Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳи ва барокотуҳ.
Сизнинг пул топишингиз, моддий томонлама таминлашингиз албатта бу эркак кишига Ислом юклаган вазифа. Аллоҳ Таоло мол касб қилишни эркак кишига фарз қилиб, уни аёлга фарз эмас, балки мубоҳ қилди. Агар хоҳласа ишлайди, хоҳламаса ишламайди. Аллоҳ Таоло дейди:
لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ
„Бой-бадавлат киши ўз бойлигидан нафақа берсин!“ [65:7]
Оятдаги «зу» сўзи фақат эркак жинсига қўлланилади. Аллоҳ Таоло дейди:
وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ
„Уларни (яъни оналарни) яхшилик билан едириб-кийдириш отанинг зиммасидадир“. [2:233]
Демак, нафақани эркакнинг зиммасига юклаган.
Бундан ташқари оилани бошқариш ҳам эркак кишининг зиммасида. Ислом аёллар устидан раҳбарлик қилиш ишини ҳамда етакчилик қилиш, буюриш ва қайтариш ҳуқуқини эркакларга берди. Кўпинча оила эркаги(раҳбари) шу вазифани яхши бажармасликдан оилада жанжаллар келиб чиқади, оила парчаланади. Аллоҳ Таоло дейди:
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ
فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ
فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا
„Эркаклар хотинлари устида раҳбардирлар. Бунга сабаб Аллоҳ уларнинг бировларини бировларидан (яъни эркакларни аёллардан) ортиқ қилгани ва эркаклар (хотинлари ва оилалари учун) ўз мол-мулкларидан сарф-харажат қилганларидир. Бас, ибодат-итоатли ва эрлари йўқлигида Аллоҳнинг ҳифзу ҳимояти билан (эрларининг мол-мулкларини ва ўз иффатларини) сақловчи хотинлар - яхши хотинлардир. Хотинларингизнинг итоатсизлигидан қўрқсангиз, аввало уларга панд-насиҳат қилинглар, сўнг (яъни насиҳатларинг кор қилмаса) уларни ётоқларда тарк қилингиз (улар билан бир жойда ётманг, яқинлашманг), сўнгра (яъни шунда ҳам сизларга бўйсунмасалар) уринглар. Аммо сизларга итоат қилсалар, уларга қарши бошқа йўл ахтарманглар. Албатта, Аллоҳ энг юксак ва буюк бўлган зотдир“. [4:43]
Дарҳақиқат, Расулуллоҳ(с.а.в) эркакларга ўз аёлларига яхшилик қилишни кўп васият қилганлар. Имом Муслим «Саҳиҳ»ида Жобирдан ривоят қилади, Расулуллоҳ(с.а.в) видолашув ҳажидаги хутбаларида шундай деганлар:
«فَاتَّقُوا اللَّهَ فِي النِّسَاءِ فَإِنَّكُمْ أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ، وَاسْتَحْلَلْتُمْ فُرُوجَهُنَّ بِكَلِمَةِ اللَّهِ، وَلَكُمْ عَلَيْهِنَّ أَنْ لاَ يُوطِئْنَ فُرُشَكُمْ أَحَدًا تَكْرَهُونَهُ، فَإِنْ فَعَلْنَ ذَلِكَ فَاضْرِبُوهُنَّ ضَرْبًا غَيْرَ مُبَرِّحٍ، وَلَهُنَّ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»
«Аёлларингиз ҳақида Аллоҳдан қўрқинглар, чунки сизлар уларни Аллоҳдан омонат олгансиз, Аллоҳнинг калимаси билан уларни ўзингизга ҳалол қилгансиз, сизларнинг улар устидаги ҳаққингиз - сизлар ёмон кўрадиган бирор кишини уйингизга киритмасликларидир. Агар шундай қилсалар, уларни оғритмасдан уринглар. Уларнинг сизлар устингиздаги ҳақлари эса яхшилик билан едириб-ичириш ва кийинтиришдир». Яна ривоят қилинадики, Пайғамбар(с.а.в) дедилар:
«خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لأَهْلِهِ، وَأَنَا خَيْرُكُمْ لأَهْلِي»
«Сизларнинг яхшироғингиз - аҳли аёлига яхшироҒингиздир. Ва мен сизларнинг ичингизда аҳли аёлига энг яхшироғингизман». (Ҳоким ва Ибн Ҳиббон Оиша(р.а)дан ривоят қилганлар). Расулуллоҳ(с.а.в) хуфтон намозини ўқиганларидан кейин ётишдан олдин уйларига кириб аҳллари билан уларнинг кўнглини олиш учун суҳбатлашиб ўтирар эдилар. Ибн Можа Расулуллоҳ(с.а.в)дан ривоят қилади:
«خِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهِمْ»
«Сизларнинг энг яхшингиз хотинларига яхши муомалада бўлганингиздир».
وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ
„Ва яхши амалларда улар (аёллар) учун зиммаларидаги эрлари олдидаги бурчлари баробарида ҳуқуқлари ҳам бор. Ва эркаклар учун (аёллар) устида бир даража (имтиёз) бор“. [2:228]
Эрига итоат қилишни аёлга тавсия қилди. Расулуллоҳ(с.а.в) дедилар:
«إِذَا بَاتَتِ الْمَرْأَةُ هَاجِرَةً فِرَاشَ زَوْجِهَا لَعَنَتْهَا الْمَلاَئِكَةُ حَتَّى تَرْجِعَ»
«Агар аёл киши эрининг тўшагидан бошқа жойда ётса, то қайтмагунча фаришталар уни лаънатлашади» (муттафақун алайҳ). Расулуллоҳ(с.а.в) бир аёлга:
« أَذَاتُ زَوْجٍ أَنْتِ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ: فَإِنَّهُ جَنَّتُكِ وَنَارُكِ»
«Сенинг эринг борми?», дедилар. Аёл: «ҳа», деди. Шунда: «Сенинг жаннатинг ҳам, дўзахинг ҳам ўшадир», дедилар». (Ҳоким келтирган). Имом Бухорий Пайғамбар(с.а.в)дан ривоят қилади:
«لاَ يَحِلُّ لاِمْرَأةٍ أَنْ تَصُومَ وَزَوْجُهَا شَاهِدٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ، وَلاَ تَأْذَنَ فِي بَيْتِهِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ، وَمَا أَنْفَقَتْ مِنْ نَفَقَةٍ مِنْ غَيْرِ إِذْنِهِ فَإِنَّهُ يُرَدُّ إِلَيْهِ شَطْرُهُ»
«Аёл эрининг рухсатисиз, у уйда бўлган вақтида нафл рўза тутиши мумкин эмас, унинг рухсатисиз уйига бировни киритиши мумкин эмас ва эрининг рухсатисиз бирор нафақа қилса (яъни, эрининг молидан садақа қилса), ярим ажри эрига бўлади». Ибн Батта «Аҳкомун нисо» китобида Анасдан ривоят қилади: Бир киши хотинининг кўчага чиқишини ман қилиб, сафарга кетди. Аёлнинг отаси касал бўлиб қолганда, отасини кўриб келгани
Расулуллоҳ(с.а.в)дан рухсат сўради. Расулуллоҳ(с.а.в) дедилар:
«اِتَّقِي اللَّهَ وَلاَ تُخَالِفِي زَوْجَكِ»
«Аллоҳдан қўрққин. Эрингга қарши чиқма». Кейин унинг отаси вафот этди. Аёл унинг жанозасига бориш учун Расулуллоҳ(с.а.в)дан рухсат сўради. Унга дедилар:
«اِتَّقِي اللَّهَ وَلاَ تُخَالِفِي زَوْجَكِ»
«Аллоҳдан қўрққин. Эрингга қарши чиқма». Шунда Аллоҳ Пайғамбар(с.а.в)га ваҳий қилдики:
«إِنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهَا بِطَاعَةِ زَوْجِهَا»
«Эрига итоати туфайли унинг гуноҳларини мағфират этдим». Шариат эрга аёлни уйдан чиқишдан ман қилиш ҳуқуқини берди, бу чиқиш хоҳ ота-онасини зиёрат қилиш ёки энг зарур ишларни бажариш ёки сайр қилиш учун бўлишидан қатъий назар, уйидан эрининг рухсатисиз чиқиши жоиз эмас. Лекин эри ота-онасини зиёрат қилишдан ман қилиши мумкин эмас, чунки бу ота-она билан алоқани узиш бўлиб, аёлни эрига итоат қилмасликка ундайди. Аллоҳ Таоло уларга яхши муомалада бўлишни буюрган. Ҳолбуки, аёлни ота-онасини кўришга бориш ва зиёрат қилишдан ман қилиш яхши муомаладан эмас. Шунингдек, эр хотинини масжидга чиқишдан ман қилишга ҳам ҳаққи йўқ, чунки Пайғамбар(с.а.в)дан ривоят қилинадики:
«لاَ تَمْنَعُوا إِمَاءَ اللَّهِ مَسَاجِدَ اللَّهِ»
«Аллоҳнинг чўриларини Аллоҳнинг масжидларидан ман қилманглар!» (муттафақун алайҳ). Агар аёл эрига қарши чиқса ва бўйсунмаса, Аллоҳ Таоло эрга унга одоб бериш ҳуқуқини берган.
Ислом оилани мустаҳкам ва барқарор бўлиши учун мукаммал ечимларни берган, бу ечимларни яхшилаб ўрганиш ва оиланинг бошқа аъзоларига ўргатиш эркакнинг вазифаси, ўзи ўргата олмаса ўрганиши учун имконият қилиб бериши керак. Аслида бу таълимотларни оила бузилгандан кейин эмас, оила қуришдан аввал пуҳта ўрганиш керак. (бунинг тафсилотини “Исломда ижтимо низоми” китобидан ўрганишингиз мумкин).
