Савол жавоб майдони

Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ.

Ибн Батта «Аҳкомун нисо» китобида Анасдан ривоят қилади: Бир киши хотинининг кўчага чиқишини ман қилиб, сафарга кетди. Аёлнинг отаси касал бўлиб қолганда, отасини кўриб келгани Расулуллоҳ(с.а.в)дан рухсат сўради. Расулуллоҳ(с.а.в) дедилар:

«اِتَّقِي اللَّهَ وَلاَ تُخَالِفِي زَوْجَكِ»
«Аллоҳдан қўрққин. Эрингга қарши чиқма». Кейин унинг отаси вафот этди. Аёл унинг жанозасига бориш учун Расулуллоҳ(с.а.в)дан рухсат сўради. Унга дедилар:

«اِتَّقِي اللَّهَ وَلاَ تُخَالِفِي زَوْجَكِ»
«Аллоҳдан қўрққин. Эрингга қарши чиқма». Шунда Аллоҳ Пайғамбар(с.а.в)га ваҳий қилдики:

«إِنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهَا بِطَاعَةِ زَوْجِهَا»
«Эрига итоати туфайли унинг гуноҳларини мағфират этдим». Шариат эрга аёлни уйдан чиқишдан ман қилиш ҳуқуқини берди, бу чиқиш хоҳ ота-онасини зиёрат қилиш ёки энг зарур ишларни бажариш ёки сайр қилиш учун бўлишидан қатъий назар, уйидан эрининг рухсатисиз чиқиши жоиз эмас. Аммо оиласини нафақасини таъминламасдан бир кун ҳам ташлаб қўйиши эрига мумкин эмас, беузр нафақа бермаслиги ҳаром бўлади ва аёли талоғини эридан талаб қилиши ёки қозидан бу муаммосини ечиб беришиш учун мурожат қилишга ҳаққи бор.

Аммо эркак киши оиласини ташлаб кетиши катта гуноҳ бўлиб, бу мавзуъ мужтаҳидларда ихтилофлидир, баъзилари аёлини тўрт ойдан ортиқ ташлаб кетиш мумкин эмас деса, баъзилари олти ой деб чеклаган. Баъзилари унда маълум муддат йўқ, фақат эркак киши аёли ҳаққида Аллоҳ Таолодан тақво қилиш керак деб рай билдирганлар. Умар(р.а) жиҳоддаги аскарлар учун энг кўп муддат деб олти ойни белгилаган.

Аммо шу муддатдан ошиб кетса, талоқ тушуб қолиш масаласи ҳам ихтилофли. Биз тўрт ойдан ошса, агар аёли талаб қилмаса ҳам беузр тарк килиши мумкин эмас деб биламиз. Лекин талоқ тушмайди, эри ташлаб кетган аёл, эридан қайтишлигини талаб қилса ҳам, келмаса, шаръий вазифасини қилмаса, у ҳолатда қозига мурожат қилиб, ундан ажрим қилиб беришини талаб қилади ва қозининг қарори билан ажрашадилар. Шу ўринда “Бақара” сурасидаги ушбу оят тафсирида етарлича далил бор деб биламан:

– „226. Хотинларидан қасам билан юз ўгирган кишилар учун тўрт ой муҳлат бор. Агар (шу муддат ичида хотинларига) қайтсалар (жоиздир). Зеро, Аллоҳ шубҳасиз мағфиратли, раҳмлидир. 227. Ва агар талоқ қилишни қасд қилган бўлсалар, бас, албатта Аллоҳ эшитгувчи, билгувчидир“.[2:226-227]

Аллоҳ Таоло бу икки муборак оятда юқорида айтиб ўтилган оқимда яна бошқа бир шаръий ҳукмни баён қиляпти. Бу тўрт ойдан ортиқ хотин билан жимо қилмасликка қасам ичишнинг, бир сўз билан айтганда ийлонинг ҳукмидир. Бу ҳукм олдинги оят тафсирида айтиб ўтилган қасам ҳақидаги бошқа ҳукмлардан фарқ қилади. Бу ҳукм қасамнинг тўрт ойдан оз ёки кўп бўлишига қараб ҳар хил бўлади.

