بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Шарқий Ўрта ер денгизидаги таранглик ҳамда унинг сабаблари ва ечимлари
Устоз Асъад Мансур қаламига мансуб
Туркия билан Греция ўртасидаги таранглик авж олди. Бунга Туркиянинг нефть ва газ қидириш бўйича денгиз харитасини чизиш учун ўзининг иқтисодий денгиз зонасига ҳарбий кема қўриқчилиги остида тадқиқот кемасини юбориши сабаб бўлди. Ўтган йиллар давомида Шарқий Ўрта ер денгизида йирик миқдорда газ топилганлиги икки давлат ўртасидаги тарангликнинг авж олишига олиб келди. Гап шундаки, Фаластин босқинчиси яҳудий вужуди катта миқдордаги газни тижорат мақсадида қазиб олишни бошлади. 2020 йил 4 январда Греция, Кипр ва яҳудий вужуди Европа қўллаб-қувватловида сув ости қувурини қуриш бўйича келишув имзолашди. Европага газ етказиб беришга мўлжалланган ва 2025 йилда қуриб битказилиши белгиланган ушбу қувурнинг қуввати йилига 10 миллиард м3 газ етказиб беришга мўлжалланган. Шуни ҳам эслатмоқ лозимки, илгари Миср ва Иордания режимлари яҳудий вужудидан газ сотиб олиш бўйича иккита алоҳида битим имзолашган эди. Икки юрт ҳам мусулмон халқининг бу битимга нисбатан яҳудий вужуди билан муносабатларни нормаллаштириш ва хиёнатдир деган эътиборда кескин норозилик билдиришларига эътибор беришмади. Маълумки, Миср одамларнинг норозилигига қарамай, яҳудийларга арзон нархда газ экспорт қилар эди.
Европа Иттифоқининг қўллаб-қувватлови остида Греция бу зона менга қарашли, шу сабабли Туркиянинг у ерда қидирув амалиёти ўтказиши ноқонуний, дея даъво қилмоқда. Туркия тадқиқот кемаси Кипр билан Крит ороллари ўртасида Грециянинг бир нечта фрегатлари (ҳарбий кемалари) яқинида ҳаракат қилаётган эди. 2020 йил 13 августда грекларнинг битта фрегати ўз ҳаракати давомида туркларнинг қўриқчи кемаси билан кесишиб, қисқа тўқнашув содир бўлди… Натижада грек фрегатининг олд қисми турк фрегатининг орқа қисмига кичик зарар етказди. Шунда президент Эрдоган «грекларни турклар кемасини нишонга олишдан огоҳлантириб, ким унга ҳужум қиладиган бўлса, бу унга жуда қимматга тушиши» тўғрисида баёнот бериб, жумладан бундай деди: «Туркия ҳеч кимнинг ҳаққига кўз олайтирмайди, аммо бирор давлатнинг унинг ҳаққини тортиб олишига ҳам йўл қўймайди. Грециянинг Ўрта ер денгизи ва Эгей денгизидаги позицияси Майис оролига туташган континентал шельф (денгизнинг қуруқликка яқин нисбатан саёз қисми)даги бузуқ ниятга асосланади. Буни на ақлан изоҳлаб бўлади ва на мантиқан».
Франция Грецияни қўллаб-қувватлашини эълон қилди ва «Крит оролида грек кучлари билан ҳарбий машқ» ўтказди ҳамда буни «президент Макроннинг Франциянинг Шарқий Ўрта ер денгизидаги иштирокини вақтинча кучайтиришга содиқлигининг биринчи далили», дея изоҳлади. Шарқий Ўрта ер денгизига «Рафаль» русумли иккита қирувчи самолёти билан битта «Лафайет» фригатини жойлаштирди. Кейин «Туркияни баҳсли сувларда нефть ва газ қидирув ишлари олиб боришни тўхтатиш»га чақирди. Греция бош вазири Мицотакис 2020 йил 12 августда Макрон билан телефон орқали айни минтақадаги вазият хусусида суҳбатлашди. Суҳбат ортидан твиттерда «Макрон Грециянинг ҳақиқий дўсти ҳамда Европа қадриятлари ва халқаро қонуннинг эҳтиросли ҳимоячиси», деб ёзди. Натижада, хўрланган Греция Франция ва бутун Европанинг қўллаб-қувватлови билан Туркияни курашга чақирмоқда. Европа Иттифоқи давлатларининг ташқи ишлар вазирлари 2020 йил 14 август куни анжуман ўтказиб, унда Грецияни қўллаб-қувватлашди. Улар «Анқаранинг ҳаракатлари душманона ва хавфли», дея таъкидлашди. Шундай қилиб, Европа, хусусан, Франция айни тарангликдан Шарқий Ўрта ер денгизидаги нуфузларини мустаҳкамлаш ва бойликларини ўғирлашда фойдаланишмоқда.
Германия халқаро позицияни тартибга солишда ўзини фаол давлат қилиб кўрсатиш учун воситачилик ролини ўйнамоқда. Шунинг учун унинг канцлери Меркел Эрдоган ва Мицотакис билан телефон суҳбати ўтказиб, вазиятни сокинлаштиришга, вазиятни юмшатишга чақирди. Эрдоган «тинчлик учун сўзлашувлар ўтказишга тайёрлигини билдирди ва «Меркелнинг Мицотакисни айни мақсадга кўндира олишига умид қилишини, Туркия кемаси қидирув ишларини 23 августга қадар давом эттириши»ни билдирди. Бу эса, Туркиянинг газ қидирув ишларини олиб боришда жиддий эмаслигини, уни тинчлик номи билан тўхтатишга тайёр эканлигини англатади!
