بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Японияда бўлиб ўтган G–20 саммити: унинг натижалари ва бизнинг минтақамизга бўлган таъсири
Катта йигирматалик (G-20) 1999 йил иқтисодий гуруҳ сифатида таъсис этилган. У форум ҳисобланади, ташкилот эмас. Уни Жаҳон молиявий бозорларида юз берган беқарорлик ортидан катта еттилик таъсис этган бўлиб, бунга Осиё молиявий кризиси сабаб бўлган. Ўшанда бу кризис ортида АҚШ турганди.
2008 йил молиявий кризис юз берганда G-20 ҳар йили президентлар даражасида ўтказиладиган бўлди. Бу эса, унинг сиёсий-иқтисодий гуруҳга айланганини англатади. У иқтисодий масалаларни фақат иқтисодий асосда эмас, балки кўпроқ сиёсий асосда мубоҳаса қилади. G-20нинг мақсадлари қуйидагилардан иборат: барқарор ва мувозанатли иқтисодий ўсиш, халқаро савдо эркинлигини ҳамда молия ва меҳнат бозорларини тартибга солиш, глобал молиявий тизимни мустаҳкамлаш, иқлим ўзгариши, қочқинлар масаласи, «терроризм»га қарши кураш ҳамда қайта молиявий кризисларни олдини олиш учун назоратни кучайтириш… ва бошқалардан иборат. G-20да асосан, иқтисоди ривожланган йирик давлатлар хусусан, АҚШ билан Европа ўртасида кураш кетади.
Навбатдаги учрашув Японияда 2019 йил 28-29 июн кунлари шу шаклда бўлиб ўтди. Яъни, сиёсий масалалар, савдо, рақамли иқтисодиёт ва иқлим муаммолари муҳокама қилинди. Якуний баёнотда Париж глобал иқлим конвенцияси қўллаб-қувватланди, аммо АҚШ уни рад этди. Бироқ баёнотда протекционизмга¹ қарши кураш ва савдо эркинлиги масаласи четлаб ўтилди. Зеро, АҚШ протекционистик чоралар қабул қилган бўлиб, бу ўзи таъсис этган Жаҳон Савдо Ташкилоти қарорларини бузиш ҳисобланади. Саммитда эса, Жаҳон Савдо Ташкилотини ислоҳ қилишга чақирилар экан, якуний баёнотда «муҳими, тижорий ва геосиёсий вазият тобора мураккаблашмоқда», дейилди.
Шундай қилиб, демак, саммит ўз муваффақиятсизлигини эътироф этяпти. Чунки у ўз муаммоларини ҳал этолмади, АҚШни протекционистик чораларини тўхтатишга ва глобаллашув сиёсатига қайтишга мажбурлаш қўлидан келмади. Маълумки, АҚШ илгари глобаллашув сиёсатини бошлаган эди. Аммо унинг зиёнини кўргач, ундан воз кечиб, протекционизм ва савдо урушини бошлади.
Саммит саҳнида давлат раҳбарлари икки томонлама учрашувлар ўтказиб, ўз давлатлари ўртасидаги муносабатларни муҳокама қилишди. Саммит шу жиҳатдан алоҳида аҳамиятга эга. Одатда асосий диққат-эътибор энг йирик давлат президенти билан бошқа расмийлар ўртасидаги учрашувларга қаратилади.
Шу боис, ҳамманинг диққати Трампнинг бошқа давлатлар расмийлари билан учрашувига қаради. Трамп рус раҳбари билан учрашганда уни «Мен учун президент Путин билан учрашиш шараф, муносабатларимиз ғоят жиддий», дея мақтади. Бу мақтовни Путинни ўзига мойил қилиб, ундан фойдаланиш мақсадида айтди. Агар Россия АҚШнинг ўрта масофага учувчи ракеталар бўйича тузилган шартномага қайтишини истаса бу шартномага Хитойни ҳам киритишини ундан талаб қилди. Зеро бу шартнома Россия учун ҳам муҳим саналади. Табиийки, Хитой бунга рози бўлмайди… Ана шунда Хитой билан Россия ўртасида кризис бошланади ва бу ўз навбатида Россияни Хитойга қарши АҚШ томонида туришини енгиллаштиради.
