ё Китобнинг бир қисмига ишониб, бир қисмини инкор қиласизми? Ораларингдан ким бу ишни қилса, унинг жазоси бу дунёда расво бўлиш, қиёмат кунидан эса қаттиқ азобга дучор қилинадилар. Аллоҳ қилаётган ишларингдан ғофил эмасдир”. [2:85]
وَأَنْ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنْ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ ۩ أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنْ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ
“(Эй Муҳаммад), улар ўртасида Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилинг, уларнинг ҳавойи нафсларига эргашманг ва Аллоҳ Сизга нозил қилган ҳукмларнинг айримларидан Сизни буриб фитнага солиб қўйишларидан эҳтиёт бўлинг! Агар (Сизнинг ҳукмингиздан) юз ўгирсалар, билингки, Аллоҳ уларга айрим гуноҳлари сабабли мусибат етказишни истамоқда. Шубҳасиз, одамлардан кўплари фосиқдирлар. Динсизлик ҳукмрон бўлишини истайдиларми?! Иймонлари комил бўлган қавм учун Аллоҳдан ҳам гўзалроқ ҳукм қилгувчи ким бор?!” [5:49,50]
Умар ибн Хаттоб қозиси Шурайҳга Аллоҳнинг Китобига қарашни тавсия қилиб шундай дедилар: «Сени нуфузли кишилар Қуръондан буриб қўймасин». Шунинг учун даъватни ёювчилар бирор мухлис тарафидан Исломга зид айтилган сўздан ёки даъватни эъзозловчи киши фойдали деган ҳужжат билан билдирган Исломга зид раъйлардан эҳтиёт бўлишлари лозим. Бундай ишлардан эҳтиёт бўлсинлар ва ҳеч кимга бундай иш қилиш имконини бермасинлар. Ўткир танқид, хатоларни очиб ташлаш ва барча вазиятлар Ислом талаб қилаётган қолипга ўтиши зарурлигини таъкидлаш сиёсий кураш ҳисобланади. Масалан: собиқ муфтий Чубак Ҳожи Жалиловнинг “Улуу Кыргызстан” партиясига “омад тилаб” дуо қилишини олайлик. Бу партия Қирғизистон халқига қонун чиқариб бериш учун (яъни ҳалолни ҳаром килишга ёки ҳаромни ҳалол қилишга) ваколатини сўраб, майдонга отланди… бу очиқ ширкку?! Илоҳликни даъво қилишку?! Бу каби инсонларга қилмишларини ҳақиқатини тушунтириб, тавба қилишларини талаб қилиш керак. Шу каби ишлар даъватчининг вазифасидир. Термизий чиқарган ҳадисда Адий ибн Ҳотам айтди: «Мен Набий(с.а.в)нинг олдиларга келдим – бўйнимда тилла хоч бор эди – у зот менга бутни олиб ташла дедилар. Ва «Бароат» сурасидан мана бу:
اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ
Улар Аллоҳни қўйиб ўзларининг донишмандларини ва роҳибларини Парвардигор деб билдилар. [9:31] оятни ўқиб, … шундай деганларини эшитдим: «Тўғри, одамлар роҳибларга ибодат қилишмаган, лекин роҳиблар бирор нарсани ҳалол дейишса, одамлар уларни ҳалол санашган, бирор нарсани ҳаром дейишса, униҳаром дейишган … ». (Демократия куфр низоми” китобига қаранг).
Ҳизб ёки унинг бирор аъзоси бажарган иш мустаҳкам фикрат ва тариқат билан ҳамда чуқур фаҳмлаш ва онгли итоат намоён бўлиб турадиган курашчан услуб билан бажарилсагина сиёсий кураш муайян натижани беради. Зоҳири ботинига зид келмаслиги лозим. Ислом фикратини ижро қилиш кўзланадиган барча амаллар ҳис қилинмайдиган натижани юзага чиқарадиган амаллардан иборат бўлиши бутунлай инкор қилинади ва бу Ислом тариқатига зид деб ҳисобланади. Чунки мақсад шунчаки натижага эмас, балки муайян натижага эришиш, ғоя эса қандайдир уйғонишни пайдо қилиш эмас, балки Исломий ҳаётни қайта бошлаш ва Исломий даъватни ёйишдир. Ҳизб ёки унинг бирор аъзоси томонидан шароитларни ўз ҳолига ташлаб қўйиш, яъни ўзи бўларликка ташлаб қўйишнинг маъноси юз тубан қулашга олиб борадиган тарзда тўхтаб қолишдир. Мана шунинг учун бажарган ёки бажараётган ёхуд амалга ошириши лозим бўлган ишларни кўриб чиқиш орқали доимо фикрлаш зарур. Шароитлар ёки улар келтирадиган вазиятларни кутиб ўтирмаслик керак. Балки шароитларни вужудга келтириш ва юзага келган шароитлардан фойдаланиш лозим.
Ҳулоса сифатида шуни айтамизки;
- “Даъват” Росулуллоҳ(с.а.в)нинг шарафли вазифаси бўлган ва ундан мақсад Исломни инсонлар ҳаётларида амалга оширишлари учун тушунарлик қилиб етказишдир, ҳисоби эса Аллоҳ Таолога:
فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ
“албатта, сизнинг зиммангизда (барибир ҳақ динни одамларга тўла) етказиш, Бизнинг зиммамизда эса ҳисоб-китоб қилиш бордир”. [13:40]
- Бу ишни давом эттириш барча мусулмонларга фарзи кифоя, уни амалга оширишни хоҳловчилар Росулуллоҳ(с.а.в)ни ибодатларда намуна қилганларидек, аҳлоқда ҳам, даъватда ҳам намуна қилиб олишлари ва даъват талаб қилган ҳар қандай ишда Аллоҳгагина Таваккул қилиш керак, Аллоҳ Таоло айтади:
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنْ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ
“(Эй Муҳаммад) Аллоҳ томонидан бўлган бир марҳамат сабабли уларга (саҳобаларингизга) юмшоқ сўзли бўлдингиз. Агар қўпол, қаттиқ дил бўлганингизда эди, албатта атрофингиздан тарқалиб кетган бўлар эдилар. Бас, уларни афв этинг, улар учун Аллоҳдан мағфират сўранг ва ишларингизда уларга маслаҳат солинг! Энди (маслаҳат қилгач, бирон ишни) қасд қилсангиз, Аллоҳга суянинг — таваккал қилинг! Албатта Аллоҳ Ўзига суяниб (иш қилгувчиларни) севади”. [3:159]
- Бу ишни “уюшма” бўлиб қилиш тариқатдир. Шунинг учун бизда “уюшманинг вазифаси исломий даъватни ёйишдир” деб табанний қилинган. Аллоҳ Таоло айтади:
وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
“Ораларингиздан яхшиликка (Исломга) даъват қиладиган, амру маъруф ва наҳий мункар қиладиган бир жамоат бўлсин. Ана ўшалар нажот топгувчилардир”. [3:104] (давоми бор).
Ғариб.