Биринчидан, агар жимо қилмаслик ҳақидаги қасам тўрт ой ёки ундан озроқ муддатга ичилган бўлса, у ийло дейилмайди. Бу қасам одатдаги бошқа қасамлардан фарқ қилмайди. Агар уни муддатидан олдин бузиб хотини билан жимо қилиб қўйса, каффоратини беради. Агар ўша муддат ичида жимо қилмаса, қасамининг устидан чиққан ҳисобланади. Бунинг учун унга ҳеч қандай гуноҳ бўлмайди. Ҳар икки «Саҳиҳ»да собит бўлган мана бу ҳадис Оиша(р.а)дан ривоят қилинган: «Пайғамбар(с.а.в) аёллари билан бир ой қўшилмасликка қасам ичдилар. Йигирма тўққизинчи куни қайтиб, ой йигирма тўққиз кундир, дедилар».

Иккинчидан, хотини билан тўрт ойдан кўпроқ муддатга жимо қилмасликка қасам ичилса, шариатда бу иш ийло, дейилади. Ийлонинг ўз ҳукмлари бўлиб, уларни мана бу икки муборак оят баён қиляпти. Ҳукм қуйидагича бўлади:

а) Агар тўрт ойдан олдин жимо қилиб қўйса, қасамига каффорат беради. Шу билан иш тамом.

б) Агар тўрт ой ўтганидан кейин ҳам жимо қилмасликда давом этаверадиган бўлса, тўхтатилади ва икки ишдан бирига мажбур қилинади:

Ё олдинги ҳолатига қайтади ва қасами учун каффорат беради. Бу гап жимодан киноя, яъни олдингидек яна жимо қилишга қайтади.

Ёки талоқ қилади.
Агар шу иккала ишдан ҳам бош тортса, уни ҳоким талоқ қилдиртиради.
Айтиб ўтган гапларимиз мана шу икки муборак оятдан қуйидаги тарзда олинган:

(Хотинларидан қасам билан юз ўгирган кишилар учун). Ийло сўзи аслида бирон ёмон ишни қилиш ёки яхши ишни қилмасликка қасам ичиш маъносини англатади. Масалан, Аллоҳ Таоло айтади:

– „Улар сизларга зарар етказишда кучларини аямайдилар“. [3:118]
Яна айтади:

– „Сизлардан фазл ва кенг-катта мол-давлат эгалари қариндошларга инфоқ-эҳсон қилмасликка қасам ичмасин“.[24:22]

Кейин бу сўз шаръий истилоҳга айланиб, аёлни жимо қилмасликка қасам ичиш маъносини англатадиган бўлди.
яъни, хотинларидан. Бундан ийло фақат хотинларгагина хослиги, чўриларга тегишли эмаслиги англашилади.
тўрт ой муҳлат бор). Яъни, кутиб, пойлаб туриш. Яъни, унинг ихтиёрида фақат тўрт ой бор. Ундан кейин эса икки ишдан бирини қилиши шарт.
Агар (шу муддат ичида хотинларига) қайтсалар (жоиздир)). Яъни, олдинги ҳолга қайтиш. Бу жимодан киноя. Яъни, олдингидек яна жимо қилиш.
Ва агар талоқ қилишни қасд қилган бўлсалар). Бундан муддат ўтиши билан ўз-ўзидан талоқ тушмаслиги, талоқ тушиши учун ё эрнинг ўзи талоқ қилиши ёки ҳоким уни мажбурлаб талоқ қилдиртириши шартлиги англашилади.

Шу билан оятнинг маъноси қуйидагича бўлади:
Аёллари билан тўрт ойдан кўп муддатга жимо қилмасликка қасам ичганлар тўрт ой ўтганидан кейин тўхтаб, икки ишдан бирини бажаришлари лозим. Ё қасамларига каффорат берсинлар-да, олдинги ҳолларига қайтиб, яна жимо қиладиган бўлсинлар ёки талоқ қилсинлар. Агар бош тортадиган бўлсалар, уларни ҳоким мажбурлаб талоқ қилдиртиради.
Аллоҳ Таоло бу икки оятни қуйидагича якунлаяпти:

(Агар (шу муддат ичида хотинларига) қайтсалар (жоиздир). Зеро, Аллоҳ шубҳасиз мағфиратли, раҳмлидир).
Улар қасам ичиб, аёлга зарар келтирган эдилар. Шунда ҳам Аллоҳ Кечиримли, Раҳмли Зотдир.

(Ва агар талоқ қилишни қасд қилган бўлсалар, бас, албатта Аллоҳ эшитгувчи, билгувчидир). Яъни, уларнинг талоққа айланган ийлоларини Эшитгувчидир. Бу ийлодан нимани мақсад қилганларини билгувчидир. Бас, уларнинг қилмишларига яраша жазоларини беради. (“Ат-Тайсир фи усулит тафсир” (Тафсир усулини енгиллаштириш) китобидан олинди).
Муттуқий.