Трамп Хитой раҳбари Си Цзиньпин билан учрашди ва учрашувга «аъло» баҳо бериб, «Олдимизда тўғри йўл турибди… агар адолатли бир савдо келишувига эриша олсак, тарихда қоладиган иш бўлади», деди. Цзиньпин ҳам «Мулоқот рақобатдан афзалдир», деди. Бу шундан далолат қилмоқдаки, Хитой АҚШга ён бериб, иқтисодий ва сиёсий жиҳатдан унга хизмат қилади, бунинг натижасида, Хитойнинг Huawei компаниясига жорий қилинган санкциялар енгиллаштирилади, янги божхона тўловлари тўхтатилади. Булар Хитойнинг ён бериши ва АҚШга хизмат қилиши, жумладан, ўз таъсири остида турувчи Шимолий Кореяга бўлган босимларини енгиллаштириши эвазига бўлади. Шунинг учун Трамп Шимолий Корея раҳбари Ин билан учрашди. Чунки коммунизм Хитойнинг ташқи сиёсатида ҳеч қандай роль ўйнамайди. У иқтисодий манфаат йўлида ўзининг коммунист ҳамкорларини сотишга ҳам тайёр. Шунинг учун Хитой АҚШга хизмат қилиб, унинг Кореяга нисбатан режаларини татбиқ қилиб беради. Хитой АҚШ билан курашишга тайёр эмас, буни унинг президенти ҳам айтиб турибди. Бу билан у ўзининг дунёдаги энг йирик давлатга айланиш сари ташлаётган қадамларини секинлатяпти. Хитой бир неча Осиё давлатлари соҳилларига «марварид маржонлари» номли ўзининг денгиз базаларини қуриш кампаниясини ҳам секинлатиб қўйди. Масалан, бир базасини Жибутига қургач, бошқаларининг қурилиши тўхтаб қолди.
Трамп Эрдоган билан – АҚШга хизмат қилишда давом этиши учун уни ҳимоя қилиб – учрашди. Туркиянинг Россия ракеталарини сотиб олиши жавобгарлигини Обама маъмуриятига юклади ва айни маъмуриятни Обама сиёсатининг қурбони, дея атаб, бу маъмурият «Туркия ва унинг патриот ракеталарини сотиб олиш талаби бўйича адолат қилмаган», деди, сўнг «бу чигал масала, уни ҳал этишга ҳаракат қиляпмиз», дея қўшимча қилди.
Америка Обама даврида Туркияни Россия билан айни турдаги ракеталар бўйича шартнома имзолашга ундаган бўлиб, бундан Россияни АҚШнинг Суриядаги режаларига эргаштиришни кўзлаган. Ҳақиқатдан ҳам шундай бўлди, Россия айни режаларни амалга оширди. Трамп келгач, Америка айни шартномага қарши чиқди, шу мақсадда Туркиядан фойдаланиб, уни провокация қилди. Трамп «Туркия Американинг дўсти, биз биргаликда ажойиб ишларни қилдик, у савдо бўйича дўстдир, энди савдо ҳажмини, шу жумладан, ҳарбий келишувлар ҳажмини тўрт баробарга кўпайтириб, 5 миллиард долларга етказамиз», ҳатто бу «Юз миллиарддан ошса янада яхши бўлади», деди. Яъни, у Европа Иттифоқининг Туркиядаги ўрнини эгалламоқчи ва шу орқали ўзининг Европага қарши олиб бораётган иқтисодий урушида зарба йўлламоқчи. Ҳақиқатдан ҳам Туркия Америка учун ажойиб ишларни қилиб берди: Сохта ёрдамлари билан Сурия аҳлини алдади. Аслида, Асад режимини сақлаб қолишдек америкаликлар режасини бажарди. Бу ишни «кескинликни юмшатиш» ниқоби остида Россия ва Эрон билан иттифоқчилик қилиш орқали адо этди. Туркия «тарангликни юмшатиш», деган нарса орқали қуролли гуруҳларни Ҳалаб, Ғута, Даръадан чиқариб, Идлибда қамал қилди… 2018 йил 17 сентябрда Сочи шартномасига имзо чекди. Зотан, айни шартнома ортиданоқ Трамп чиқиб, шартнома ортида турганини маълум қилди ва Путин, Эрдоган, Эрон ва Асад режимига миннатдорчилик билдирди. Бу Сурия қўзғолонини йўқ қилиб, режим башарасини янгилашга қаратилган шартнома бўлиб, унда режимнинг эллик нафар вакил билан ҳамкорликда янги конституция тузиши айтилди. Шубҳасиз, бу билан АҚШ Суриядаги нуфузини сақлаб қолмоқда. Шу боис, Эрдоганнинг Сурия аҳлига қилган хоинлигини сифатлашга тил ожиз. Чунки у дўст ва ёрдамчи сифатида намоён бўлиб, душманлар билан тил бириктирмоқда. Унинг дўстлигига фақат тузоғига илинган гўл-аҳмоқлар ишонади, холос, бошқа ҳеч ким ишонмайди!
