بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Мовий Нилдаги янгидан аланга олдирилган жанглар ортида ким турибди?!
Устоз Имроҳим Усмон (Абу Халил)
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Судан
вилоятидаги расмий нотиғи
Мовий Нилдаги ўзаро жанглар ортида ким тургани ҳақида сўз юритишдан аввал, ўқувчига ушбу минтақани тасвирлаб бериш лозим. Мамлакат жануби бўлиниб, Жанубий Судан давлати пайдо бўлгандан кейин Мовий Нил вилояти Суданнинг янги жанубига айланди. Минтақага у ердаги Мовий Нил дарёси номи берилган. Ушбу дарё вилоятдан оқиб ўтиб, Хартумдаги Оқ Нилга қўшилади ва Нил дарёсига айланади. Мовий Нил вилоятида бир қатор қабилалар яшайди, асосан Парта, Фунаж, Анқасно, Ҳавсо ва бошқалар.
Маълумки, Мовий Нил вилоятида бунга ўхшаган ва бу даражада шафқатсиз курашга илгари гувоҳ бўлинган эмас. Бу кураш ўтган июл ойида Ҳавсо қабиласининг ўзлари учун худди бошқалар сингари хос мудирлик бўлишини талаб қилишлари, ўз навбатида, бу эски мудирлик соҳибларининг ғазаблантириши оқибатида келиб чиқди. Чунки қабиланинг эски мудирлари Ҳавсо қабиласининг ерга эгалик қилишни, мустақил бошқаруви бўлишини истаётганини билишарди ва бунга асло рози бўлмай келишаётган эди. Кураш мана шундан бошланди ва ўнлаб инсон нобуд бўлди, юзлаби жароҳатланди, минглаби кўчирилди. Ҳукумат эса, ўзининг низоларни ҳал этиш бўйича услубига кўра, курашаётган томонлар ўртасида масаланинг илдизига эътибор берилмаган ва мазлумларга инсоф қилинмаган бир сулҳни ўрнатди… Сулҳдан атиги уч кун ўтар-ўтмас яна кураш аланга олди. Бу кураш янада даҳшатли тус олиб, одамларни уйлари билан қўшиб ёқиб юборилгани ва жасадларнинг кўмирдек қотиб қолгани сабабли инсон эти жимирлаб кетадиган даражага етди… Минглаб инсон ўлим, олов ва қирғиндан бошқа вилоятларга қочиб чиқди. Ҳукумат бунга то уруш аёллар, болалар ва қариялар жонини олиб бўлгунга қадар аралашмади. Бу эса, ҳукуматнинг низода қўли борлигига ҳамда айни минтақадаги инсонлар хавфсизлиги ва тинчлигига панжа орасидан қараётганига далолат қилади.
Ҳукумат ижтимоий тармоқларда тарқалган ирқчиликка оид сиёсий мурожаат оқибати ўзаро жангга олиб келишини биларди. Чунки курашни авжига чиқарган, одамларни жоҳилиятга қайтарган нарса шу кенг миқёсда тарқалган мурожаат бўлди… Ҳамма ўз қабиласи тарафини олди, у ҳақми ё ноҳақми қизиқмади. Ҳатто қотил нима учун ўлдираётганини, ўлдирилаётган нима учун ўлаётганини билмайдиган ҳолат юзага келди!!
Ўз-ўзидан – нега у ёки бу қабиладан мана шундай бир вазиятда ва айни дамда мудирлик талаблари келиб чиқди, деган савол туғилади? Гап шундаки, бу талабнинг сабаби сиёсийдир. Яъни талаб ортида айрим расмийларнинг сиёсий ғаразлари ётибди. Улар бир қабилани бошқасига қарши қўйиш билан ўзлари кучайиб олишни хоҳлайди. Уларни қон тўкилиши ҳам, одамлар қирилиши ҳам ташвишлантирмайди, шахсий манфаатлари амалга ошса, бас. Бу борада улар Суданга ҳукмдорлик қилган собиқ хўжайинлари билан бир хил. Маҳаллий бошқарув, деган нарса ҳар доим йирик қабилада бўлиб келган. Айни қабиладан мудир тайинланиб, у ўзи билан бир ерда яшаётган барча инсонлар устидан сиёсий, адлия ва молия жиҳатидан ҳукмронлик қилади. Ушбу минтақа маҳаллий бошқарув мудирнинг номи билан ҳокура, деб аталади. Айни ҳокурада бошқа қабиланинг бошқариш ҳуқуқи бўлмайди. Айнан шундай вазият қабилалар ўртасида кураш келтириб чиқармоқда, айниқса, мустақиллик, деб аталган нарсадан кейин. Бу «мустақиллик» пайтида Судан ҳукмдорлари яна ўша мустамлакачининг йўлидан юришди. Сайлов пайтида ҳамма у ёки бу қабиланинг ўзига қарашли бўлишига интилиб келяпти.
