Қозоғистон ҳукумати ўзини оқлаш учун радикаллашув мавзусидан фойдаланган
2022 йил январ ойида Қозоғистон тарихидаги энг жиддий сиёсий ва ижтимоий можаролардан бири юзага келди. Табиий газ нархининг кўтарилишига қарши бошланган норозилик намойишлари тезда оммавий тартибсизликларга айланиб, бир қанча шаҳарларни, жумладан, Алма-Ата шаҳрини ҳам қамраб олди. Бу воқеаларга жавобан ҳукумат қаттиқ қаршилик кўрсатди ва кўп ўтмай Қозоғистонда Сурия ва Афғонистондан келган террорчилар ҳаракат олиб бораётгани ҳақида маълумот тарқалди. Бироқ, кейинчалик бу маълумот ёлғон эканлиги маълум бўлди. Бу воқеаларда хориждан келган жангчилар иштирок этганлиги ҳақидаги хабарлар ва расмий каналлар орқали тарқалган радикаллашув айбловлари асоссиз бўлиб чиқди.
Воқеаларни таҳлил қилишда муҳим жиҳатлардан бири – намойишчиларга қўйилган терроризм ва экстремизм бўйича айбловлар учун ҳеч қандай далилларнинг йўқлигидир. Бу айбловларлар ҳукуматнинг ваҳший ҳаракатларини оқлаш учун қулай баҳона бўлди холос. “Республика” сайтида чиққан “Кремлдан қўнғироқ ва қўрқоқ Абиш” сарлавҳали мақолада махсус хизматнинг собиқ ходими Руслан Искоковнинг кўрсатмалари муҳокама қилинди. Искоков ўз лавозимини суиистеъмол қилишда айбланиб ишдан четлатилган эди. Унинг таъкидлашича, 20 мингга яқин террорчи ҳақидаги “ваҳима”ни ахборот кампанияси доирасида Ерлан Турғумбаев бошчилигидаги Ички ишлар вазирлиги тарқатган ва намойишчиларга қарши куч ишлатишда муҳим рол ўйнаган бу дезинформация оқибатида 238 фуқаро ҳалок бўлган.
Искақовнинг қайд этишича, 2022 йил январ воқеалари чоғида ҳақиқий вазиятни яширишга уриниш бўлган. Халқ ҳукумат таъкидлаганидек “радикаллашиб” кетганлиги сабабли эмас, аксинча мамлакатдаги оғир ижтимоий-иқтисодий вазиятдан қаттиқ норози бўлган. Шунингдек, Искоковнинг сўзларига кўра, газ нархининг ортиши одамларни кўчага олиб чиққан сўнгги туртки бўлиб, бу норозиликларнинг асосий сабаби ички муаммолар эканлигини тасдиқлайди. Ҳукумат эса буни ташқи таҳдид сифатида кўрсатишга ҳаракат қилди. Радикаллашув ва терроризм таҳдиди аҳолини қўрқитиш ва ҳукумат уюштирган репрессияларини оқлаш воситасига айланди. Бир сўз билан айтганда, воқеалар давомида хорижлик террорчиларнинг иштироки бўйича ҳеч қандай далил бўлмаган, радикаллашув айбловлари эса бутунлай ёлғон маълумотларга асосланган.
Қолаверса, мақолада Қозоғистон хавфсизлик кучларининг коррупцияга ботганлиги ҳам муҳокама қилинади. Искақовнинг сўзларига кўра, ҳукумат Турғумбаевнинг коррупцияга алоқадорлиги бўйича далилларни яшириб, объектив ҳақиқатни бузиб кўрсатган. Ҳақиқат ўрнига ўйлаб топилган “экстремистлар” ва “террорчилар”нинг қоронғу юзини кўрсатиш халқнинг ҳукуматга бўлган ишончини сусайтириб, ижтимоий кескинликни янада кучайтиради.
Гувоҳ бўлиб турганимиздек, золим режимлар ҳукуматдан норози бўлганларга қарши зўравонликларини оқлаш учун Исломий радикализм мавзусидан қурол сифатида фойдаланишга одатланишган. Бу мақоладан кўриниб турибдики, ҳукумат нафақат жамоатчилик фикрини чалғитишга, балки фуқаролар норозилигининг асл сабабларини бошқа тарафга буришдан ҳам тап тортмайди. Бундай ёндашув ҳукуматга ўз айбларини яширишга ва ички муаммоларни ёпишга ёрдам бериши мумкин, аммо бу норозиликнинг асосий сабабларини ҳал қила олмайди. Шунингдек, бу ташқи таҳдид бордек ташқи кўринишни пайдо қилса-да, реал ижтимоий-сиёсий муаммолар ҳал этилмай эртанги кунга қолаверади.
Латифул Расих