Трамп Ибн Салмон билан учрашди ва уни ҳам «дўст», деди. Унинг олиб бораётган сиёсатига «кенгбағирлик», дея баҳо берди. Ҳолбуки, Ибн Салмоннинг Саудиядаги сиёсати кўнгил очиш ва хотин-қизларга эркинлик бериш ниқоби остида фисқу фужур ва ҳаёсизликни кенг ёйишдан иборат. Трамп Ибн Салмонга «Сен айниқса, хотин-қизлар учун қилган ишларингни ўйла, бу ғоят ижобий тенденция», деди. Бундан ташқари, Саудияни миллиардлаб долларга АҚШдан ҳарбий харидлар қилиш орқали Америка иқтисодини қўллаб-қувватлагани учун мақтади. Шунингдек, Саудиянинг нефт бозорларини АҚШ фойдасига барқарорлаштириш, Россияни авраб, ОПЕКка жалб қилиш ва «АҚШ-Саудия ҳамкорлиги», деган нарсани дастак қилиб, АҚШнинг минтақадаги мустамлакачилик режаларини амалга ошириш каби ролларини олқишлади.
Путининг Ибн Салмон билан учрашуви ҳам айнан шу мақсадда уюштирилди. Учрашувда ОПЕК билан ҳамкорлик қилиш масаласи муҳокама қилиниб, кейин 2019 йил 2 июлда Венада ОПЕКка аъзо давлатлар айни ҳамкорликни «ОПЕК плюс» номи билан қабул қилишди, шу орқали Россия Америка ҳукми истига киритилди. Бу Россиянинг сиёсий аҳмоқлиги, албатта. Чунки Россия Яқин Шарқда ўз нуфузимга ва ОПЕК ичкарисида таъсиримга эга бўлдим, деб ўйлаяпти ва Америка уни мана шу хомхаёлларга мубтало қиляпти.
G-20 гуруҳм саммитининг омадсизлиги, Американи протекционизм ва савдо урушидан воз кечишга мажбурлай олмади. Аксинча, у ерда бошқа расмийларнинг йиғилганидан фойдаланиб, уларга ўз сиёсатини тиқиштиришга муваффақ бўлди.
Бу гуруҳ маълум бир расмий сиёсат, яъни, капиталистик давлатлар рақобатлашадиган сиёсат бўйича бошқарилади. Шунинг учун яқинда Аллоҳ изни ила барпо бўлажак Пайғамбарлик минҳожи асосидаги рошид Халифалик давлати ҳаргиз бу гуруҳга қўшилмайди. Бу давлат халқаро ва икки томонлама барча иқтисодий ва сиёсий учрашувлару битимларни Ислом асосида олиб боради. Шу орқали адолатни рўёбга чиқариб, одамларга бойликларни тақсимлайди, инсоният унда Ислом нурини кўриб, унга тўп-тўп бўлиб кириб келадилар.
¹ Баъзи (АҚШ каби) давлатларда импорт товарларига юқори божлар жорий қилиш билан божхона сиёсатини ҳимоя қилиш.
Роя газетасидан олинди
