Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ.
Аёлнинг розилигисиз никоҳ битими тузилмайди.
Валийнинг руҳсати билан никоҳ саҳиҳ бўлади.
Масъулиятидаги аёлни амонат деб, фақат тақволик мўмингагина руҳсатини бериш валийнинг вазифаси.
Никоҳ Аллоҳ Таолонинг эътиборида жуда қадри баланд, буни шайтон ва унинг ёрдамчилари бузади. Тафсилоти қуйдагича:
Валий эркак томонидан бўлган балоғот ёшига етган, ақли расо, мусулмон энг яқин қариндоши бўлади. Аввалгиси йўқ бўлса(ўлиб қолганлигидан ёки касаллик сабабидан ўз масъулиятини адо қилишдан ожиз бўлса ё жоҳиллигидан ўз масъулиятини бажаришдан бош тортса) валилик ҳаққи кейингисига ўтиб кетади. Энг аввалгиси ўғил, невара ва ҳоказо. Кейин ота, бобо ва ҳоказо. Кейин ака-укалар ва ҳоказо...
Аммо бундай қариндоши бўлмаса, у ҳолда имом вали ҳисобланади.
Агар аёлга совчи қўйилган бўлса, уни қабул қилиш ёки рад этиш фақат унинг ҳаққи бўлиб, валийларидан бирон кишининг бунга ҳаққи йўқ. Ҳамда ўзининг рухсатисиз бирор киши уни турмушга бериши ёки уни никоҳдан қайтариши мумкин эмас.
Ибн Аббос Расулуллоҳ(с.а.в)дан ривоят қиладики:
«الثَّيِّبُ أَحَقُّ بِنَفْسِهَا مِنْ وَلِيِّهَا، وَالْبِكْرُ تُسْتَأْذَنُ فِي نَفْسِهَا وَإِذْنُهَا صُمَاتُهَا»
«Жувон ўзига валийсидан кўра ҳақлироқ. Бокирадан рухсат сўралади. Унинг рухсати жим туришидир» (Муслим ривояти).
Абу Ҳурайрадан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ(с.а.в) дедилар:
«لاَ تُنْكَحُ الأَيِّمُ حَتَّى تُسْتَأْمَرَ, وَلا الْبِكْرُ حَتَّى تُسْتَأْذَنَ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ, وَكَيْفَ إذْنُهَا قَالَ: أَنْ تَسْكُتَ»
«Бевадан маслаҳат сўралмагунча, бокирадан эса рухсат сўралмагунча улар никоҳ қилинмайди». «Эй Расулуллоҳ, у (қиз)нинг розилиги қандай бўлади?» - деб сўрашганда: «Сукут қилиши», деб жавоб бердилар» (муттафақун алайҳ).
Ибн Аббосдан ривоят қилинади: «Бир қиз Расулуллоҳ(с.а.в)нинг ҳузурларига келди ва отаси уни мажбуран турмушга бераётганини айтди. Шунда Пайғамбар(с.а.в) ихтиёрни унинг ўзига бердилар». (Абу Довуд ривояти).
Хансо бинти Хаззом ал-Ансорийдан ривоят қилинади: «Отаси уни эрга берди, ваҳоланки у жувон эди. У бу ишни ёқтирмади. Кейин Расулуллоҳ(с.а.в)нинг ҳузурларига келганда, унинг никоҳини бекор қилдилар». (Бухорий ривояти). Бу ҳадислар аёл турмушга чиқишга рози бўлмагунча никоҳи никоҳ бўлмаслигига очиқ далилдир. Агар у бу никоҳни рад этса ёки ўзи мажбуран турмушга чиқса, битим бекор бўлади. Агар қароридан қайтса ёки рози бўлса, никоҳи никоҳ бўлаверади.
Қуръон совчи келган вақтда аёлни турмушга беришдан тўсишни тақиқлаган. Аллоҳ Таоло дейди:
فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ
„Бас, уларни ўзаро яхшилик билан келишишган бўлсалар, эрларига қайта никоҳланишдан тўсманг!“ [2:232]
Маъқал ибн Ясордан ривоят қилинган саҳиҳ ҳадисга кўра: «Мен синглимни бир кишига турмушга бердим. Кейин уни талоқ қилди. Иддаси тугаган вақтда яна қўлини сўраб келди. Шунда мен унга дедим: «Синглимни сенга турмушга бердим ва сени фойдалантирдим ва ҳурмат қилдим. Кейин сен уни талоқ қилдинг. Сўнг келиб унинг қўлини сўраяпсан. Аллоҳга қасамки, у сенга ҳеч қачон қайтмайди». У безарар киши эди. Аёл ҳам унга қайтишни хоҳларди. Кейин Аллоҳ Таоло ушбу оятни нозил қилди. „Бас, уларни тўсманг!“. [2:232]. «Энди никоҳлаб бераман, эй Расулуллоҳ?», дедим ва унга никоҳлаб бердим». Бошқа бир ривоятда эса: «Қасамимга каффорат бердим ва синглимни унга никоҳлаб бердим», дейилган. (Бухорий ривояти).