Мустамлакачилик тушунчалари ҳамон расмийлар миясида мустаҳкам ўрнашиб қолмоқда. Бунга биргина ёрқин мисол етарлидир. У ҳам бўлса, Судан Адвокатлар коллегияси мувофиқлашув қўмитасининг низом лойиҳасида келган сўзлардир. Бу лойиҳани Судан ўтиш даври дастури бўлишини хоҳлашаётган эди. Айни лойиҳанинг 8/38-моддасида «Ер ва ресурсларнинг маҳаллий таркибий қисмларининг тарихий ҳуқуқларини сақлаб қолиш», дейилган. Гап шундаки, бу тарихий ҳуқуқ – инглиз мустамлакачи кофирлар қабилаларга берган ерлар, ҳокуралар ва мудирликлардан иборат бўлиб, аслида, бу ўзи эгаси бўлмаган нарсани бошқа эгаси бўлмаган кимсага беришдир.
Инглиз мустамлакачилари юртдан чиқиб кетгандан бошлаб, Судан аҳли ер, сиёсат, бошқарув ва бошқа масалаларга тааллуқли Ислом аҳкомларига амал қилишганда эди, бу муаммолар асло юзага келмасди албатта. Бироқ, юрт аҳли ўз устларидан мустамлакачилар малайларининг ҳукм юритишига рози бўлишди. Уларнинг бошқарув, иқтисод ва ерлар масаласида мустамлакачилик куфр тузуми ва қонунларини татбиқ этишларини қабул қилишди. Охир оқибат, муаммолар мураккаблашиб, уларни ҳал этиш мумкин эмасга ўхшаб қолди. Лекин бизнинг айтар сўзимиз шуки, бу муаммоларнинг барчасини ечиш тасаввур қилингандан ҳам осондир. Фақат сиёсатчилар, ҳукмдорлар, фуқаролар ва барчадан талаб қилинган нарса Исломга қайтмоқдир. Улардан қайта Исломга амал қилиб, уни Росулуллоҳ ﷺ белгилаб берган Ислом давлатида, Пайғамбарлик минҳожи асосидаги рошид Халифалик давлати соясида татбиқ этмоқ талаб қилинади. Халифалик давлати зудлик билан бундай маъмурий бошқарув, деган нарсани, бинобарин, Ҳокура тизимини бекор қилади. Одамлар ўзлари яшаётган ерда бир-бирлари билан баробар бўладилар ва уларни битта Ислом ҳокимиятидан бошқаси бошқармайди, Ислом аҳкомларидан бошқаси татбиқ этилмайди. Ислом аҳкомлари ҳар бир шахсга деҳқончилик қилиши ёки яшаши ёхуд тижорат қилиши ё-да ишлаб чиқариш ва бошқа мақсад учун ерни мулк қилиб беради, бу ишга ҳеч бир қабила дахл қилолмайди.
Яйловлар, адирлар ва ўрмонларга келсак, улар Росулуллоҳ ﷺ
«الْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءُ فِي ثَلَاثٍ الْمَاءِ وَالْكَلَإِ وَالنَّارِ»
«Мусулмонлар сув, яйлов ва оловда бир-бирларига шерикдирлар», деганларидек, омма мулки бўлиб, ҳамма фойдаланиши мумкин. Қолаверса, давлатнинг вазифаси ўз фуқаросидан ҳар бир шахснинг озиқ-овқат, кийим-кечак, уй-жой каби асосий эҳтиёжларини ҳамда жамоанинг таълим, соғлиқни сақлаш, хавфсизлик каби эҳтиёжларини таъминлашдан иборат. Мана шундай бошқарув билан низо ва курашлар олови бутунлай ўчади ва қабила фақат ўзаро танишилувчи, алоқа ўрнатилувчи ва силаи раҳм қилинувчи қабилага айланади. Қабилаларнинг бир-бирларидан ёки шахсларнинг бир-бирларидан афзалликлари бўлмайди. Худди карами кенг, қудрати улуғ Аллоҳ бундай марҳамат қилгани каби:
﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَاوَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ﴾
«Эй инсонлар, дарҳақиқат Биз сизни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирингиз билан танишишингиз (дўст-биродар бўлишингиз) учун сизни (турли-туман) халқлар ва қабила-элатлар қилиб қўйдик. Албатта сизларнинг Аллоҳ наздидаги энг ҳурматлироғингиз тақводорроғингиздир. Албатта Аллоҳ билгувчи ва огоҳдир» [Нисо 1]
Роя газетасининг 2022 йил 16 ноябр чоршанба кунги 417-сонидан
