Ҳизб ут-Таҳрир амири олим, шайх Ато ибн Халил Абу Роштанинг Фейсбук саҳифасидаги зиёратчиларнинг берган саволларига жавобларидан
Fethi Marouaniнинг
Ота-онага яхшилик қилишга оид саволларига жавоблар
Савол:
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим
Ассаламу алайкум ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ!
«Ислом давлати» китобининг Ислом давлатининг ички сиёсати ҳақидаги мавзуда бундай дейилади:
«Фуқаролиги бўлган ҳар бир одам – мусулмон ёки ғайримусулмон бўладими – шариат унинг учун белгилаб берган ҳуқуқлардан фойдаланади. Кимнинг фуқаролиги бўлмаса, гарчи у мусулмон бўлса ҳам, бу ҳуқуқлардан маҳрум. Масалан, бир мусулмоннинг онаси насроний бўлиб, исломий фуқароликка эга. Отаси эса мусулмон бўлса ҳам, исломий фуқароликка эга эмас. Шунга кўра унинг онаси ундан нафақа олишга ҳақли. Отаси эса ҳақсиздир. Агар онаси ундан нафақа талаб қилса, онаси фуқароликка эга бўлгани учун қози унга нафақа беришга ҳукм чиқаради. Агар отаси ўғлидан нафақа талаб қилса, у фуқароликка эга бўлмагани учун қози унга нафақа бериш учун ҳукм чиқармайди ва унинг даoвосини рад этади.
Савол шуки, шахснинг мусулмон ё ғайримусулмон бўлишидан, Ислом давлатининг фуқароси бўлиши ё бўлмаслигидан қайтъий назар, инсон ота-онасига яхшилик қилиб, уларга меҳрибонлик билан хорлик қанотини паст тутмоғи вожиб эмасми? Агар бу мусулмон қонунбузарлик қилиб, Ислом давлатидан ташқаридаги шахслар ҳаққига тажовуз қилса ва ўз давлатига қочиб ўтса, сўнг улар келиб, унинг устидан шикоят қилишса, қози улар Ислом давлати фуқароси эмас деган ҳужжат билан уларнинг даъво-шикоятларини қайтариб юборадими? Шуни батафсил ёритиб беришингизни умид қиламиз, Аллоҳ биздан сизга кўп яхшиликлар берсин, вассаламу алайкум ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ!
Жавоб:
Ва алайкум ассалом ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ!
Бу ерда бир-биридан алоҳида-алоҳида икки масала бор: қозилик ҳукми, ота-онага яхшилик қилиш:
Қозилик ҳукми шуки, шахс ҳарб (куфр) диёрида яшаб, ўша давлат фуқароси бўлса, унинг Ислом диёридаги қариндошлари ва яқинларидан нафақа олиш учун даъвоси қабул қилинмайди. Сабаби, диёрнинг турли бўлиши молиявий ҳуқуқни вожибликдан бошқа томонга буриб юборади. Шунинг учун ҳарб диёридаги шахсларда молиявий ҳуқуқ бўлмайди. Чунки, имом Муслим Сулаймон ибн Бурайдадан, у отасидан ривоят қилган ҳадисда Росулуллоҳ A бундай дейдилар:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ A إِذَا أَمَّرَ أَمِيرًا عَلَى جَيْشٍ أَوْ سَرِيَّةٍ أَوْصَاهُ فِي خَاصَّتِهِ بِتَقْوَى اللَّهِ وَمَنْ مَعَهُ مِنْ الْمُسْلِمِينَ خَيْراً، ثُمَّ قَالَ… ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَى التَّحَوُّلِ مِنْ دَارِهِمْ إِلَى دَارِ الْمُهَاجِرِينَ وَأَخْبِرْهُمْ أَنَّهُمْ إِنْ فَعَلُوا ذَلِكَ فَلَهُمْ مَا لِلْمُهَاجِرِينَ وَعَلَيْهِمْ مَا عَلَى الْمُهَاجِرِينَ، فَإِنْ أَبَوْا أَنْ يَتَحَوَّلُوا مِنْهَا فَأَخْبِرْهُمْ أَنَّهُمْ يَكُونُونَ كَأَعْرَابِ الْمُسْلِمِينَ يَجْرِي عَلَيْهِمْ حُكْمُ اللَّهِ الَّذِي يَجْرِي عَلَى الْمُسْلِمِينَ وَلاَ يَكُونُ لَهُمْ فِي الْغَنِيمَةِ وَالْفَيْءِ شَيْءٌ إِلاَّ أَنْ يُجَاهِدُوا مَعَ الْمُسْلِمِينَ…»