«« Бир марта талоқ қилганида идда асносида аёлини қайтариб олишга ҳақли. Бунда аёлнинг розилиги шарт эмас. Лекин иддаси чиқиб кетгунича ҳам қайтариб олмаса, аёл бегонага айланади. То янги никоҳ қилиниб, янги маҳр тайинланмагунича яъни, аёлнинг розилиги олинмагунича уни қайтариб ололмайди. Бу ҳолат фиқҳда кичик боин талоқ, дейилади.
Иккинчи марта талоқ қилганда ҳам худди шундай бўлади. Исломда эркак киши шу икки талоқдан бошқасида аёлини қайтариб олишга ҳақли эмас.
Термизий Урвадан, у Оиша (р.а)дан мана бу марфуъ ҳадисни ривоят қилган: «Одамлар шундай бўлишганди: Эр хотинини истаганича талоқ қилаверарди. Идда ичида қайтариб олса, яна аёл унинг хотини бўлиб қолаверарди. Юз марта талоқ қилса ҳам шундай бўлаверарди. Бир киши ўзининг хотинига, Аллоҳга қасамки, сени боин талоқ ҳам қилмайман, сен билан яшамайман ҳам, деди. Хотини, қандай қилиб, деб сўради. У, талоқ қилавераман, идданг тугай, деган пайтда яна қайтариб олавераман, деб жавоб берди. Аёл Оиша (р.а)нинг олдига бориб, бўлган гапни айтиб берди. Оиша (р.а) жим бўлиб қолди. Пайғамбар (с.а.в) келган эди, у кишига бўлган гапни айтди. Пайғамбар (с.а.в) ҳам жим бўлиб қолдилар. Кейин Қуръон нозил бўлди.
الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ
(Эр хотинини қайта никоҳига олиши мумкин бўлган) талоқ икки мартадир. Сўнгра (оилани) яхшилик билан сақлаш ёки чиройли суратда ажрашиш (лозим)). Шу билан эр учун рожъий талоқ қилиш ҳуқуқи энг кўпи икки марта бўлди». Термизий ривояти.
Аёлини икки марта талоқ қилиб, идда орасида қайтариб олган эр учун энди рожъий талоқ қилиш ҳуқуқи йўқ. Бинобарин, у қуйидаги икки ишдан бирини танлаши мумкин, холос:
(فَإمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ)яъни, эр-хотинлик ҳаётини яхшилик билан, яхши муносабат билан, эрнинг ҳуқуқлари ва вазифалари масаласида Аллоҳга ва Пайғамбар (с.а.в)га итоат билан давом эттириш.
Ёки (أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ)яъни, аёлини учинчи марта талоқ қилиш.
Учинчи оят шуни баён қилган.
فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ
(Энди агар уни (учинчи марта) талоқ қилса, бундан кейин у аёл аввалги эрига ҳалол бўлмайди).
(بِإِحْسَانٍ) деган сўзда талоқда аёлга зарар қилмаслик, ҳаққига тегмаслик маънолари бор. Буни кейинги оятлар баён қилади.
وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا
(Уларга зулм қилиш билан зарар етказиш учун ушлаб турмангиз).
Хўш, биз нима учун
«إِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ»
(Сўнгра (оилани) яхшилик билан сақлаш ёки чиройли суратда ажрашиш (лозим)), икки талоқ ўтганидан кейинги ишлар, дедик. Уни биринчи ёки иккинчи талоқ билан боғламадик. Рожъий талоқда ҳам то иддаси чиққунига қадар тек қўйиб берилса, яхшилик билан ажралган бўлаверарди-ку. Шу билан аёл ўзига ўзи хўжайин бўлиб қолаверарди-ку.
Бунга сабаб шуки, Пайғамбар(с.а.в)дан шу оят ҳақида сўрашганида у киши, учинчи талоқ яхшилик билан ажрашишдир, деб жавоб берганлар. Бинобарин оятнинг маъноси биз айтгандек бўлади: Эрининг ҳасмидаги аёл икки марта талоқ қилинганидан кейин унинг эри учун фақат икки йўл қолади. Ё яхшилик билан яшайди ёки яхшилик билан ажрашади.
Ибн Мурдавиҳ Анас ибн Молик йўлидан ривоят қилади: Бир киши Пайғамбар (с.а.в)нинг олдиларига келиб, эй Аллоҳнинг пайғамбари, Аллоҳ талоқ икки марта, деди, учинчиси қаерда, деб сўради. Шунда Пайғамбар (с.а.в)
«إِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ»
«Яхшилик билан олиб қолиш ёки яхшилик билан ажрашиш», дедилар. Ибн Абу Ҳотимнинг Абу Разин Асадий йўлидан қилган ривоятида учинчиси қаерда, деган саволга Пайғамбар (с.а.в),
«اَلتَّسْرِيحُ بِإِحْسَانٍ»
«яхшилик билан ажрашиш»,деб жавоб берганлар »».(“ат-тайсир фи усулит тафсир” «Тафсир усулини енгиллаштириш»[2:231]
китобидан муфассал билиб олишингиз мумкин).
Муттақий.
|
Муаллиф
Аёлни эрга итоатсизлиги