Тўсишнинг маъноси - аёл турмушга чиқаришларини талаб қилган вақтда уни турмушга чиқармаслик. Бу иш ҳаром бўлиб, уни қилган киши фосиқдир. Аёлни турмушга чиқишдан ман этган ҳар бир киши бу иши учун фосиқ бўлади. Фуқаҳолар ҳам тўсқинлик қилиш билан киши фосиқ бўлишини баён қилишган. Қачон аёлга турмушга чиқиш таклиф қилинса ёки турмушга чиқишни ўзи талаб қилса, қандай йўл тутиш - рози бўлиш ёки рад этиш ёлғиз унинг ихтиёрида бўлади.
Абу Ҳотим Мазанийдан Расулуллоҳ(с.а.в)нинг шундай деб айтганлари ривоят қилинади:
«إِذَا أَتَاكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ دِينَهُ وَخُلُقَهُ فَأَنْكِحُوهُ، إِلاَّ تَفْعَلُوا تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَإِنْ كَانَ فِيهِ؟ قَالَ: إِذَا جَاءَكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ دِينَهُ وَخُلُقَهُ فَأَنْكِحُوهُ. ثَلاَثَ مَرَّاتٍ»
«Агар ҳузурингизга дини ва хулқидан сизлар рози бўладиган киши келса, уни никоҳлаб қўйинглар. Агар шундай қилмасанглар, ер юзида фитна ва катта фасод бўлади», дедилар. «Эй Расулуллоҳ, агар унинг тенги бўлмаса ҳамми?», дейишганда: «Агар сизнинг ҳузурингизга дини ва хулқидан сизлар рози бўладиган киши келса, уни никоҳлаб қўйинглар», деб уч марта айтдилар».
Термизий бу ҳадисни Абу Ҳурайрадан ҳам ривоят қилган. Унинг лафзи қуйидагича:
«إِذَا خَطَبَ إِلَيْكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ دِينَهُ وَخُلُقَهُ فَزَوِّجُوهُ إِلاَّ تَفْعَلُوا تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الأَرْضِ وَفَسَادٌ عَرِيضٌ»
«Агар дини ва хулқидан сизлар рози бўладиган киши сизларга совчи юборса, уни уйлантириб қўйинглар (қизларингизни беринглар). Агар шундай қилмасангиз, ер юзида фитна ва катта фасод бўлади». Бу ҳадис бошқа йўллар билан ҳам ривоят қилинган.
Абдуллоҳ ибн Бурайда отасидан ривоят қилади: «Бир қиз Расулуллоҳ(с.а.в)нинг ҳузурларига келиб: «Отам акасининг ўғлининг мавқеини кўтариш учун мени унга турмушга берди», деди. Шундан сўнг қизга ихтиёр берилди. Қиз: «Мен отам қилган ишга ижозат бердим. Лекин мен ихтиёр оталарнинг қўлида эмаслигини аёлларга билдириб қўйишни истадим», деди». (Ибн Можа ривояти).
Аммо қиз ўз иҳтиёри билан никоҳ битимини тузса ҳам, лекин талоқ қилиш эрнинг ҳаққи бўлиб, арзимас сабаблар билан никоҳни бекор қилиш Аллоҳ Таолони ғазаблантирадиган ишлардан. Агар Аллоҳнинг ҳадларига риоя этолмай қолиш хавфи туғилмайдиган бўлса, бесабаб ажралиш ҳаром. Росулуллоҳ(с.а.в) дедилар:
لِقَوْلِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَعَنَ اللَّهُ كُلَّ ذَوَّاقٍ مِطْلَاقٍ
Тотиб-тотиб, доим талоқ қилувчи-хотинбозни Аллоҳ лаънатлади
Росулуллоҳ(с.а.в) дедилар:
وَقَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
{ أَيُّمَا امْرَأَةٍ اخْتَلَعَتْ مِنْ زَوْجِهَا مِنْ نُشُوزٍفَعَلَيْهَا لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ }
Қайсики аёл эридан қайсарлик-ўжарлик қилиб ажрашса, Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва одамларнинг ҳаммаларининг лаънати унга бўлади. (“Ал-Мабсуд”да келган).