«Росулуллоҳ A бирон қўшин ёки сарияга амир тайин қилсалар унга Аллоҳдан тақво қилишни ва қўл остидаги мусулмонларга яхшилик қилишни васият қилиб, бундай дер эдилар… Сўнгра уларни ўз диёрларидан муҳожирлар диёрига кўчишга даъват қил, агар шундай қилишса, муҳожирлар учун бўлган ҳуқуқлар улар учун ҳам бўлишини, муҳожирлар зиммасидаги вазифалар уларнинг зиммасига ҳам тушишини хабар бер. Агар кўчишдан бош тортишса, улар мусулмон аъробийлар каби бўлишларини, мусулмонларга жорий қилинадиган Аллоҳ ҳукми уларга ҳам жорий қилинишини, ўлжа ва фай (жангсиз олинган ўлжа)да улар учун ҳеч нарса бўлмаслигини, фақат агар мусулмонлар билан жиҳод қилсаларгина ўлжадан уларга ҳам тегишини хабар бер…». Ушбу ҳадисдаги Росулуллоҳ Aнинг: «ўлжа ва файда улар учун ҳеч нарса бўлмаслигини», деган сўзларининг маъноси, кўчишдан бош тортишлари улардан ўлжа ва фай олиш ҳуқуқини йўқ қилади, деганидир. Шу ўлжа ва файларга бошқа моллар ҳам қиёс қилинади, яъни мол билан боғлиқ бошқа ҳуқуқлари ҳам йўқ бўлади. Демак, муҳожирлар диёри ҳижрат билан боғлиқ шаръий аҳкомларга мувофиқ мавжуд бўлган пайтда унга кўчиб ўтишдан бош тортган ва куфр давлати фуқароси бўйича қолган мусулмон молиявий масалада ҳар қандай молиявий ҳуқуқдан маҳрум қилиниш жиҳатидан ғайримусулмонлар каби бўлади. Яъни унда мусулмонларда бўлган ҳуқуқ бўлмайди, мусулмонлар зиммасида бўлган вазифалар ҳам унинг зиммасида бўлмайди. Бу эса у муҳожирдар диёрига кўчмагани учун унга молиявий аҳкомлар татбиқ этилмаслигини англатади. Шунинг учун ҳарб диёридаги отанинг Ислом диёридаги ўғлига бўлган даъвоси – агар бу даъво нафақа каби молиявий ҳуқуқ билан боғлиқ бўлса – қабул қилинмайди. Чунки диёрнинг фарқ қилиши молиявий ҳуқуқ вожибини ман қилган. Бу молиявий ҳуқуқ тўғрисидаги қозилик ҳукми ҳақида.
Иккинчи масала, яъни ота-онага яхшилик қилиш масаласи. Бу бошқа масала бўлиб, диёрнинг фарқ қилиши ота-онага яхшилик қилишдан ман қилмайди. Бунинг далили Аллоҳ Субҳанаҳунинг ушбу сўзи:
«Биз инсонни ота-онасига яхшилик қилишга буюрдик, агар улар сен ўзинг билмаган нарсаларни Менга шерик қилишинг учун зўрласалар, у ҳолда уларга итоат этма, (Барчангиз) Менга қайтурсиз, бас Мен сизга қилиб ўтган амалларингиз хабарини бераман» [Анкабут 8]
Имом Бухорийнинг Асмо бинт Абу Бакр Hдан қилган ривояти ҳам далил бўлади, Асмо деди: Росулуллоҳ A замонида олдимга онам келди, у мушрик эди, шунда мен Росулуллоҳ Aдан: онам менга рағбат қиляпти, у билан алоқа қилсам бўладими, деб фатво сўрадим. Шунда у киши: «Ҳа, онангиз билан алоқа қилинг», дедилар.
