بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Лондондаги НАТО йиғилиши ва мураккаб масалалар
Доктор Фараж Мамдуҳ
Франция билан АҚШ ўртасида бу йил кўп масалаларда келишмовчилик бўлгани жорий ойнинг учинчи ва тўртинчи кунлари Лондонда бўлиб ўтган НАТО йиғилиши чоғида яққол кўзга ташланди. Афтидан, НАТО йиғилишида Германия билан Франция аксиламерика ролини навбатма-навбат олиб боришга келишиб олишган кўринади. Европа қитъаси ўз обрўсини сақлаб, ҳеч бўлмаса, ўзига тегишли ишларда муҳим суверен ўйинчи сифатида намоён бўлмоқчи. Масалан, ўтган йили аксиламерика ролини Германия бошқарган бўлса, энди бу рол Франция қўлида.
Мураккаб масалаларнинг асосийлари:
Биринчи:
Европани, айниқса, Францияни чўчитаётган нарса, Американинг уни халқаро масалалардан четга чиқариб қўйишидир. Шунинг учун асосий эътиборни шу нуқтани намойиш қилишга қаратди, ҳатто НАТО хартияси орқали хижолатли тарзда қаратди:
Шу боис, Франция НАТОнинг тузилишига душман Россия ва унинг хавфи сабаб бўлганини, бу хавф ҳануз мавжудлигини эслатиб ўтди. Макрон – нима бўлдию нима ўзгарди, биз нега Россияни душман, деб билмайдиган бўлиб қолдик, ахир, илгари шундай эди-ку?! қабилидаги саволларни ўртага ташлади.
Нега Туркия Россиядан ракета тизими сотиб оляпти, ахир, Россия душман томон эмасми?! – деди. Трамп буни оқлашга уриниб, Обама Туркияга «Патриот» ракеталарини сотиш битимини пайсалга солган эди, шу сабабдан Туркия ракеталарни Россиядан сотиб олди, деди. Бироқ Макрон унга раддия билдириб, лекин биз ўша тизимнинг Европадаги альтернативини Туркияга таклиф қилдик, у бўлса, Европа манфаатларини ҳам, НАТО мақсадларини ҳам сариқ чақалик ҳурмат қилмади, деди.
Франция саволларни ўртага ташлади: нега АҚШ НАТО давлатлари билан маслаҳатлашмасдан Сурия шимолидан чиқиб кетяпти? Нега Туркия НАТО давлатлари билан маслаҳатлашмасдан бир томонлама ҳаракат қилиб, Сурия шимолига киряпти? Ахир, Франция «терроризм» ва ИШИДга қарши Туркия ва Америка билан келишган ҳолда фаол ҳаракат қилди-ку, нима учун Туркия бошқа масалаларда биз билан мувофиқлашмайди?
Бу Макронни «НАТО ўлим тўшагида ётибди», дейишга ундади ва бу билан Америка ва Россиянинг совуққон позициясига нисбатан қаршиликни кучайтирди.
Иккинчи:
Америка гўё Хитойнинг иқтисодий ва ҳарбий жиҳатдан намоён бўлиб, хавф туғдираётган ва бу Россия хавфидан кам эмас, қилиб кўрсатишга уринди ва НАТО тобора катталашиб, мураккаблашиб бораётган бундай хавфга қарши туриши шартлигини таъкидлади. Бу эса, Американинг Хитойга қарши стратегиясига киради, яъни, Америка манфаатига хизмат қилади.
Учинчи:
Америка Европага Америка-Европа ўртасида савдо дефицити мавжудлигини, бундай катта камомадни тўғрилаш учун божхона тарифлари ва божларни белгилаш кераклигини эслатди.
Европа ҳам НАТОнинг харажатлари ва фонди учун ҳар бир давлатнинг ўз мажбуриятларига амал қилиш кераклигини эслатди. Яъни, давлатларнинг ҳар бири ўзининг миллий даромадидан 2 %ини НАТОга тўлайди, чунки НАТО Европани мудофаа қилиш учун тузилган, АҚШни эмас, деди.
Булардан аён бўладики, Лондондаги НАТО йиғилишида келишмовчиликларга Америка сиёсати сабаб бўлган. Яъни, Америка Яқин Шарқ ва Шимолий Африкадаги низоли минтақаларда Россиядан темир гурзи сифатида фойдаланмоқда. Бу темир гурзи муқобилида, Америка Европани хавотирлантираётган Путининг хатти-ҳаракатларига кўз юммоқда. Бундан ташқари Туркия-Россия яқинлашуви ҳам Европани ташвишлантирмоқда. Шунинг учун бу келишмовчилик яқин орада бартараф бўлмайдиган кўринади. Аксинча, мудом глобал молиявий кризис ва АҚШ-Россия яқинлашуви давом этар экан, янада авж олиши кутилмоқда.
Тўртинчи:
НАТО давлатлари рейтингида терроризмнинг якдил таърифи йўқ экан, улар ўртасида ташкилотлар, жамоалар ва дунё давлатлари борасидаги келишмовчилик бўлаверади. Америка унга муайян таъриф беришни истамайди. Чунки бу билан ўзининг ҳаракати чекланиб қолади. Зеро, у ўзининг қаршисига ким чиқса, уни террорист, дейди. Шу боис, Туркиянинг «Қасад»¹ни террорчи ташкилот, деб ҳисоблаши, Франциянинг жаҳлини чиқарди.
Аммо «исломий терроризм», деган нарсага қарши уруш қилиш ва унга қарши мувофиқлашган ҳолда курашишни давом эттириш масаласида буларнинг барчаси якдил. Улар ўртасида келишмовчилик ва ўзаро ғазабнок вазият мавжуд бўлса-да, бироқ бу масалада улар бирлашишади. То Аллоҳ Субҳанаҳу ўз сиёсатида аввал Аллоҳга таваккул қилиб, сўнг Умматга таянадиган мустақил давлатнинг дунёга келишига изн бермагунча, мусулмонлар юртлари «терроризм»га қарши кураш ниқоби остидаги курашга маҳкум бўлиб қолаверади.
¹ Сурия демократик кучлари
Роя газетасининг 2019 йил 11 декабр чоршанба кунги 264-сонидан
