بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Суданнинг 2023 йил учун бюджети – янада кўпроқ танг-бахтсизлик ва жавобгарликдан воз кечишдир
Устоз Абдуллоҳ Абдураҳмон Тандилий
Ҳизб ут-Таҳрир – Судан вилояти
Судан Трибьюн веб-сайтининг хабар беришича, 2023 йил 30 декабр жума куни Судан молия вазирлиги 2023 йил учун бюджет лойиҳасининг Вазирлар кенгашига топширилганини эълон қилди. Судан ахборот агентлиги маълумотига кўра, Кенгашнинг ихтисослашган қўмиталари ва секторлари ушбу бюджетни муҳокама қилишлари, сўнг очиқланмаган жадваллар бўйича уларни тасдиқлашга ҳозирлик кўриш учун ўз фикрларини билдиришлари кутилмоқда. Молия вазирлиги мутасаддилари ўтган йилнинг 20 январида тасдиқланган 2022 йил бюджетининг инфляция суръатини пасайтириш, халқ турмушини яхшилаш ва миллий валюта курсининг хорижий валюталар қийматига нисбатан барқарорлигини таъминлашга қаратилганини таъкидлашган эди. Тўғри, солиқ сиёсати валюта курсини барқарорлаштиришга ҳамда сўнгги йилларда биринчи марта инфляцияни 100 фоиздан пастлатишга муваффақ бўлди. Бироқ, бунинг муқобили ўлароқ, бугунги кунда турмуш тарзи ва ҳаётнинг қаттиқ инқирозидан шикоят қилувчилар жуда кўпайиб кетди, аҳолининг аксар қисми инқироздан азоб чекмоқда. Мутахассислар инфляция суръатининг пасайишини рецессия-турғунлик ҳолати билан изоҳладилар ҳамда бу ҳолатнинг бозорларга зарба бериши ва маҳаллий валютанинг харид қийматини пасайишига олиб келишидан огоҳлантирдилар…
2022 йил 10 декабрда Судан Трибьюн молия вазирлигидан иқтибосан хабар қилишича, Судан режими 2023 йилга мўлжалланган бюджетда солиқлар, давлат божлари, олтин ва нефть тушумларида ўз аксини топган даромадларга таянишга қарор қилган. Халқаро ҳамжамият эса, Хартумни қўллаб-қувватлашини фақат инсонпарварлик ёрдамларига чеклади ва бундан илгари 2021 йил октябрдаги ҳарбий тўнтаришдан сўнг миллиардлаб долларлик ёрдам ва кредитларни тўхтатиб қўйган эди. Шу билан бирга, Суданнинг қарийб 50 миллиард доллар қарзидан кечиш жараёни ҳам тўхтатилган. Мoлия вазирлиги маслаҳатчиси Абдуллоҳ Иброҳим матбуот баёнотида – келаси йил учун мўлжалланган бюджетни қабул қилиш ички даромадлар бўйича амалга ошишини, бунинг учун солиқлар, божхона, маъмурий йиғимлар ҳамда олтин ва нефть даромадларидан маблағларни кўчириш зарурлигини маълум қилди. Унинг таъкидлашича, мoлия вазири давлат муассасалари ходимларининг иш ҳақини кўриб чиқиш учун комиссия тузиб, уларни давлат бюджетини сарфлашда янги тушунча қабул қилиш ва солиқ ҳимоясини кенгайтиришга чақирган. Ўтган йилнинг 11 сентябридан бери йирик шаҳарлар бозорлари кенг қамровли ёпилишларга дуч келган.
Судан узоқ вақтдан бери давом этаётган иқтисодий кризисда яшамоқда. Ижтимоий ҳимоя тармоқларининг заифлиги туфайли кризиснинг аҳолига таъсири чидаб бўлмас даражага етди. БМТ агентликлари ва гуманитар ташкилотлари ҳисоботларига кўра, юртда 14 миллиондан зиёд инсон қаттиқ очликдан азият чекмоқда.
Аввалроқ молия вазири Жибрил Иброҳим 2023 йил учун мўлжалланган бюджет ички ресурсларга таянган ҳолда тасдиқланганини айтган, бироқ халқаро қўллаб-қувватловнинг тўхтатилиши манзарасида иқтисодий шарт-шароитлар жиддий оқибатларга олиб келишидан огоҳлантирган эди. Ўшанда у пул массасини қаттиқ назорат қилиш оқибатида дефляция (Пулнинг харид қобилиятини ошириш мақсадида пул массасидан ортиқча қисмини муомаладан чиқариш) кўрсаткичлари ва валюта тебранишлари бўлиши мумкинлигини, ўз навбатида, бу иш ўринларининг йўқолишига ҳамда завод-фабрика ва компанияларнинг ёпилишига олиб келишини, бу эса иқтисодий муаммоларнинг чуқурлашишига сабаб бўлиши мумкинлигини тахмин қилганди.
