بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Эрон-Саудия яқинлашуви Нетаньяху учун «STOP» белгисидир
Устоз Ҳамд Тобиб – Байтул Мақдис
Axборот агентликлари ва газеталар бири қўйиб-бири Эрон-Саудия яқинлашуви билан боғлиқ хабарларни эълон қилмоқда ва аксарияти бундан ҳайрон. Баъзилари буни ҳайрат билан шарҳлаётган бўлса, бошқалари бу яқинлашувдан ким фойда кўрадию ким зиён, деган савол билан банд.
Хўш, бу яқинлашувнинг моҳияти нима, бу борадаги Американинг позицияси қандай? Бу ишга Хитой қандай аралашди ва қайси эшикдан кирди? Эрон-Саудия келишуви яҳудий вужудига, хусусан Нетаньяхуга қандай таъсир қилиши мумкин?
Бу саволларга жавоб беришга уч жиҳатдан ёндашамиз:
Биринчи жиҳат: ушбу келишувнинг яҳудий вужудига таъсир даражаси ва араб давлатлари билан қизғин давом этаётган очиқлик ва нормаллашув мавзуси.
Иккинчи жиҳат: Хитойнинг бу келишувга кириши ва бунга Американинг нега рухсат берганлиги.
Учинчи жиҳат: Айни келишувларнинг келажаги ва Америка минтақадаги ўз сиёсатининг қўллаб-қувватланиши учун улардан қандай фойдаланиши.
Биринчи жиҳатдан сўз юритадиган бўлсак, кузатувчига сир эмаски, яҳудий вужуди араб давлатлари билан яхши муносабат бошлашда замонни ортда қолдиряпти. Амирликлар ва Баҳрайн каби айрим давлатлар билан аллақачон келишувлар имзолаб бўлди. Бу йил Саудия билан келишувга эришишга ҳозирланаётган эди, шахсан Нетаньяху ўзининг ҳозирги ҳукумати даврида бу нарсани қўлга киритишга ва шу орқали ўзининг сиёсий рақибларини ортда қолдиришга интилаётган эди. Аммо Саудиянинг Эрон билан келишуви Нетаньяху ҳукумати ва унинг сиёсати учун тарсаки бўлиб тушди ва унинг ҳукуматини ағдаришга ҳаракат қилаётган рақиблари дохил сиёсий мухолафат учун эса ютуқ бўлди. Чунки айни муваффақиятсизлик жавобгарлиги Нетаньяхуга юкланяпти, чунки у Эрон масаласида таҳдид қилиш позициясига эга ҳамда америкалик сиёсатчи ва воситачилар «Исроил»га келганда улар билан жанжаллашиб-тортишди ва бу айни муваффақиятсизликка сабаб қилиб келтирилди.
Иккинчи жиҳатга келсак, ушбу Эрон-Саудия яқинлашувнинг Хитой назорати остида бўлишидан мақсад нима, аслида бунинг ортида ким турибди, Америка ўзининг сиёсий нуфузи остидаги минтақаларда Хитойга бундай катта ишни қилишига нега рухсат берди?! Гап шундаки, Эрон ўз сиёсатида Американинг доирасидан чиқмайди. Бу унинг кўплаб позицияларида ва эронлик сиёсатчиларнинг қатор баёнотларида исботланган. Жумладан, Эрон Америкага унинг Афғонистон ва Ироқдаги урушида ёрдам берди ва қўзғолонни йўқ қилиш учун Сурияга кирди. Шу нуқтаи назардан айтишимиз мумкинки, Эрон-Саудия яқинлашуви Американинг истаклари доирасидан ташқарида бўлмаяпти ҳамда унинг минтақа сиёсатидаги йўналишига таъсир қилмаяпти. Чунки ҳар иккала давлат ҳам – Эрон ва Саудия – америкапараст бўлиб, ўзларининг ташқи сиёсатларида унинг истаклари, йўналиш ва кўрсатмалари доирасидан чиқишмайди. Демак, бу яқинлашув Американинг розилиги ва назорати остида бўлмоқда. Фақат билвосита бўляпти. Билвосита бўлаётгани сабаби, Америка ўзини Эронга душман қилиб кўрсатмоқда. Албатта бу Американинг Эрон учун минтақада ўзи истаган башарани бериш мақсадида қилаётган ёлғон ва адаштирувидир. Бунинг ёлғонлигини Эроннинг собиқ ва ҳозирги тутаётган қатор позициялари исботлаб турибди. Мисол учун, АҚШнинг 2003 йил Ироққа қилган уруши ортидан 2005 йил, яъни Америка босқинчилиги авжига чиққан пайтда Эрон ташқи ишлар вазири Камол Харозий Бағдодга сафар қилиб, бош вазир Жаъфарий билан учрашди. Икки томон Америка босқинчилигига қарши курашаётган қаршилик ҳаракати амалиётларини қоралаб, буни «Ироқдаги террорчилик», деб аташди! Афғонистонда ҳам шундай бўлди. Эрон президенти 2010 йил АҚШ босқинчилиги пайтида Афғонитонга сафар қилиб, Американинг хизматкори Карзай режимини қўллаб-қувватлади.
