بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Жазоирдаги Араб давлатлари Лигаси саммити ҳамда унинг Жазоир озодлик инқилоби хотирасида ўтказилишининг рамзи
Озодлик инқилоби бошланганига 68 йил тўлиши хотиралари билан бир вақтда, Жазоир 2022 йил 1-2 ноябр сешанба ва чоршанба кунлари Араб давлатлари Лигаси кенгашининг 31-сессияси йиғилишига мезбонлик қилди. Саммитнинг энг кўзга кўринган жиҳатларидан бири шу бўлдики, унда Жазоирнинг инқилобий ўтмиши ва халқининг Ғарб мустамлакачилигига қарши курашидан – бир оз арабизм ва бир оз Исломни аралаштирган ҳолда – фойдаланилди. Шу билан бирга, саммитда эълон қилинган декларацияда «1954 йил ноябрдаги Фотиҳ инқилоби пайтида араб халқлари ва мамлакатларининг Жазоир халқи кураши атрофида бирлашиши ва жазоирлик биродарларни қўллаб-қувватлаши орқали энг яхши шаклда намоён бўлган араб бирдамлигининг умумий тарихи ва ришталари» эсга олинади. Саммитда шунингдек, Европанинг Жазоир режимидан араб дунёси ва Африкадаги минтақавий майдонда ўйнашини истаётган ролига мувофиқ «Араб оиласини бирлаштириш» шиори ҳам қўлланилди.
Маълумки, 22 давлатни ўз ичига олган Араб давлатлари Лигаси таъсис этилган пайтдаёқ Фаластин масаласини қўллаб-қувватлашни ҳамда 1948 йил халқаро истак билан Фаластин тупроғида тикланган яҳудий вужудини бойкот қилишни ўзининг устувор вазифаси қилиб олган. Бироқ диққатни жалб қиладиган жиҳати шуки, Лиганинг уч йил олдин 2019 йил март ойида Тунис пойтахтида бўлиб ўтган бундан олдинги сессиясидан бери араб давлатларидан бир нечтаси яҳудий вужуди билан муносабатларни мислсиз равишда нормаллаштириш амалиётига бевосита киришишди. Буни биринчи бўлиб, 2020 йил Амирликлар бошлаб берган бўлса, сўнг Баҳрайн, Марокаш ва Судан давлатлари амалга оширишди. Ушбу саммит жараёнида яҳудий вужуди билан бундай шармандалик яқинлашувнинг оқибатлари, жумладан, Марокашнинг бу жирканч вужуд билан тузган хавфсизлик шартномалари алоҳида намоён бўлиб турди. Ваҳоланки, Жазоир яҳудий босқинчилигига қарши ҳамкорликда олиб борилган кураш туфайли Фаластин масаласининг тарихан энг кўзга кўринган тарафдорларидан саналган.
Бироқ шунга қармай, 2019 йил охирида Жазоирда Абдулмажид Тиббун президент бўлгандан бери, бу юрт нисбатан ички барқарорликка эришди. Шу боис, Европа ундан, айниқса, ташқи соҳада, яъни Араб ва Африка даражасида, қизғин дипломатик ҳаракат ва сиёсий фаолият тезлигини «иккинчи тезлик»ка ўтказишини истаяпти. Ундан европаликлар манфаати йўлида минтақавий қўшничиликда ҳам ҳарбий ва хавфсизлик соҳасида ўз ролини фаоллаштиришини умид қилмоқда. Бу, аслида, араб саммитининг муваффақиятли ўтиши нуқтаи назаридан Жазоир режими эришмоқчи бўлган энг муҳим нарсадир. Айниқса, Франция расмийлари келиб-кетгандан кейин Жазоир чиқарган баёнот матнида «ҳозирда тебранишлар кучаяётган ҳамда минтақавий ва глобал кескинликлар таранглашаётган бир манзарада, ушбу аъло даражадаги янги ҳамкорлик – асосан Франция билан – зарурий талабга айланган»лиги айтилганди.