Бу хабарлардан даҳшатли ҳалокатнинг ҳамда одамларни кутаётган бахтсизликнинг кўлами сезилиб турибди. Мусулмонлар иши инсон ўйлаб топган қонунлар ва Халқаро Валюта Фонди кўрсатмалари билан бошқарилаётган ҳамда бу фонд буйруқлари қайси юртда татбиқ қилинса, у ерга бадбахтлик ва ҳалокатдан бошқа нарса келтирмаётган экан, бунинг ҳеч бир ажабланарли жойи йўқ.
Молия вазирлиги инқилобдан сўнг халқаро ёрдамлар олмаётгани билан мақтаняпти. Ҳолбуки, аслида бу ёрдамлар Умматга бирор наф келтирганми, ахир, улар судхўрликка асосланган бўлиб, ишларимизга аралашув-ку, уларни мустамлакачи кофир юртларимизга тўла ҳукмрон бўлиш ниятида бермоқда-ку?! Давлат Халқаро Валюта Фонди ва халқаро ҳамжамият талабларини бажармоқда, ҳатто бошқа давлатлар ўз ҳокимиятларининг емириши мумкинлигидан қўрқиб татбиқ қилмаётган энг жирканч сиёсатларни Судан давлати татбиқ қиляпти.
Дарҳақиқат, хорижий кўрсатмалар очиқ-равшан бўлиб, ушбулар талаб қилинган: Нарх-навони эркинлаштириш, асосий товар ва хизмат кўрсатишлардан давлат субсидияси-қўлловини олиб ташлаш, ҳукумат харажатларини – таълим ва соғлиқни сақлашга қиладиган харажатлари кабиларни – камайтириш, миллий валюта нархини пастлатиш, ҳатто ўйнатиш, солиқларни ошириш ва иш ҳақларини оширмаслик каби. Дарвоқе, молия вазирлиги ўтган 2022 йилда тиббиётни қисман қўллаб-қувватлашни ҳам бекор қилган.
Суданда бюджет қабул қилиниши учун мoлия вазирлиги уни вазирлар кенгашига тақдим этади, вазирлар кенгаши уни тасдиқлаб, сўнг якуний тасдиқлов учун суверен кенгашга тақдим этади. Бу капиталистик демократик тузумдаги бюджетни маъқуллаш ҳолатига жуда ўхшайди. Зеро, капитализмда бюджет динни давлатдан, сўнг ҳаётдан ва жамиятдан ажратувчи ғайриилоҳий қонунга асосан қабул қилинади. Бироқ, биз мусулмонлармиз, ҳаётда ёлғиз Ислом билан яшамоғимиз лозим. Пул-мол, бу шаръий аҳкомлардан бўлиб, уни ўйнатиш ҳам, муомалада куфр қонунлари асосида қўллаш ҳам асло жоиз эмас. Росулуллоҳ ﷺ марҳамат қилганлар:
«لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ، وَعَنْ جَسَدِهِ فِيمَا أَبْلَاهُ، وَعَنْ عِلْمِهِ فِيمَا عَمِلَ بِهِ، وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَفِيمَ أَنْفَقَهُ»
«Қиёмат куни банданинг оёқлари тўрт нарса ҳақида сўралмагунча (сўроқ жойидан) жилмайди: Умрини нимага сарфлаб-ўтказгани ҳақида, тани-сиҳатини нимага қаритгани ҳақида, илмига амал қилган-қилмагани ҳақида ҳамда молини қаердан топган ва қаерларга сарфлагани ҳақида».
Пулнинг киримлари ва чиқимлари шаръий аҳкомлардан бўлиб, бошқа шаръий аҳкомлар каби, бу ҳақда Аллоҳ Субҳанаҳу биздан албатта сўрайди.
Мoлия вазири молиявий моддалар ва боблар масаласи сир тутилаётган бир манзарада, бюджетнинг 5 триллион Судан жунайҳи, дея баҳоланганини, камомад эса бюджет миқдорининг 15 фоизини ташкил этганини очиқлади.
Мoлия вазири айтган бу 5 триллион шуни англатадики, демак, ундирилиши керак бўлган маблағ 8 миллиард 600 миллион доллар, камомад эса 1 миллиард 300 миллион доллар атрофида экан. Бу эса, давлатнинг банк тизимидан 750 миллиард жунайҳ қарз олишидан огоҳлантирмоқда. Бу кўпинча пул чоп этиш орқали тўланади. Табиийки, бу инфляцияга ҳамда валютанинг харид қобилияти йўқолишига олиб келади.
Мaрказий банк ўзининг 2023 йилга мўлжалланган молиявий сиёсатини эълон қилди, унда йил охиригача нархларнинг умумий даражаси билан инфляция даражасини 25 фоизга тушириш айтилган. Бунда 2023 йил охирига келиб пул базасини 27 фоизга, пул массасини 28 фоизга ошириш мақсад қилинган.
Ушбу бюджет тасдиқланишидан олдин, шаръан ҳаром бўлган йиғимларни ошириш бошланди: Баъзи солиқлар 1000 %гача, баъзилари 100 %гача кўтарилди.
