Вазирлар маҳкамаси яна қарз олмоқда
Хабар: Вазирлар маҳкамаси энергетика тармоғини қўллаш учун Осиё тараққиёт банкидан 50 млн доллар олмоқда. Маблағ кўмир, газ ҳамда Қозоғистон билан Туркманистондан электр энергиясини импорт қилишга сарфланади.
“50 млн долларнинг 25 млн доллари – кредит, қолгани – грант. Кредит вазирлар маҳкамасининг инқирозга қарши режани қўллашга мўлжалланган. Кредит банкнинг талабига ва шароитига кўра 24 йилга олинади: унинг 8 йили бир фоиз билан, қолган 16 йили – йиллик 1,5 фоиз билан тўланади”, – деди молия вазирининг ўринбосари Руслан Татиков.
Аввалроқ, октябр ойида Энергетика вазири Таалайбек Ибраев кўмирнинг захираси янги йилгача етишини ва ҳеч ким хавотир олмаса бўлади, деб ишонтирган ва бу йилги иситиш мавсумига 9 млрд сом ажратилганини маълум қилган эди.
Шунингдек, Ибраев Кара-Кечедан кўмир олишнинг харажати қозоқнинг кўмирига қараганда юқори бўлиб кетишини айтганди.
“Бишкек ИЭСнинг икки блоги бор – янгиси ва эскиси. Янгиси Кара-Кече кўмирига мослаб қурилган. Эски блок эса 60 йилдан ортиқ вақтдан бери ишлаб келади, у Қозоғистоннинг Қарағанда кўмирига мослаштирилган. Агар иқтисодий томондан қаралса, Кара-Кеченинг кўмирини эски ўт қозонда ёқадиган бўлсак, у ҳолда бизда харажат кўп бўлади. Аниқроғи, қўшимча газ ва мазут қўлланишимиз керак бўлади. Шу сабабдан қозоқ кўмирини сотиб олиб, эски ўт қозонда ёқишимиз арзонроқ бўлади”, – деган Ибраев.
Изоҳ: Қирғиз ҳукумати жорий йил сентябр ойида Осиё тараққиёт банкидан бюджетни қўллаб-қувватлаш мақсадида 50 млн доллар олгани хабар қилинган эди. Бу маблағнинг ҳам 25 млн доллари – кредит, қолгани грант эканлиги ва қарз 16 йил муддатга олингани маълум қилинганди. Шунингдек, Жогорку Кенешнинг Халқаро ишлар, мудофаа, хавфсизлик ва миграция қўмитасининг 31-октябр куни бўлиб ўтган йиғилишида Қирғизистон ва Осиё тараққиёт банки ўртасидаги кредит ва грант келишуви лойиҳасини муҳокама қилгани хабар қилинган ва маблағ мамлакатнинг савдо ва сармоявий соҳадаги рақобатбардошлигини ошириш, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш ва Боткенни тиклашга йўналтирилиши айтилганди. Бу қарзларга қадар, аниқроғи, сўнгги ўн ойга қадар қирғиз ҳукумати бюджетни қўллаб-қувватлаш важи билан халқаро молиявий ташкилотлардан умумий ҳисобда 180 млн. доллар қарз олгани маълум бўлган эди.
Қарз олиб ўқитувчи ва шифокорлар иш ҳақини ошириш, қарз олиб пенсия ва нафақаларни кўтариш, қарз олиб қишдан чиқиб олиш учун кўп ақл ва моҳир сиёсатчи бўлиш шарт эмас. Бу ишни ҳатто ўқимаган оддий одам ҳам осонгина бажара олади. Моҳир сиёсатчи ва давлат арбоби – зукко сиёсий етакчидир. Бошқарув тафаккурига эга бўлган, давлат ишларини бошқара оладиган, муаммоларни ҳал қиладиган ҳамда шахсий ва жамоавий алоқаларни тартибга солишга қодир бўлган инсондир. У халқнинг дарди ва муаммосини кўра билиши, бу муаммоларни ҳал этиш йўлларини қидириб топиши ва энг муҳими ўз юрти ва халқининг бошқа давлатлар ва молиявий ташкилотларга қарам ва қарздор бўлишига йўл қўймаслиги шарт. У ички ресурслардан оқилона фойдаланган ҳолда халқ муаммоларини ҳал қилиши, эҳтиёжларини таъминлашга эътибор қаратиши зарур. Афсуски, бугунги кунда фақат қирғиз ҳукуматигина эмас, балки барча исломий юртлардаги мустабид режимлар халқдан ажралиб қолган, ўзининг ҳокимиятдаги умри давомли бўлишидан бошқа ташвиши йўқ. Сабаби, бу режимлар бошқа кучлар томонидан ҳокимият тепасига олиб келинган ва бошқарувчилик сифати ва масъулият ҳиссидан мосуво бўлган кимсалардир.
Президент бўлгунига қадар “бир йилда мамлакат иқтисодини оёққа турғизаман, беш йилда Қирғизистонни қарз олувчи давлатдан қарз берувчи давлатга айлантираман” деб катта ваъдалар берган, “Қумтор” Қирғизистонга ўтадиган бўлса қарз олишга ҳожат қолмаслигини айтиб келган Жапаров Қирғизистонни қарздан халос қилиш у ёқда турсин, аксинча тобора кўпроқ қарз ботқоғига ботириб бормоқда. Бунинг асосий сабаби, Қирғизистонда чуқур илдиз отган коррупция балосига бориб тақалади. Оддий мисол, 380 миллион доллар қарз эвазига қайта жиҳозланган Бишкек ИЭС нима учун ўзимизнинг маҳаллий кўмирларга мослаштирилмади? Сабаби оддий, кейинги қарз олиб ўзлаштириш ва “откат”лар учун имконият қолдириш…
Қирғизистоннинг қарз ботқоғига ботиб боришининг асосий сабаби мустамлакачи давлатлар томонидан тузилган халқаро оламий глобал бошқарув тузумидир. Рибога асосланган капиталистик тузум ва унинг мустамлакачилик қуроли бўлган халқаро молиявий ташкилотлар учинчи дунё давлатларини қарзга ботириб, қарздан қутулишларига ҳеч қачон имкон бермайди. Бу ўринда учинчи дунё давлатларининг, шу жумладан, Қирғизистон сиёсий доирасининг роли коррупцияга ботиб қолганидадир. Бу коррупциялашган схема ҳам ташқи мустамлака давлатлар томонидан рағбатлантириб борилади. Уларга Қирғизистон тобора кўпроқ қарзга ботиб қолиши учун мазкур қарзларнинг бир қисмини ўзлаштириб олиш ҳақида фикрлайдиган коррупция ботқоғига ботган амалдорлар керак. Халқаро сиёсат вакиллари айнан шу ҳаромтомоқ сиёсий гуруҳдан фойдаланади. Чунки бу гуруҳ мамлакат учун қарз олаётганида “оғир саноатни ривожлантириш учун, ҳатто шу кунга келиб сотиб йўқ қилиб юборишган йирик корхоналарни қайта ишлатиш учун” деб бирор марта қарз олган эмас. Қирғизистон муаммоси халқаро капиталистик системанинг устимизда тургани ва шу система тузган халқаро глобал оламий сиёсатнинг мавжуд эканига боғлиқдир. Моддий манфаатдан бошқасини ҳисобга олмайдиган капиталистик тузум устимизда татбиқ қилинар экан Қирғизистон ҳеч қачон қарз юкидан қутила олмайди.
Абдураҳмон Одилов
