بسـم الله الرحمن الرحيم
ХАЛҚ СИЁСИЙ БЎЛМАСА БОШҚАРУВНИ ХОИНГА БЕРИБ ҚЎЯДИ
Бошқарувни халқ ва уммат ўз қўллари билан бермаса, ҳеч қандай куч уни тортиб ололмайди. Шунинг учун қалбаки бўлса ҳам сайловлар ўтказилмоқда. Ҳатто Россия ёки АҚШ каби мустамлака қилувчи давлатлар ҳам малайларини, мустамлака қилишга ҳаракат қилаётган халқ тепасига олиб қелишда, албатта халқдан фойдаланади. Гўёки халқ шуни хоҳлагандек ва халқ хоҳлаган раҳбар келгандек…
Энди халқ онгли бўлса ва сиёсатни тушунса, у ҳолда ҳеч ким халқни алдай олмайди. Шунда раҳбарлик фақат иқтидори бор, ўз ишини билган, халқ учун ўзини қурбон қилишдан ҳам қайтмайдиган шерюрак, ҳолис етакчигагина топширилади. Агар уни зўрлик билан тортиб олинса, бундай халқда зўравонлик оз вақт давом этади.
Халқ ва уммат бошқарувини ўзи хоҳлаган инсонга беради. Хоин, худбинлар раҳбариятга келиб қолмаслиги учун халқ ҳаёт қандай бўлишини тушуниши керак, айниқса у сиёсий вазиятни, сиёсий йўналишни ва сиёсий ишларни тушуниши керак. Шунда бу ишга ким қодирлигини халқнинг ўзи танлаб, сўнг уни лойиқ инсонга топширади.
Сиёсатни тушуниш учун ўз ҳаётларида бўлаётган воқеа ва ҳодисаларни давомли ўрганиб бориш керак. Уни ўрганиш учун воқеалар ва жорий ҳодисаларни сиёсий фикрлаш керак, яъни бу сўз далолат қилган нарсалар ҳақида сиёсий жиҳатдан фикрлаш зарур. Айнан шундай фикрлаш фикрловчини сиёсатчига айлантиради. Бундай фикрлашда бир-бирига мужассам бўлган бешта асосий ишларга эҳтиёж туғилади:
Биринчидан: Оламда содир бўлаётган барча воқеа, ҳодисаларни, яъни ҳамма ахборотларни узликсиз кузатиб бориш зарур, бунинг учун хилма-хил хабарларнинг аҳамиятли ва аҳамиятсиз жиҳатларига, воқеа, ҳодисалар ёки уларни етказишдан кўзланган мақсадга, хабарнинг узилиб қолиши ёки муфассал етказилиш жиҳатларига эътибор қаратиш лозим. Тажриба қилиш ва ўз вақтида кузатиш билан хабарларни узлуксиз кузатилар экан, уларнинг ҳаммасини эмас, балки билиш лозим бўлганларинигина кузатиб бориш зарур.
Иккинчидан: Воқеа ва ҳодисаларнинг моҳияти, яъни хабарларнинг далолатлари ҳақида – аввалданми ёки яримиданми фарқсиз – маълумотларга муҳтож бўлинади. Бу маълумотлар жуғрофий, тарихий, фикрий, сиёсий ёки бошқа маълумотлар бўлишининг фарқи йўқ, воқеа ва ҳодисаларнинг, яъни хабарларнинг далолатларига эришилса бас.
Учинчидан: Воқеаларни ўзининг шароитларидан ажратмаслик, умумийлаштирмаслик. Ажратиш, умуийлаштириш ва умумий қиёслаш бу воқеа, ҳодисаларни тушунишдаги, яъни хабарларни билишдаги асосий омил ҳисобланади. Демак, ҳодиса билан унинг шароитини зинҳор-базинҳор ажратмаган ҳолда ҳодиса ва воқеаларни ўз шароитлари билан бирга қўшиб олинмоғи зарур. Бунга қўшимча, шу ҳодисани содир бўлган жойга боғланади ва ҳар бир ҳодиса шунга ўхшаш ҳодисага қиёсланмайди, балки ҳодисани алоҳида олиниб, унга алоҳида ҳукм чиқарилади.
Тўртинчидан: Ҳодиса, воқеаларни ажрата билиш, яъни хабарни тўла ойдинлаштириш йўли орқали ажрата билиб, унинг манбаини, воқеа ва ҳодисанинг юз берган жойи, вақти ва вазиятини, пайдо бўлишдан ёки хабар қилинишдан кўзлаган мақсадни, хабарнинг бутун ё чалалигини, ростлиги ё ёлғонлиги ва бундан бошқа ойдинлаштириладиган томонларини билиш. Чунки айнан шу ойдинлаштириш ажрата билишни пайдо қилади. Хабар қанчалик ажратилгани сари шунчалик умумий ва чуқур бўлади. Ажратилмаса, бу воқеани олиб бўлмайди. Акс ҳолда аралаштириб юборишнинг ва хатонинг қурбони бўлинади. Шунинг учун ажрата билиш хабарни олишдаги ва уни эшитишнинг ўзидаги муҳим омил демакдир.
