Саҳобалар иймоний муҳитда яшашганлар
Саҳоба (р.а.)лар биринчи кундан бошлаб иймоний муҳитда яшашганлар. Иймонга туғри келмайдиган ишни қилиш – Маккадалик даврларида ҳам – оғир жиноят, уятли-шармандали иш бўлган. Аммор ибн Ёсир (р.а.) мажбурий ҳолда куфр лафзи – Хубални тилга олишини саҳобалар кабул қилишмаган. Аммор (р.а.) бу иш билан ҳижолатчиликдан, шармандалик ақволидан қаттиқ азобланган. Қачонки, Росулуллоҳ (с.а.в.) ўлимга рўпара бўлиб, мажбурий ҳолдаги ишига банда гуноҳкор бўлмайди деб, мажбурий ҳолатда Исломга тескари нарсалар жоиз бўлишини баён қилганларидан кейингина Аммор (р.а.)даги ҳижолатчилик кетади. Бу муҳит ҳар қандай нозил бўлган ҳукмни сўзсиз бажаришларидаги катта туртки бўлган, муҳит соф исломий ҳолда давом этди. Кейинчалик Мадинада бўлганларида ҳам ҳар қандай ҳукм нозил бўлиши биланоқ, амал қилишга шошилишганлар.
Биз ҳам шу муҳитни қайтаришимиз керак. Аксинча шаръий ҳукмларни назарий ўрганамизу, лекин бу ҳукмларни ҳаётимизда таъсири бўлмайди, куфр чангалидан қутилолмаймиз. Ҳозирда биз жуда кўп ҳукмларни биламиз, лекин муҳитимизни иймоний қилиб олмаганимиз учун уларга амал қилмаяпмиз. Масалан: Исломни ўрганиш энг зарур ва тариқатдаги биринчи қадам деб билсакда, Исломни ўрганмаслигимизда ўзимизни айбдор деб ҳис қилмаймиз. Бу мўминлардаги оддий ҳол бўлиб қолган: “Шунинг учун ҳам Ислом даъвати одамларга ҳаёт муаммоларини ҳал қиладиган низомларни олиб чиқиши лозим. Чунки Ислом даъватининг ютуғи инсонни тўла, инсон сифатида муолажа қила оладиган, унда умумий инқилобни рўёбга чиқара оладиган ҳаётий ва жонли эканлигидадир. Бу даъватни ёювчилар агар дилларига камолотга интилиш уруғини экмасалар, доимо ҳақиқатни изламасалар, ёпишиб қолган бегона тушунчалардан тозалаш учун билган нарсаларининг ҳар бирини доимо текшириб турмасалар, олиб чиқаётган фикрлари соф тиниқ сақланиб қолиши учун, яқин турса унга илашиб олиш эҳтимоли бўлган ҳар қандай фикрни ундан йироқлаштирмасалар масъулиятнинг уддасидан чиқа олмайдилар, олдиларига қўйилган вазифани бажара олмайдилар. Чунки фикрларнинг мусаффо ва тиниқлиги муваффақият ҳамда муваффақият давоматининг ягона гаровидир”. (“Ислом низоми” китобидан).
Ёки ҳозирги бузуқ жамиятга рози бўлиш ҳаром эканини ким билмайди?! Лекин кунлар, ойлар ҳатто йиллар ўтиб кетсада, биз жамиятга нисбатан ҳеч нарса қилмаслигимизда ўзимизни гуноғкор деб билмаймиз, шундай эмасми?!
Зотан, Росулуллоҳ (с.а.в.) Абу Масъуд (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадисда айтадиларки: “Бани Исроилга энг аввало кирган нуқсон шу эдики, бир киши бошқа кишига йўлиққан пайтда: “Эй фалончи, Аллоҳдан қўрққин ва бул қилаётган ишингни ташлагин, чунки бу нарсани қилиш сен учун ҳалол-дуруст эмас”, дер эди. Сўнг эртаси куни у билан учрашган пайтда уни яна ўша ҳолатда кўрар эди. Лекин бу нарса у билан бирга еб-ичишдан, бирга ўтиришдан қайтармас эди. Бас, улар шундай қилишгач, Аллоҳ уларнинг баъзиларининг қалбларини баъзилари билан урди”. Сўнгра Росулуллоҳ (с.а.в.) ушбу оятни тиловат қилдилар:
لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ كَانُواْ لاَ يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ تَرَى كَثِيراً مِّنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِالله والنَّبِيِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِيَاء وَلَـكِنَّ كَثِيراً مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ
“Бани Исроил орасидан кофир бўлган кимсалар Довуд ва Ийсо бинни Марям тилида лаънатлангандирлар. Бунга сабаб уларнинг қилган исёнлари ва тажовузкор бўлганларидир. Улар бир-бирларини қилган нолойиқ ишларидан қайтармас эдилар. Бу қилмишлари нақадар ёмон иш! Улардан кўплари кофир бўлган кимсаларни дўст тутганларини кўрасиз. Уларга нафси ҳаволари нақадар ёмон нарсани —Аллоҳнинг ғазабини келтирди. Энди улар абадий азобда қолгувчидирлар. Агар Аллоҳга, пайғамбарга ва унга нозил қилинган китобга иймон келтирганларида эди, уларни — кофирларни дўст тутмаган бўлур эдилар. Лекин улардан кўплари итоатсиз кимсалардир” [5:78-81]
Сўнгра шундай дедилар: “Йўқ, асло, Аллоҳга қасамки, сизлар албатта яхшиликка буюрасизлар ва ёмонликдан қайтарасизлар. Сизлар албатта золимнинг қўлидан ушлайсизлар ва уни ҳаққа бурилишга мажбур қиласизлар ва албатта уни ҳаққа боғлаб қўясизлар. Ёки албатта Аллоҳ баъзиларингизни баъзиларингиз қалби билан уради, сунгра уларни лаънатлаганидек, сизларни ҳам лаънатлайди”.
Абу Саид ал-Худрий (р.а.)дан ривоят қилинади, Росулуллоҳ (с.а.в.) дедилар: “Сизлардан кимингиз мункарни кўрса, уни қўли билан қайтарсин. Қодир бўлмаса тили билан, бунга ҳам ярамаса, дили билан ўзгартирсин. Бу иймоннинг энг заифидир”. Адий ибн Умайр (р.а.)дан ривоят қилинади, Росулуллоҳ (с.а.в.) дедилар: “Албатта Аллоҳ хос одамларнинг амали туфайли оммани азоблайди. То улар ўз ораларида мункарни кўрсалар, уларни инкор этишга қодир бўла туриб инкор этмасалар, шунда Аллоҳ хосни ҳам, оммани ҳам бир ҳил азоблайди”. Хузайфа ибн Яман (р.а.)дан ривоят қилинади, Росулуллоҳ (с.а.в.) дедилар: “Жоним Унинг қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта сизлар маъруфга буюриб, мункардан қайтарасизлар ёки Аллоҳ сизларга Ўзи томонидан азоб юборади. Шундан сўнг сизлар Унга дуо қиласизлар, У эса ижобат этмайди”.
Абу Усмон Муҳаммад