Аслида, Жазоир саммити ҳали ўтказилишидан олдиноқ инкюзив ва муваффақиятли, деб тарғиб қилинди! У ўз ишини бошлагач, Жазоир президентига сўз берилишдан олдин аввалги сессиянинг раҳбари сифатида биринчи бўлиб Тунис президенти Қайс Саидга сўз берилди. Қайс «араб давлатлари ўртасидаги келишмовчиликларни бартараф этиш ҳамда давлатни ағдариш мақсадида шиддатли уруш очганлар устидан ғалаба қозониш учун қайта бирлашиш»га чақирди. Иштирокчиларнинг барчаси «ушбу саммитнинг араблар бирдамлигини мустаҳкамлашда муҳим бекат» эканини таъкидладилар. Шунингдек, фаластинлик халқни қўллаб-қувватлашни ва «Фаластин масаласининг бош масала» ҳисобланишини ҳамда араб давлатларидаги кескин муаммоларни, айниқса, Сурия, Ливия, Яман ва Судан масалаларини мувофиқлашган ҳолда сиёсий ечим билан ҳал этиш зарурлигини алоҳида урғуладилар. Ўз навбатида, Жазоир ҳам ўз президенти ва ташқи ишлар вазирлари нутқлари орқали «бирлашиш зарурлигини ҳамда араб давлатлари бирдамлиги масаласини» ҳам таъкидлади. Шунингдек, «бу саммитнинг улар эришмоқчи бўлган амбиция нуқтаи назаридан ноябр саммити эканини, чунки ноябр муаммолар ва қайта бирлашишга интилиш рамзи экани»ни қўшимча қилиб, Фаластин халқини унинг барча гуруҳлари билан бирлаштириш ва Фаластин миллий бирлигини рўёбга чиқариш зарурлиги»ни ҳам урғулади. Жазоир ташқи ишлар вазири Рамтон Лаомира ўз нутқида «Жазоир араб давлатлари ташаббуси «Тинчлик учун ер», деб номланган 1967 йил 4 июндаги чегарада Фаластиннинг мустақил давлат сифатида БМТга тўлиқ аъзо бўлиши»ни қўллаб-қувватлашини таъкидлади. Сисий ҳам ўз нутқида Рамтон каби фикрларни билдирди. Яъни мағрур Жазоир юртининг минбаридан туриб, босқинчи вужудни тан олди ҳамда Фаластиннинг аксар ерларига ўрнашишига рози бўлди. Саммитда шунингдек, араб давлатларининг ўзаро ишларига аралашиш, озиқ-овқат муаммоси, ушбу давлатлар ўртасида иқтисодий ҳамкорлик ва уни такомиллаштириш каби бир қатор масалаларга тўхталиб ўтилди. Тиббун жаҳон бозорларидаги тебранишларни, пандемияларни, минтақавий ва халқаро муаммоларни, жумладан, Украинадаги ҳозирги уруш оқибатларини ҳисобга олган ҳолда, араб минтақасидаги озиқ-овқат хавфсизлиги таҳдидига ишора қилар экан, «биз умумий манфаатларимизни ҳимоя қилувчи араб давлатлари иқтисодий гуруҳини қуришимиз керак», деди.