Энди, қонунбузарликлар, жиноятлар ва бошқа ишлар ҳақидаги саволингизга келсак, уларнинг аҳкомлари бошқа. Диёрнинг фарқ қилиши бу аҳкомларни ижро қилишга тўсиқ бўлмайди, балки шу ишларга хос шаръий аҳкомларга мувофиқ амалда ёки ҳукман уруш ҳолатини ёки сулҳ тузилган давлатнинг ҳолатини эътиборга олган ҳолда ажратилади…
Мисол учун, ушбу ояти карима:
«Мўмин мўминни ўлдирши мумкин эмас, фақат билмаган ҳолда ўлдирган бўлса мумкин, ким бир мўминни билмай ўлдириб қўйса, (бунинг ҳукми) бир мўмин қулни озод қилиш ва марҳумнинг эгаларига – агар кечиб юбормасалар – хун тўлашдир, агар марҳум ўзи мўмин бўлиб, сизларга душман қавмдан бўлса, (бунинг ҳукми) фақат бир мўмин қулни озод қилишдир, агар у орангизда сулҳ тузган қавмдан бўлса, (бунинг ҳукми) унинг эгаларига хун тўлаш ва бир мўмин қулни озод қилишдир, бас, ким (қул) топишга қодир бўлмаса, (бунинг ҳукми) Аллоҳга тавба қилиб, муттасил икки ой рўза тутишдир, Аллоҳ билим ва ҳикмат эгаси бўлган зотдир» [Нисо 92]
Кўриб турибсизки, мусулмон мусулмонни амалда уруш ҳолатидаги диёрда, яъни
(Сизларга душман қавмдан), билмай ўлдириб қўйса, унинг ҳукми
(Бир мўмин қулни озод қилиш)дир. Агар у аҳдлашилган ҳарб диёрида, яъни
(Орангизда сулҳ тузган қавмдан бўлса) бунинг ҳукми
(Унинг эгаларига хун тўлаш ва бир мўмин қулни озод қилишдир, бас, ким (қул) топишга қодир бўлмаса, (бунинг ҳукми) Аллоҳга тавба қилиб, муттасил икки ой рўза тутиш)дир. Шунга кўра, молиявий ҳуқуқ бошқа масалалардан фарқ қилади. Ҳатто баъзан молиявий ҳуқуқ битта диёрнинг ўзида ҳам фарқ қилади, масалан, мусулмон кофирдан ва кофир мусулмондан мерос олмайди, ҳатто иккиласи Ислом диёрида бўлса ҳам. Росулуллоҳ A бундай дедилар:
«وَلاَ يَرِثُ الْقَاتِلُ شَيْئاً»
«Қотил ҳеч нарса мерос олмайди» (Абу Довуд ривояти). Яна бундай дедилар:
«لاَ يَرِثُ الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ، وَلاَ الْمُسْلِمُ الْكَافِرَ»
«Кофир мусулмондан ва мусулмон кофирдан мерос олмайди» (Имом Аҳмад ривояти).
Хулоса шуки, ҳарб диёрида, унинг фуқароси бўлган ҳолда яшаётган ва Ислом диёри мавжуд пайтда унга кўчиб ўтишни рад қилган мусулмоннинг Ислом диёрида яшаётган ўғли устидан молиявий ҳуқуқлар ҳақидаги даъвоси қабул қилинмайди. Ота-онага яхшилик қилиш бундан ўзгача, яъни мусулмон фарзанд кофир ота-онасига яхшилик қилади. Агар ота-онаси уни Аллоҳ Субҳанаҳуга ширк келтиришга мажбурлашса, уларга итоат қилмайди. Бунга алоқадор бошқа масалалар, масалан, ота амалда уруш ҳолатидаги қўшинда жанг қилаётган бўлса, булар шаръий аҳкомлари алоҳида…
Биродарингиз Ато ибн Халил Абу Рушта
