Садир Жапаров: Электр энергияси нархини кўтариш тўғри қарор
Хабар: Президент Садир Жапаров электр энергиясига бўлган нархни кўтармаса, 10-15 йилдан кейин ўлкадаги энергетика тармоғи “умуман йўқ бўлиб кетади” деб билдирди. Бу ҳақда у 27-апрелда “Кабар” ахборот агентлигига берган интервьюсида айтди.
Жапаровнинг айтишича, бугунги кунда давлатнинг энергетика тармоғидаги қарзи 137 миллиард сомни ташкил қилади. У электр энергиясини тан нархидан паст сотгани натижасида юзага келган фарқ қарз бўлиб тўпланиб қолганини таъкидлади.
“Бироқ шу ГЭСлардан чиққан тан нарх билан тўғри бошқа ҳаражатларсиз халққа етиб қолмайди. Ўртада ҳаражатлар бўлади. Масалан, энергетикларнинг меҳнат ҳақлари, сотиб олинаётган ускуналар, симлар, симёғочлар, хизмат кўрсатишга кетган ҳаражатлар, кўмир, мазут, импорт қилинган электр энергияси, техник йўқотишларнинг бари тан нархга қўшилади. Шунинг учун тан нарх 2 сом 38 тийинга чиқяпти. Биз эса бугунги кунда 1 кВт/соат электр қувватини 0,77 тийиндан сотамиз”, – деди у.
Жапаров ўлкадан чиққан электр қуввати ўзимизга етмайди, деб айтиб, қишда 3 миллиард кВт/соат электр энергиясини қўшни давлатлардан сотиб олишини билдирди.
Жапаров бунгача бўлган президентлар “халқ кўтарилиб кетади, деб қўрқиб, тарифни кўтармаганини” айтиб, ҳар йили энергетика тармоғи “катта қарзга ботган” деб қўшимча қилди.
Шунингдек, давлат раҳбари энергетика тармоғидаги қарздан қутилишини таъкидлаб, бунга вақт кераклигини қўшимча қилди.
“Албатта, ўғирликни 100 фоиз йўқ қилдик, дейишдан узоқман. Майда-чуйда ўғирликлар ушланмоқда. Қамаб, қайтариб тўктиряпмиз. Аввалгидай тизимли ўғирлик йўқ. Агар кимлардир ўғирлаётганини билсангиз, бу ишда бизга катта ёрдам бўлади. Халқ ўзи ҳам энергетика тизимидаги ўғирликка қарши курашиши керак”, – деб қўшимча қилди у.
Қирғизистонда 1 майдан бошлаб аҳоли учун электр энергияснинг нархи 23 тийинга кўтарилиб, 1 сом бўлади. Тегишли қарорга 14 апрелда Вазирлар маҳкамаси раиси Акилбек Жапаров қўл қўйган.
Изоҳ: Ўтган йиллар давомида Қирғизистонда энг кўп сармоя киритлган соҳа энергетика тармоғи ҳисобланади. Бу вақт давомида тармоққа хорижий кредитлар, ссудалар, грантлар ва маҳаллий бюджетдан 2 миллиард долларга яқин маблағ жалб қилинган. Аммо бу соҳада чуқур илдиз отган коррупция, ўзлаштириш ва хусусий тақсимловчи компаниялар ўртасида тало-тарож қилиниши натижасида шу кунгача инқироздан чиқа олмаяпти. Расмий ҳукумат электр энегрияси тан нархи ўзини оқламаслигини иддао қилиб келади. Аммо, электр энергияси истеъмолчиларга етиб келгунга қадар “ҳаводан пул қиладиган” тақсимловчи компанияларга электр энергиясини каррасига арзон нархда етказиб беради. Тақсимловчи компаниялар электр энергиясини 35 тийиндан 42 тийингача сотиб олади. Буларнинг ичидан давлат корхоналари “табиий йўқотишлар” баҳонаси билан уриб қолади. Бир вақтлар бундай йўқотишлар 50%га қадар чиққан. Ҳозирда бу 22% атрофида эканлиги айтилмоқда. Бу эса 3 миллиард кВт соатни ташкил этади. Жапаров интервьюда “ўлкадан чиққан электр қуввати ўзимизга етмайди, қишда 3 миллиард кВт/соат электр энергиясини қўшни давлатлардан сотиб олишини” билдирди. Демак, мамлакатда тақчиллиги кузатилаётган 3 миллиард кВт соат электр энергияси тақсимловчи компанияларнинг халқ ҳисобидан қўлга киритаётган даромади бўлмоқда. Маълумки, ушбу тақсимловчи компанияларнинг аксарияти бир вақтлар тарансформаторлар ва электр узатиш линияларини арзон нарҳда хусусийлаштириб олган, собиқ ва амалдаги энергетика тармоғи амалдорларига тегишли.
Жапаров шунингдек, тармоқда ўғирлик мавжудлигини тан олди. Қўлга тушган ўғриларни эса одатдагидек, “қустуриб” қайта қўйиб юборилмоқда. Бу “қустурилган” маблағлар қаёққа сарфланаётгани эса маълум эмас. 2022-йилнинг хулосаси бўйича ўтказилган матбуот анжуманида Бош прокурор Курмонкул Зулушев Энергетика тармоғидаги коррупция давлатга 878 миллион сом зарар етказганини маълум қилган эди. Унинг сўзларига кўра, текшириш якунлари бўйича Энергетика вазирлиги ва унинг таркибий бўлинмаларида 163 та прокуратура акти киритилиб, 46 та жиноят иши қўзғатилган.
“Жиноят ишларининг аксарияти давлат харидларига масъул ходимлар тарафидан пул маблағларини ўзлаштириб олиш, электр энергиясини ўғирлашга ёрдамлашиш, ишлатилган электр энергиясини ноқонуний ўзгартириш билан боғлиқ”, – деган эди Зулушев.
Расмий ҳукумат бу тармоқ коррупция ботқоғига ботиб кетганини жуда яхши билади. Аммо шундай бўлсада, турли баҳона ва иддаолар билан тармоққа янгидан янги қарз олишни тўхтатмайди. Кетма-кет олинаётган қарзларни эса халқ ҳисобидан ёпиш учун тариф сиёсатини жорий этди. Жаҳон банкининг талаби ҳам айнан шундай. Чунки, капиталиcтик давлатларнинг мустамлакачилик қуроли бўлган халқаро молиявий ташкилотлар берадиган қарзини бир неча баробар қилиб қайтариб олишга кўзи етмаса ҳеч бир давлатга бир сом ҳам қарз бермайди.
Шаръий ҳукмларга кўра, электр энергияси умумий мулк ҳисобланади. Унга давлат ҳам, хусусий компаниялар ҳам эгалик қилиши мумкин эмас. Унинг фойдаси ёки ундан олинадиган даромад ҳар бир фуқарога – нақд ёки хизмат кўринишида – етиб боришини таъминлаш давлат зиммасидаги вазифадир. Исломда электр энергияси халққа фақат таннархи эвазига етказиб берилади. Чет элга энергия сотишдан тушган маблағ эса халққа бўлиб берилади.
Ибн Аббос ривоят қилишича, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
اَلْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءُ فِى ثَلاَثٍ فِى الْمَاءِ وَالْكَلَإِ وَالنَّارِ
“Мусулмонлар уч нарсада: яъни сув, ўт-ўланда ва оловда шерикдирлар”, деганлар. Бу ҳадисни Анас ҳам ибн Аббосдан ривоят қилиб, “унинг пули ҳаромдир”, деган гапни ҳам қўшган.
Абдураҳмон Одилов