Бироқ, гарчи Араб давлатлари Лигасининг саммитда иштирок этган барча аъзолари томонидан ўзаро ҳамкорлик, муштарак мувофиқлашув ва ташаббусларни юксак баҳолаш, каби гаплар шиор қилинган бўлса-да, аслида, саммитнинг бошидан то охирига қадар зиддиятлар ва келишмовчиликлар соя солиб турди. Зеро, бу шиорлар остида мазлум мусулмон халқларга қарши тил бириктирув ётибди. Ўзаро зиддият ва келишмовчиликларга мисол шуки, Лига ичидаги баъзи манбаларнинг айтишича, ташқи ишлар вазирлари муайян пунктларда келишмовчиликлар сабабли саммитнинг якуний баёноти бўйича якуний консенсус формуласида келишиб олишлари қийин бўлган. Ушбу келишмовчиликлар, жумладан, Яман, Ливия, Сурия ва Ливан каби араб давлатлари ишларига Туркия ва Эроннинг аралашишларини қоралаш бўйича келиб чиққан. Масалан, баъзи раҳбарлар саммитнинг якуний баёнотига Эрон ва Туркияни «икки аралашувчи давлат» номи билан киритилишини қатъий талаб қилишган бўлса, қолганлар бунга қарши чиққан. Бундан ташқари, саммит чоғида ҳар бир давлат аслида ўз манфаати ва алоқаларига мувофиқ шахсий режасига эга эканлиги аён бўлди. Зотан, бу янгилик ҳам эмас. Чунки илгари ўтказилган барча саммитларда ҳам бу уларнинг одати эди. Бироқ, шунга қарамай, ушбу Лиганинг бош котиби Аҳмад Абу Ғит саммитнинг муваффақиятли ва тамсил жиҳатидан олий даражада ўтганини таъкидлаб, «Жазоир саммитида фақат ўз давлатини ҳимоя қилиш, деган нарса умуман бўлмади», деди!! Бироқ, Саудия (мамлакатининг амалдаги ҳукмдори) шаҳзодаси, Амирликлар президенти, Баҳрайн билан Марокаш қироллари саммитда ҳозир бўлмади. Аммо Қатар амири, Фаластин маъмурияти раҳбари, Тунис билан Миср президентлари ҳамда «шарафли меҳмон» БМТ бош котиби анжуманда энг кўзга ташланган иштирокчилар бўлишди. Россия ҳам саммитда президент Путиннинг мактуби орқали иштирок этди. Мактубда Путин гўё саммит қатнашчиларидан ўзининг машаққатлари хусусида ҳамдард бўлишларини сўрагандек сўз юритиб, кўп қутбли халқаро бир тизим яратиш зарурлигини, унинг давлати Араб давлатлари Лигаси ва барча аъзолари била муносабатларни мустаҳкамлашга тайёр эканини таъкидлаган.
Баъзи манбалар – Жазоирнинг Сурияни Араб давлатлари Лигасига қайтаришга бўлган барча уринишлари ортида сиёсий ўйин ётганини таъкидлади. Зеро, Жазоир ташқи ишлар вазири саммитдан бир неча кун олдин Дамашққа сафар қилиб, Сурия режими билан ҳамфикр бўлиши ортидан, Сурияни Лигага қайтаришни халқаро вазият кўтармаслиги ва ҳозирги минтақавий шароит унинг саммитда бўлишига рухсат бермаслигини эътиборга олган ҳолда, ушбу ташаббусдан воз кечди. Шунингдек, бу ташаббус Жазоирнинг саммитни муваффақиятли ўтказиш ва «араб давлатлари сафлари бирлиги»ни сақлашдек интилишлари билан тўқнаш келган. Эслатиб ўтамиз, 2011 йил охирида қўзғолон бошланиши сабабли Башар Асад-Сурия Лига аъзолигидан тўхтатилган эди. Зеро, бу қонхўр режим ўзининг мусулмон халқини қирғин қилишда ҳар қандай чизиқни депсаб ўтган. Бугун эса, шундай режимни Араб давлатлари Лигасига қайтариш ҳаракати – узоқдан бўлса ҳам – бошланди. Зотан, бу Лига аслида, манфур мустамлакачилик лойиҳасига хизмат қилишдан бошқа мақсадда тузилган эмас. У шу хизмати билан Ислом ва мусулмонларни қаттиқ ёмон кўрувчи Ғарбнинг исломий юртлардаги манфаатлари ва мустамлакачилик режаларини бажармоқда.
Шунинг учун ҳам, ўнлаб йиллардан буён хиёнатни садоқат, омадсизликни ютуқ қилиб кўрсатиб келган бу бачкана-разил ҳукмдорларни майдондан супуриб ташлаш вақти келди. Бу эса, онгли гуруҳнинг Уммат орқали ўз йўлини топиб, унинг ҳақиқий ўзлигини тамсил этувчи Ислом билан ушбу юртлардаги сиёсий майдонга мутасаддилик қилиши билан ҳамда фақат ва фақат Ислом асосида етакчилик қилиши орқали амалга ошади.
Роя газетасининг 2022 йил 16 ноябр чоршанба кунги 417-сонидан