Америкага келсак, «томонларни бевосита музокараларни бошлашга чақирди». Бир вақтда, Греция ташқи ишлар вазири Дендиас 2020 йил 14 августда америкалик ҳамкасби Помпео билан учрашди ва учрашув ортидан «умид қиламанки, агар халқаро денгиз қонунига ҳамма амал қилса, низо бўлмайди», деди. Бу баёнот шуни кўрсатмоқдаки, Америка Европа давлатлари, айниқса, у ерга ўз кучларини юборган Францияга ўхшаб, Грецияни очиқдан-очиқ қўллаб-қувватлаётганини эълон қилмаяпти. Шундан сўнг Франция раҳбари Макрон АҚШ раҳбари Трамп билан телефон орқали боғланиб, мавзу ҳақида суҳбатлашди. Оқ уй «АҚШ ва Франция президентлари Туркия билан Греция ўртасидаги танг вазиятдан хавотир билдирдилар ва иккала тарафнинг ҳам мулоқотга риоя қилишлари зарурлигини таъкидладилар», дейиш билан кифояланди. Бу шунга далолат қилмоқдаки, АҚШ Франциянинг ҳарбий ҳаракатига норози ва Грецияни қўллаб-қувватламаяпти. Шунинг учун ҳам Макрон Трамп билан бевосита боғланишга мажбур бўлди. Чунки Америка Шарқий Ўрта ер денгизида Европа ҳукмронлиги бўлишини истамайди. Шу боис, бу нуфузни йўқ қилиб, ўз нуфузини кучайтиришга ҳаракат қилади. У Британиянинг Кипрдан қувиб чиқаришга ҳаракат қиляпти, демакки, Франциянинг Евроиттифоқ аъзоси бўлган Грецияни қўллаб-қувватлаш, деган ниқоб остида минтақада бўлишига ҳаргиз йўл қўймайди.
Туркия Мудофаа вазири Акар бундай деди: «Лозанна шартномаси Туркия-Греция муносабатларини тартибга солувчи асосий қонун ҳужжати ҳисобланади. Айни шартномага кўра, 23та оролдан 16таси ноҳарбий мақомини сақлаб қолади, икки давлат ҳам шунга имзо чекишган. Бироқ шунга қарамай, барчамиз 16та оролда қурол-яроғ кўрадиган бўлиб қолдик ва бу халқаро қонунга мутлақо зиддир. Миср билан Грециянинг денгиз чегараларини белгилаш бўйича имзолаган келишувлари ҳеч қандай қонунга асосланмаган. Майис ороли Туркиядан атиги икки километр узоқликда, Британиядан 580 километр узоқликда бўлиб, майдони 10 квадрат километрни ташкил қилади. Туркия 1800 км. чизиғига эга, денгиз зонаси 40.000 км2. Шунинг учун мулоқот бу давлатлар ўртасидаги муаммоларни ҳал этишнинг асосий воситасидир. Турк ва грек экспертлари икки марта Афинада, бир марта Анқарада учрашдилар. Биз тўртинчи учрашувни Анқарада ўтказишни грекларга етказдик». Бундан кўриниб турибдики, Туркия ўзидан тортиб олинган бу зонани қайтариб олиш ҳақида ўйламаяпти ва газ қидирув ишларида ҳам жиддий эмас.
Туркия режимининг бу борада жиддий эмаслиги шундаки, Эгей денгизидаги ороллар Грециядан жуда узоқ, Туркия ҳудудларига эса туташ бўлишига қарамасдан, Мустафо Камол даврида бу ороллардан воз кечган. Мустафо Камол Лозанна шартномасида қолган исломий юртлардан воз кечгани каби, айни воз кечиш билан қатор хиёнатлар содир этди ва бу ҳақиқатдир. Эрдоган айни ҳақиқатни тилга олмайди ва ўша хиёнатларни ювишга ҳаракат қилмайди. Аксинча, Греция билан ҳам, Франция билан ҳам НАТО доирасидаги салибчилик коалициясида ҳамкор.
Демак, Туркия учун ягона ечим НАТОдан чиқишдир. Чунки унинг ҳамма аъзолари ҳар бир масалада унга қарши ҳаракат қилмоқда. Туркия эса, Ғарбга текин хизмат қилиб беряпти, худди Корея урушида бўлгани каби. Ҳатто мусулмонларга қарши ҳаракат қилмоқда, худди Афғонистон, Ироқ, Сурия ва Сомалида қилаётгани каби. Шунингдек, Туркия Лозанна шартномасидан ҳам чиқиши керак. Чунки мусулмонлар вакили сифатида Халифалик давлати унга имзо чеккан эмас. Балки Мустафо Камолнинг Ғарб мустамлакаси қўллови билан тузилган ноқонуний ҳукумати имзо чеккан. Туркия мана шуларни қилса, бутун Ўрта ер денгизини исломий денгизга айлантириб, у ердан барча мусулмонларга нефть ва газ чиқаришга муваффақ бўлади. Бу эса, аввалги тузум бўлмиш Халифалик тузумига, Ислом бошқарувига қайтилмагунича ҳаргиз амалга ошмайди.
Роя газетаси сайтидан олинди