Демак, Америка ўз халқи ва қарор соҳиблари олдида бу каби келишувга бевосита ўзи ҳомийлик қилолмайди. Чунки бу Американинг ёлғондан ва адаштириш учун Эрон борасида чизиб берган тасвирга зиддир. Зеро, у ўзининг Араб давлатларидаги, хусусан Форс кўрфазидаги сиёсий мақсадларига эришиш учун Эронни қора қилиб тасвирлаган. Шунинг учун Америка бу келишувни билвосита қилмоқда. Бироқ, нима учун ўзининг нуфузи остидаги муҳим минтақада айнан Хитойга бундай нозик масалани қўйиб бераётганига келсак, гап шундаки, Америка Хитойга нисбатан қўрқитиш ва қизиқтириш сиёсатини олиб бормоқда. Хитойга баъзи ишларни топширяпти ёки ўша ишларни амалга оширишига қўйиб беряпти. Масалан, Саудия билан иқтисодий келишув тузиши ёки ўтган 2022 йилда айрим Форс кўрфази давлатлари билан иқтисодий келишувларни имзолаши каби. Зотан, Хитой билан шартнома имзолаган бу давлатлар Саудия каби ё Америкага боғланган ёки Қатар ва Амирликлар каби унинг соябони остида ҳаракат қиладиган давлатлардир. Яна бу шартномаларга Саудия билан Хитой ўртасида имзоланган стратегик ҳамкорлик шартномасини ҳам мисол қилиш мумкин. Америка бу каби шартномалардан Хитойни Россия ҳудудида, Украинада ва бошқа ҳудудларда қизиқтириш орқали, уни бошқа масалаларда ўзига бўйсундириб олишда фойдаланади. Шу билан бир қаторда, Араб давлатлари яшаётган ёмон вазият сабабли Америка Хитой орқали у ердаги малайларига иқтисодий кислород ҳам бермоқда. Чунки Американинг ўзи ҳам иқтисодий кризисларда яшаётгани сабабли малайларини қўллаб-қувватлай олмаяпти. Зеро, қўрқитиш, қизиқтириш ҳамда баъзи сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий миссияларда бошқаларга таяниш сиёсати Американинг йирик давлатларга нисбатан қўллайдиган услубларидан биридир.
Юқорида биринчи жиҳатда айтганимиздек, бу яқинлашувнинг энг муҳими яҳудий вужуди билан боғлиқ. Айниқса, бугунги кунда янги яҳудий ҳукумати ўзининг Фаластин ичкариси ва ташқарисидаги итоатсиз қилмишлари билан Американи хавотирга солмоқда. Шунинг учун Америка бу ҳукуматни йиқитган маъқул, деган фикрга келиб қолди ва буни яҳудий сиёсий ва ҳарбий мухолафат партиялар қўли билан ва мухолафатни кучайтириш орқали амалга оширмоқчи. Нетаньяху ҳукумати яҳудийларни мухолафат билан машғул бўлмасликлари ва уни қўллаб-қувватламасликлари учун бир қатор ҳаракатлар қилиб, уларнинг диққатини ўзига мойил қилишга уринди, аммо бунинг уддасидан чиқолмади. Уддасидан чиқолмагани учун Эронга таҳдид қилиш ва қўрқитиш ҳамда Америка ва Европанинг ўзига бўлган сиёсатидан норозилик изҳор қилиш йўлига ўтди. Америка Нетаньяхунинг бундай инқироздан Эронга зарба бериш орқали чиқишга астойдил ҳаракат қилаётганини кўрди ва шунинг учун ҳам Эрон-Саудия келишувлари бўлишига кўк чироқ ёқиб берди. Чунки шундай қилса, Нетаньяху ҳукуматининг инқироздан чиқишига тўсиқ қўйилади ҳамда агар Американинг истак ва сиёсатларига қарши ҳаракат қилаверадиган бўлса, ўзининг йиқилишини ўзи тезлатган бўлади.
Биз ёритмоқчи бўлган сўнгги нарса – айни келишувларнинг келажагидир. Эрон-Саудия яқинлашуви Форс кўрфази давлатларини ҳам шундай йўлдан юришга ундайди. Зотан, улардан айримлари бу яқинлашувни олқишлашди ҳам. Бундай вазият эса, Нетаньяхунинг итоатсиз ҳукумати ишларини янада қийинлаштирмоқда, бир вақтнинг ўзида, келажакда ҳар қандай янги ҳукуматнинг Америка билан яхши ҳамкорлик қиладиган ва Эрон билан яхши муносабатда бўладиган ҳамда Араб давлатлари ҳарбий кучлари ядросини яратишга ёрдам берадиган ҳукуматга айланишига йўл очмоқда. Маълумки, Америка ўз ҳукмронлигини янада кучайтириш ва унинг ҳукмронлигига бўлган ҳар қандай таҳдидни олдини олиш мақсадида Араб давлатлари ҳарбий кучлари ядросини яратишни режалаштирмоқда.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, бу яҳудий вужуди давлатлар ўлчовида ҳеч қандай қадр-қимматга эга эмас ва бировнинг ёрдамисиз бир ўзи тинч-барқарор яшай олмайди. Мабодо йирик давлатлар сиёсатларига осийлик қилмоқчи бўлса, ҳалокатли муваффақиятсизликка юз тутади. Мусулмон юртларидаги мавжуд режимларга келсак, улар кофир давлатлар қўлидаги қўғирчоқлардир. Кофир давлатлар уларни истаганларича ўйнатяпти ва бу қўғирчоқлар ҳеч бир ишда уларга осийлик қилишмайди. Бу эса Ислом Умматига мана шундай рувайбизалар сабабли жуда катта мусибатда яшаётганини эслатмоқда.
Аллоҳ Таолодан тезроқ мусулмонлар елкасидан бундай ҳукмдорларни кўтаришини ва Ислом Умматига ўзининг куч-қудрат, улуғлигини қайта олиб берадиган раббоний бир ҳукмдор икром этишини сўраймиз, Аллоҳумма омин.
Роя газетасининг 2023 йил 22 март чоршанба кунги 435-сонидан