Тўғри, аёл киши ҳам эрини ёқтирмаслиги натижасида эр-хотин Аллоҳнинг ҳадларига риоя қила олмасликлари хавфи туғилган пайтда аёлнинг эрдан ажралишни талаб қилишига рухсат этилган. Лекин бу дегани бўлар-бўлмасга эрдан ажралишни талаб қилавериш дегани эмас. Агар Аллоҳнинг ҳадларига риоя этолмай қолиш хавфи туғилмайдиган бўлса, бесабаб ажралишни талаб қилиш ҳаром. Пайғамбар(с.а.в) айтган мана бу гап худди шундай аёллар ҳақида:
«إِنَّ الْمُخْتَلِعَاتَ الْمُنْتَزِعَاتَ هُنَّ الْمُنَافِقَاتِ»
«Мухталиа мунтазиалар мунофиқалардир».(Нисоий ривояти). (Мухталиа – эридан ажралишни, хулъни талаб қилган аёл. Мунтазиа – эридан ажраган, узилган аёл). Бу ҳадисни Уқба ибн Омир Жуҳаний ривоят қилган. Пайғамбар (с.а.в)нинг озод қилган қуллари Савбон ривоят қилган яна бир ҳадисда Пайғамбар (с.а.в):
«اَلْمُخْتَلِعَاتُ هُنَّ الْمُنَافِقَاتِ»
«Мухталиалар мунофиқалардир», деганлар.(Термизий ривояти). Яъни, эридан эр- хотинлик ҳаётида Аллоҳнинг ҳадларига риоя этолмай қолишга олиб борадиган сабабсиз хулъни, ажралишни талаб қиладиган аёллар.
Лекин Аллоҳ Таоло ажралишни шу эр-хотиннинг, ўзларининг хавфсирашлари билан боғламади. Балки бу ишга бошқа бир шартни ҳам қўйди. Бу шарт
فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا
деган гапда ўз ифодасини топган. Яъни, Аллоҳ Таоло ажралишни ташқаридаги, четдаги кишиларнинг шу эр-хотиннинг Аллоҳ белгилаган ҳадларга риоя қила олмай қолишларига қаноат ҳосил қилишлари билан боғлади. Бу маъно хитобнинг тасниядан жамга, иккиликдан кўпликка кўчганидан очиқ кўриниб турибди. Кўплик эр-хотиндан бошқа тарафни англатиши ўз-ўзидан аён.
Эр-хотинлик ҳаётини тугатиш, оилани бузиш ваколати эрдан ташқари халифага ёки унинг ноиби масалан, қозига берилган. Бу фикрни Пайғамбар (с.а.в) замонларида содир бўлган ажралиш воқеалари ҳам қувватлайди. Бу масала Пайғамбар (с.а.в)га кўтарилган ва у киши ажрим қилганлар. Пайғамбар (с.а.в) бир вақтнинг ўзида ҳам пайғамбар ва ҳам ҳоким бўлганлар.
Шунинг учун бир аёл эрини ёқтирмаганлигидан у билан ажрашмоқчи бўлса ва ўзи ҳам, эри ҳам Аллоҳ белгилаган оилавий ҳаётга доир ҳадларга риоя қила олмай қоламиз, деган хавфда бўлсалар, демак, биринчи шарт топилибди.
إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ
Шундан сўнг аёл эри билан ажралиш учун халифа ёки қозига арз қилади ва бу иш ўрганиб чиқилади.
فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ
Ундан кейин аёлга эри берган маҳрни қайтариб бериш ва эридан ажралиш таклиф қилинади. Бу борада бир қанча воқеалар ривоят қилинган. Хулафои рошидинлар аёл хулъни, эри билан ажрашишни талаб қилиб келган пайтда эр-хотиннинг Аллоҳ белгилаган оилавий ҳаёт ҳақидаги ҳадларга риоя қилолмай қолишларига ишонч ҳосил қилиш учун ҳар хил услубларни қўллаганлар.
Ибн Жарир ривоят қилишича, Умарнинг олдига эри билан ажрашмоқчи бўлган бир аёлни олиб келишди. Умар уни кўп ахлат тўкилган хонага қамаб қўйишни буюрди. Эртасига уни чақиртириб, ўзингни қандай ҳис қилдинг, деб сўради. Аёл, унга текканимдан буён мана шу қамалган кечамдек ором олмадим, деб жавоб берди. Шунда Умар унинг эрига, исирғасини олиб бўлса ҳам уни қўйиб юбор, деди.
Муттақий.
|
Муаллиф
Оилавий масала!
