Савол жавоб майдони

Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳ ва барокатуҳ.

Ризқнинг Аллоҳдан эканлиги иймон талабларидандир. Демак у ақоид бобидан. Ризқни ҳосил қилиш йўли, яъни инсоннинг ҳаракати эса иймон талабларидан эмас, балки бажариш талаб этилган нарсалар жумласидандир. Демак, у ақоиддан эмас, шаръий аҳкомлардандир. Бироқ иймон воқеъга мос келувчи, далилдан келиб чиққан қатъий тасдиқ бўлгани боис, ризқ масаласи кўпчилик инсонларга аралаш-қуралаш бўлиб кетди. Чунки улар ризқни - ризқни ҳосил қилиш йўлидан ажрата билмадилар. Чунки улар кўрдиларки, ризқ фақат ҳаракат билан келади. Натижада, уларга масалани тўғри йўлида тушуниш мушкул бўлди. Лекин, Аллоҳнинг раззоқлигига ишониш шуни англатадики, ризқ Аллоҳнинг қўлида, лекин унга етиш йўли меҳнатдир. Демак бу борадаги масала икки иш: ризқ ва уни ҳосил қилиш йўлидир. Иймон келтириш талаб этилган нарса эса ризқни ҳосил қилиш йўли эмас, ризқдир. Ризқ учун ҳаракат қилиш талаб этилган нарса эса ризқнинг ўзи эмас, уни ҳосил қилиш йўлидир. Шунга кўра, Аллоҳнинг Раззоқлигига ишонишнинг маъноси инсонлар ризқни Аллоҳдан ҳосил қилишлари учун Аллоҳ уларга ризқни бевосита етказиб туради, дегани эмас, балки бунинг маъноси шуки халқ ҳосил қилаётган ризқни бошқа тамондан эмас, фақат Аллоҳ томонидан ҳосил қилади, чунки улар ўз ризқларини ўзлари вужудга келтириш маъносида ўзларини ризқлантиролмайдилар. Балки ризқни улар учун Аллоҳ вужудга келтиради, уларни Ўша Зот ризқлантиради. Улар эса фақат Аллоҳ томонидан ризқларини ҳосил қиладиган йўлни бажарганлар холос. Масалан, савдогар тижорат билан шуғулланиб, фойда топган вақтда, ризқни ҳосил қиладиган йўлини адо этган бўлади. Аммо ризқни, яъни фойдани унинг ўзи вужудга келтирмайди, балки шу ризққа етадиган йўлини бажаради холос. Унга фойда ато этадиган Зот эса Аллоҳ Таолодир. Фақат мўмин инсон Аллоҳ Таоло руҳсат берган йўлдан ризқ топиш учун ҳаракат қилишга буюрилган. Шунинг учун биз бу борада ҳам тақво қилишимиз керак. Аммо бу борадиги шаръий ҳукмларга риоя қилмаганларга ҳам, ҳатто ҳайвонларга ҳам Аллоҳ ризқларини ўзи хоҳлагандек ва ўзининг ҳикматига кўра бераверади. Оятлар мана шунга далолат қилади:

لاَ نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى
«Биз сиздан ризқ сўрамаймиз. (билъакс) Ўзимиз сизга ризқ берурмиз. чиройли оқибат-жаннат аҳли тақвоникидир».[20:132]

وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ
«Аллоҳ сизларга ризқ қилиб берган ҳалол, пок нарсалардан енглар ва ўзларингиз иймон келтирган Аллоҳдан қўрқинглар!».[5:88]

اللَّهُ لَطِيفٌ بِعِبَادِهِ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْقَوِيُّ العَزِيزُ
«Аллоҳ бандаларига меҳрибондир. У Ўзи хоҳлаган кишиларига (кенг-мўл) ризқ берур. У кучли, қудратлидир».[42:19]

كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
«Аллоҳ сизларга ризқ қилиб берган нарсалардан енглар ва (ўзингизча ҳалол-ҳаром деб) шайтоннинг изидан эргашманглар!. Албатта у сизлар учун очиқ душмандир».[6:142]

فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاشْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ
«Бас, Аллоҳ сизларга ризқ қилиб берган ҳалол-пок нарсалардан енглар ва Аллоҳга ибодат этгувчи бўлсангизлар, У Зотнинг неъматларига шукр қилинглар».[16:114]

إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ
«Албатта Аллоҳ Ўзи истаган кишиларга беҳисоб ризқ берур».[3:37]

وَكَأَيِّن مِنْ دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
«Ўз ризқу рўзини кўтара(яъни топа) олмайдиган қанча-қанча жонзотлар бордир. Aллоҳ уларга ҳам, сизларга ҳам ризқу рўз берур. У эшитгувчи, билгувчидир».[29:60]

اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
«Аллоҳ бандаларидан Ўзи хоҳлаган кишиларнинг ризқини кенг қилур ва (Ўзи хоҳлаган кишиларнинг ризқини) танг қилур. Aлбатта Аллоҳ барча нарсани билгувчидир».[29:62]

أَمَّنْ هَذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ
«Агар (Раҳмон) Ўз ризқини ушлаб-тўхтатиб қўйса сизларга ризқу рўз берадиган ўша зот ким ўзи?! Йўқ, улар (кофирлар) катта кетишда ва (ҳақдан) йироқлашишда давом этдилар». [67:21]

وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ
«Болаларингизни камбағалликдан (қўрқиб) ўлдирмангиз – Биз сизларни ҳам, уларни ҳам ризқлантирурмиз».[6:151]

وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِي
«Энди қачон (Парвардигори) уни имтиҳон қилиб, ризқини танг қилиб қўйса, дарҳол: «Парвардигорим мени хор қилди», дер».[89:16]

وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ
«Ўрмалаган нарса борки, барчасининг ризқи Аллоҳнинг зиммасидадир. У Зот уларнинг турар жойларини ҳам, борар жойларини ҳам билур. Ҳамма нарса очиқ-равшан китобда бордир».[11:6]

إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ
«Зеро, Аллоҳнинг Ўзигина (барча халойиққа) ризқу рўз бергувчи, куч-қувват соҳиби ва қудратлидир».[51:58]
Ушбу оятлар Аллоҳнинг Раззоқ эканига, У хоҳлаган бандасига ризқ беришига, хоҳлаган бандасига ризқни мўл-кўл этиб, беҳисоб ато этишига қатъий далолат қилади. Ушбу оятларнинг барчасида ризқ Аллоҳга нисбат берилади. Ундан ўзга ризқ бергувчи йўқлигига ишора қилинади. Бу эса, ризқ бергувчи Аллоҳ эканига далолат қилади. Мўминдан талаб қилинган нарса ризқи мўл-кўл бўлса ҳам, ризқи тор бўлса ҳам тақво, яъни ҳар бир ишда шаръий ҳукмга боғланиб кун кечиришдир.

وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ
«Ким Аллоҳдан қўрқса У Зот унинг учун (барча ғам-кулфатлардан) чиқар йўлни (пайдо) қилур ва уни ўзи ўйламаган томондан ризқлантирур».[65:2-3]

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَمَنْ رَزَقْنَاهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ يُنفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
«Аллоҳ бундоқ бир мисол келтирур: Ҳеч нарсага кучи етмайдиган эгалик (бировга қарам) қул билан Биз Ўз тарафимиздан чиройли-мўл ризқ бериб, ўша ризқдан яширин ё ошкора инфоқ-эҳсон қилаётган (эркин) бир киши баробар бўлурми? Ҳамду сано Аллоҳникидир. Лекин уларнинг кўплари буни билмайдилар».[16:75]

Энди мавзуъимизга ойдинлик киритиш учун бир фикр қилайлик. Аллоҳ хар бир тирик махлуққа ризқини беради ва буни мўъжиза йўли билан эмас, балки ҳар бир ишдаги натижа сифатида беради. Масалан; савдодаги фойда, деҳқончиликдаги мўл хосил ёки бировдан қилинган ҳадя-эҳсон каби. Демак, кимики кўп бандаларга ёрдам беришни мақсад қилса, Аллоҳ Таоло ўшаларни ризқини шу мўминни ишидан келган натижа қилиб, ўша бандани ёрдами, эҳсони сифатида муҳтожларнинг ризқини беради. Бу иши билан инсонлар ичида “саҳоватли” бўлиб танилса, Аллоҳ Таолонинг ҳузурида эса катта ажрга эга бўлади. Демак, ризқни кесадиган, камайтирадин нарса, Аллоҳ Таолонинг Раззоқ эканига ишонмаслик ва ўз зиммасидаги шаръий ҳукмларга риоя қилмаслигилир. Шунинг учун Аллоҳ Таоло берган ризқ билан охиратини обод қилиш учун фойдаланиши керак, ўз навбатида бу дунёсини ҳам унутмаслиги лозим. Аллоҳ Таоло айтади:

وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَلاَ تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ
وَلاَ تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
– «Аллоҳ сенга ато этган молу давлат билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни унутма. Аллоҳ сенга эҳсон қилгани каби сен ҳам эҳсон қил. Ерда бузғунчилик қилишга уринма, чунки Аллоҳ бузғунчиларни суймас».[28:77]

Кимки ўзидан бошқани ўйламаса ёки ўзига ҳам сарифламай қўйса, Аллоҳ Таоло ҳам унга ризқ беришни тўҳтатиб қўяди ёки ўзи ирода қилган ҳикмат сабабли беравериши ҳам мумкин. Аллоҳ Таоло қилган ишларидан масъул эмас. Аллоҳ Таоло айтади:

وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ
«Агар Аллоҳ бандаларига ризқни кенгайтириб (тўкин-сочин қилиб) юборса, улар ер юзида ҳаддан ошиб, туғён қиладилар. Лекин У ризқни Ўзи хоҳлаган миқдорда бериб туради. Албатта У бандаларидан хабардор, уларни кўриб тургувчидир».[42:27]
Абу Бакр Сиддиқ (р.а.)нинг қизи Асмо ривоят қилади: Менга Пайғамбар (с.а.в):

«لاَ تُوكِي فَيُوكَى عَلَيْكِ»
«Мешинг оғзини бўғиб қўймагин, сенга ҳам мешларининг оғзини бўғиб қўядилар», дедилар (муттафақун алайҳ).

يَاأَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنْ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ
«Эй инсонлар, Сизларга Аллоҳ ато этган сон-саноқсиз неъматни эслангиз! Сизларга осмону заминдан ризқу рўз берадиган Аллоҳдан ўзга биронта яратувчи борми?! Ҳеч бир илоҳ йўқ, магар Унинг Ўзигина бордир. Бас, қаёққа бурилиб кетмоқдасизлар?!».[35:3]

Муттақий.