Давлат доиралари тўловлари, солиқлар ва транзит тўловлари 100 %дан ортиқ ошди, ўқув тўловлари жорий йил бошига қадар бир неча баробарга кўтарилди.
Бу, шубҳасиз, Ислом огоҳ этган ақл бовар қилмас қимматчиликка олиб келади ҳамда рецессияга сабаб бўлувчи турғунликка ва умумий ишлаб чиқаришнинг етишмаслигига, ҳатто айрим тармоқларда иқтисодий фаолиятнинг тўхтаб қолишига, ўз навбатида, ишсизлик даражаси ошиб, иш ўринлари озайишига олиб келади. Молия вазирининг ўзи молия вазири тилидан буларнинг кутилаётганини айтиб турибди! Бас, бу қандай очиқдан-очиқ гуноҳки, одамларнинг аҳволига ичлари ачишмай, Аллоҳнинг азобидан қўрқмай, таналаридан битта тук ҳам қимирламай бу гуноҳга қўл уришса?!
Бундай бюджет ва бундай сиёсатлар ҳаромдир. Чунки бу билан нархлар қимматлаб, ишлаб чиқариш тўхтаяпти ва одамлар қашшоқлашяпти. Ваҳоланки, бунинг ўрнига фаровонликни таъминлаш, ишлаб чиқаришни рағбатлантириш ва камбағалларни бойитиш керак эди.
Бу, солиқлар ва ҳаром тўловлар солишга, судхўрлик қилишга ва ҳеч масъулиятсиз равишда пул босиб чиқариш билан унинг харид қувватини вайрон этишга асосланган сиёсатдир. Бунинг ўрнига, омма мулклари ва давлат мулклари каби доимий ресурсларга асосланиш керак эди. Масалан хирож, ўлжа, тугамас минераллар ва бошқалар каби.
Мудом капиталистик илмоний тузум юртимиздан илдизи билан қўпориб ташланмас экан, ҳеч қачон фаровон ҳаёт бўлмайди. Фуқаролик бошқаруви ҳам, ҳарбий бошқарув ҳам Ислом билан ҳукм юритмайди, чунки иккаласи ҳам кофир илмоний бошқарув жинсидандир.
Аммо Пайғамбарлик минҳожи асосидаги рошид Халифалик тузуми эса, Умматга Ислом аҳкомларини ва Исломдаги иқтисод низомини татбиқ этиш билан ғамхўрлик қилади. Чунки Ислом бизнинг орамизда оч ёки муҳтожнинг бўлишини ҳаром қилган.
Охирида шуни айтамизки, 8.6 миллиард долларда баҳоланган ушбу бюджетнинг арзимаслиги-озлиги яққол кўриниб турибди. Чунки биз унинг бобларида иккита йирик номутаносибликни кўряпмиз: Биринчидан, киримлар бандида асосан ҳаром қилинган йиғимлар ҳукмрон бўлса, иккинчидан, харажатлар халқни ғамхўрлик билан бошқаришга етмайди. Ҳатто бюджетни ўн баробарга кўпайтирилган тақдирда ҳам бу нормал ҳаёт учун етмайди ва бизнинг яшаш тарзимизга, шаръий аҳкомларга мувофиқ ҳаёт тариқатимизга тўғри келмайди… Гап шундаки, йўллар, каналлар, тезюрар поездлар, авионавигация тармоқлари, бепул касалхоналар қуриш, талабаларга бепул озиқ-овқат яратиш, камбағалларга тўғридан-тўғри харажатлар қилиш, буларга сарфланадиган маблағ мазкур заиф ва адолатсиз бюджетдан ўнлаб баробар ошиб кетади. Бюджетни Сайкс-Пиконинг мажбурий қоғоз пул валютасига асослаш, бу нарх-навони шайтоннинг қўлига топшириш, демакдир. Чунки у истаганича осмонга олиб чиқаверади. Бироқ, Ислом валютани олтин ва кумушга асослаб, ушбу икки маъдан билан қопланмаган оддий қоғоз пул босиб чиқаришга эҳтиёж қолдирмади. Зеро, бундай босиб чиқаришни 1971 йил 15 августда долларни олтин муқобилига айлантириш ва олтин билан муомала қилишни бекор қилган мустамлакачи халқаро ҳамжамиятгина амалга оширади.
Шубҳасиз, умид қилинаётган фаровон ҳаёт фақат ва фақат – Аллоҳнинг изни ила яқинлашиб келаётган – Халифалик давлати соясида бўлади. Шунинг учун барча мусулмонлар ушбу давлатни барпо этишга ҳаракат қилмоқлари керак. Аллоҳ Таолодан бизни Халифалик аскарларидан қилишини, бизнинг қўлларимиз билан нусратни рўёбга чиқаришини сўраб қоламиз. Аллоҳ ёрдам сўралгувчи зот.
Роя газетасининг 2023 йил 1 феврал чоршанба кунги 428-сонидан