Бешинчидан: Хабарни маълумотларга, айниқса бошқа хабарларга боғлаш. Мана шу боғлаш хабарнинг тўғрилигига энг яқин хулосага олиб боради. Масалан, хабар давлатлараро сиёсатга тааллуқли бўлса, уни маҳаллий сиёсатга боғлаш, маҳаллий сиёсатга боғлиқ бўлса, уни давлатлараро сиёсатга боғлаш, иқтисодий хабар бўлса, уни иқтисодга боғлаш, у сиёсий ишларга дахлдор: масалан; Хитойга тааллуқли хабар бўлса, ваҳоланки у Россияга тааллуқли ишлардан ва уни Хитойнинг ўзига боғлаш каби. Демак, хабар лозим бўлган нарсадан бошқа нарсага боғланса, агар адаштириш ва алдаш юз бермаса, хато содир бўлиши муқаррар. Шунинг учун хабарни ўзига таалуқли нарсага боғлаш ва у фақат билиш учун эмас, тушуниш ва идрок этиш учун боғлаш бўлиши, илм учун эмас амал учун боғланиши катта аҳамиятга молик.
Мана шу бешта иш сиёсий ибораларни фикрлаш юзага келиши учун зарур. Бу бешта иш кўп, оғир ва амалга ошиши мушкул дейилмайди. Бундай демаслик керак. Чунки бу ишларнинг вужудга келиши қийин эмас. Негаки улардан чуқур маърифат эмас, фақат бохабар бўлиш мақсад қилинган, бу бир лаҳзада юз бермайди, бундай ишлар дарс олиш ва илмий изланиш йўли билан эмас, балки доимий кузатиб бориш билан юзага келади. Тўғри, дарс олиш ва илмий изланиш имкон топишга кўпроқ ёрдам беради. Аммо булар сиёсий фикрлаш учун зарур эмас, балки қўшимча ишлардир. Бешта иш ичида энг муҳими доимий кузатув бўлиб, қачонки шундай кузатув бўлса, қолган тўрталаси ҳам вужудга келади. Асли сиёсий фикрлашда доимий кузатув бўлади, бундан сиёисий фикрлаш ҳам келиб чиқади.
Шунга кўра сиёсий фикрлаш оғир ва юксаклигига қарамай фикрлаш даражаси қандай бўлмасин ҳар бир инсоннинг иқтидорига боғлиқ ишдир. Оддий ё моҳир ёки заковатли киши сиёсий фикрлаш имкониятига эга ва сиёсий шахс бўлиши мумкин. Чунки сиёсий фикрлаш муайян даражадаги ақлни ва маърифатни талаб қилмайди, балки жорий воқеа ва ҳодисаларни узлуксиз кузатишни талаб қилади. Мана шу узлуксиз кузатувдан сиёсий фикрлаш пайдо бўлади. Узлуксиз кузатув узилиб қолиши дуруст эмас. Чунки жорий воқеа ва ҳодисалар ҳар томонлама боғланган ҳалқаларни ташкил қилади, агар ундан битта ҳалқа узилса, занжир узилади, шахс хабарларни боғлай олмайди, уларни тушунолмайди. Шунинг учун хабарлар занжирининг бутинлиги сиёсий фикрлаш учун жуда зарур. Бошқача қилиб айтганда муттасил кузатув сиёсий фикрлашнинг асосий шартидир.
Демак, даъватчи ўз вазифасини адо қилиш учун қуйидаги икки ишни мунтазам қилиб бориши керак:
1). хабарларни кузатиш, уларни тушунишга ҳаракат қилиш ва шу мавзуъга алоқадор Ислом ечимини ўрганиб, ўз ҳаётига боғлашга ҳаракат қилиш. Чунки Росулуллоҳ(с.а.в): «Эътиборини Аллоҳдан бошқага қаратган ҳолда тонг оттирган одам Аллоҳдан эмас. Мусулмонларнинг ишига аҳамият бермаган ҳолда тонг оттирган одам мусулмонлардан эмас» деганлар.
2). шу мавзуъ ҳақида бошқалар билан суҳбатлашиш, Исломни ва Умматнинг келажагига тааллуқли фикрларни, айниқса сиёсатга алоқадор хабарларни мумкин қадар кўпроқ ижтимоий тармоқларда тарқатиш. Аллоҳ Таоло деди:
وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا
“Шунингдек (яъни ҳақ йўлга ҳидоят қилганимиз каби), сизларни бошқа одамлар устида гувоҳ бўлишингиз ва пайғамбар сизларнинг устингизда гувоҳ бўлиши учун ўрта (Адолатли) бир миллат қилдик”. [2:143]
Аллоҳ Таоло айтади:
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ
“Сизлар учун Аллоҳнинг пайғамбарида гўзал намуна бордир”. [33:21]
“Даъват” Росулуллоҳ(с.а.в)нинг шарафли вазифаси бўлиб, бизга мерос бўлиб қолган ва бу иш шарафлик бўлиши билан бирга жуда масъулиятли ҳамдир. Шунинг учун даъватчи аввал ўзини бу ишга лойиқ қилиб олиши керак. Ундан мақсад Исломни инсонлар кунлик ҳаётларида амалга оширишлари учун тушунарлик қилиб етказишдир, ҳисоблари эса Аллоҳ Таолога:
فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ
“албатта, сизнинг зиммангизда (барибир ҳақ динни одамларга тўла) етказиш, Бизнинг зиммамизда эса ҳисоб-китоб қилиш бордир”. [13:40]
Абу Зар.
