بسـم الله الرحمن الرحيم
Халифалик давлатида таълим сиёсати ва уни ташкил қилиш
Халифалик давлатида таълим низоми программага асосланган таълимга алоқадор шаръий ҳукмлар ва идорий қонунлар мажмуидан ташкил топади. Таълимга алоқадор шаръий ҳукмлар ақидадан келиб чиқиб, ўзининг шаръий далилларига эгадир. Масалан дарсликлар, ўқувчи ўғил-қизларни ажратиб, алоҳида ўқитиш каби. Таълимдаги идорий қонунлар эса мутасадди раҳбар низомни ижро этишда ва шу низомдан кўзланган ғояни рўёбга чиқаришда керакли деб топган мубоҳ восита ва услублардир. Улар дунёвий ишлар бўлиб, таълим ва умматнинг асосий эҳтиёжларига алоқадор шаръий ҳукмлар ижросига муносиб келадиган тарзда ривожлантирилиши ва ўзгартирилиши мумкин. Шунингдек, улар борасида бошқа умматлар эришган мубоҳ тажрибалар, маълумотлар ва тадқиқотлардан фойдаланиш ҳам мумкин.
Шаръий ҳукмлар ва идорий қонунлар мажмуидан иборат бўлган бу низомга бир бошқарув жиҳози керак бўлади. Бу бошқарув жиҳози Халифалик давлатидаги таълимнинг асосий ғоясини рўёбга чиқаради. Лўнда қилиб айтганда, Исломий шахсиятни тарбиялаб вояга етказади. Мазкур жиҳоз бу ишни таълимнинг барча тарафларини назорат қилиш, ташкиллаштириш, кузатиб бориш, батафсилроқ айтадиган бўлсак, муайян программага асосланган қўлланмалар яратиб бериш, муносиб ўқитувчилар танлаш, ўқувчилар билим даражасининг ривожланиши ва юксалишига кўз-қулоқ бўлиб туриш, мактаблар, маъҳадлар ва дорулфунун (университет)ларни керакли лаборатория ва таълим воситалари билан таъминлаш орқали амалга оширади. Қуйида биз Исломий Давлатнинг дустури(кониституцияси) лойиҳаси бўлмиш «Дустур муқаддимаси»дан «Таълим сиёсати»га оид моддаларнинг аксариятини келтирамиз:
165-модда – Таълим услубининг асоси Исломий эътиқод бўлмоғи лозим. Дарсликлар ва ўқитиш услублари шу асосдан четга чиқиб кетмайдиган тарзда ишлаб чиқилади.
166-модда – Таълим сиёсати Исломий ақлия ва Исломий нафсияни вужудга келтириш демакдир. Шунинг учун ўқитиладиган барча дарсликлар шу сиёсат асосида ишлаб чиқилади.
167-модда – Таълимдан кўзланган ғоя Исломий шахсиятни вужудга келтириш ва одамларни ҳаёт ишларига алоқадор илмлар ва билимлар билан бойитишдир. Шунга кўра, таълим шу ғояни рўёбга чиқарадиган тарзда йўналтирилиб, унга олиб бормайдиган ҳар қандай йўл ман қилинади…
169-модда – Таълимда математика каби аниқ фанлар билан сақофий билимлар ўртасидаги фарқ эътиборга олиниши лозим. Аниқ фанлар керагича ўргатилаверади, маълум бир босқич билан чекланмайди. Сақофий билимлар эса дастлабки босқичларда Ислом фикрлари ва ҳукмларига зид бўлмаган муайян сиёсат асосида олинади. Олий босқичга ўтгач, таълим сиёсати ва ғоясидан четга чиқмаслик шарти билан фан сифатида олинаверади.
170-модда – Исломий сақофат таълими таълимнинг барча босқичларида бўлиши лозим. Олий босқичга кўтарилгач тиббиёт, ҳандаса, табиатшунослик каби соҳаларга ихтисослаштирилганидек, Исломий билимларни ҳам ҳар хил соҳаларга ихтисослаштириш керак.
171-модда – Фан ва саноатлар бир жиҳатдан савдогарлик, деҳқончилик, кемасозлик каби илмга тааллуқли бўлса, иккинчи жиҳатдан рассомлик, ҳайкалтарошлик каби хос нуқтаи назар билан таъсирланган фан ва саноатлар сақофатга алоқадор бўлади. Илмга алоқадорлари ҳеч бир чекловсиз ёки шартсиз қабул қилинаверади. Сақофатга тааллуқлилари эса Ислом нуқтаи назарига зид келган пайтда қабул қилинмайди.
172-модда – Таълим программаси (манҳажи) битта бўлади. Давлат программасидан бошқасига рухсат этилмайди. Модомики давлат программасига риоя этиб, таълим режаси асосида иш олиб бориб, таълим сиёсати ва ғоясини рўёбга чиқарар экан, уй мактаблари ҳам тақиқланмайди. Фақат бу мактабларда ўғил-қизлар аралаш ўқитилмаслиги, эркак ва аёл муаллимлар аралаш ишламаслиги ҳамда бу мактаблар бир тоифа, дин, мазҳаб, ирққа хос бўлиб қолмаслиги шарт.
173-модда – Ҳаётда инсон учун зарур бўлган таълимни бошланғич босқичда ҳам, кейинги босқичларда ҳам ҳар бир эркак ва аёлга мукаммал қилиб бериш давлатнинг бурчидир. Бунинг учун ҳеч кимдан ҳақ олинмайди. Олий таълим ҳам мумкин қадар юқори даражада ҳамма учун қулай ва бепул қилиб берилади.
174-модда – Давлат фиқҳ, усули фиқҳ, ҳадис, тафсир, тафаккур, тиббиёт, ҳандаса, химия, ихтиролар ва кашфиётлар каби ишларга қизиқувчиларга шу билимлар борасидаги тадқиқотларни давом эттиришларига имконият яратиб бериш учун мактаблар ва олий ўқув юрталаридан бошқа жойларда ҳам кутубхоналар, лабораториялар ва бошқа ўрганиш воситаларини муҳайё қилиб беради. Токи уммат орасида кўп сонли мужтаҳидлар, ижодкорлар ва ихтирочилар етишиб чиқсин.
