بسم الله الرحمن الرحيم
МЕН ТАРАФКАШЛИК ҚИЛМАЙМАН, МЕН ИСЛОМ ФАРЗАНДИМАН!
Имом Аҳмад «Муснад»ида Убай ибн Каъб (р.а)дан ривоят қилади: «Расулуллоҳ(с.а.в)нинг ҳузурларида икки киши насабини айтиб, уларнинг бири: «Мен фалончининг ўғли фалончиман, сен кимсан, онанг ўлгур?» – деди. Шунда Расулуллоҳ(с.а.в) дедилар: «Икки киши Мусо(р.а)даврида насл-насабини айтибди. Уларнинг бири: «Мен фалончининг ўғли фалончиман» – деб, тўққиз авлод аждодини санабди-да: «Сен кимсан, онанг ўлгур?» – дебди. У эса: «Мен фалончининг ўғлиман, у эса Исломнинг ўғли», – дебди. Ул зот(с.а.в) дедилар: «Шунда Аллоҳ Мусо(а.с)га: «Бу икки насабини келтирувчига айтинг», – деб буюрибди: «Сен, эй тўққиз аждодигача насабини келтирувчи, дўзахга кирасан ва уларнинг ўнинчиси бўласан. Сен эса, эй иккита насаб келтирувчи, жаннатга кирасан ва у ерда иккаласидан кейин учинчиси бўласан». Саҳиҳ ҳадис. Аҳмад ривоят қилган, Байҳақий «Шаъб» номли китобида: «Унинг исноди саҳиҳ», деган.
Бу ҳадиси шарифнинг маъносини бевосита зикр қилишимиздан илгари, инсоннинг пайдо бўлиши ҳақида нусусларда кўп такрорланадиган нарсаларни эслашимиз лозим. Зеро, Аллоҳ бизга инсон фарзандини бир асл, яъни тупроқдан яратганини билдирди. Бинобарин, асл яралиш хусусида бир инсоннинг бошқа инсондан фарқи йўқ. Зеро, ҳаммаси тупроқдан яралганидан кейин бу соҳада афзалликка ўрин йўқ. Дарҳақиқат, ҳеч бир оила ёки сулола йўқки, уларнинг асли тилладан, кумушдан ёки темирдан бўлса. Барча инсонлар Одам (р.а)дан, Одам (р.а) эса тупроқдан яралганлар. Шунга қарамасдан, киши инсонлар орасида шакл, бўй, ранг ва ҳоказоларда тафовут ва фарқ борлигини мулоҳаза қилади. Мана шу тафовут ва фарқ инсонларнинг айримлари ўзларини юқори тутиши ва керилишига етарли асос бўла оладими?
Жавоби шуки, бу фарқни Аллоҳ бир қанча ҳикматларга далил қилган, уларнинг аҳамиятлиси эса икки муҳим ҳикматдан иборат:
Биринчиси: Бу фарқ Парвардигорнинг буюк қудратининг оят-аломати ва У Азза ва Жалланинг яратиш ва тадбир қилишда танҳо эканлигига далил бўлиши учун Аллоҳ Таоло «Рум» сурасида шундай дейди:
وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لاَيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ
– „Унинг оятларидан (яна бири) – У зот осмонлар ва ерни яратиши ва сизларнинг тилларингиз ва рангларингизни хилма-хил қилиб қўйганидир. Албатта бунда барча оламлар учун оят-ибратлар бордир“. [30:22]
Бу оят Аллоҳ Таолонинг мана бу қавлидан кейинроқ келган:
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ
– „(Аллоҳнинг қудрати илоҳийясига далолат қиладиган) оят-аломатларидан (бири) – У зот сизларни (яъни отангиз Одамни) тупрқдан яратгани, сўнгра сизлар башарга айланиб (ер юзига) таралишларингиздир“. [30:20]
Шунга биноан, инсон яралишнинг аслида ҳам, табиатида ҳам алоҳида ўрин эгаллайди. Аллоҳ Таоло бу махлуқда жуда кўп сир-асрор ва ажойиботларни мужассам этиб, эътиборни уларга қаратиб шундай дейди:
وَفِي الأَرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَفِي أَنفُسِكُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ
– „(Эй инсонлар), ерда (ундаги тоғу тошлар ва водий-дараларда, денгизлар ва дарёларда, ҳайвонот ва наботот оламида) ҳамда ўзларингизда (ушбу ҳаётга келиб-кетишингиздан тортиб, вужудларингиздаги ҳар бир аъзойингизда, балки ҳар бир ҳужайрангизнинг нақадар нозик тартиб-интизом билан яратилиб, ўз ўрнига жойлаштирилганида ва ўз зиммасидаги Яратувчи буюрган вазифани қулоқ қоқмасдан адо этиб боришида Аллоҳнинг қудратига далолат қиладиган) оят-аломатлар бордир“. [51:20-21]
Зеро, инсон жисмининг тузилишида, аъзоларида, уларнинг вазифалари ва таркибий шакли; ҳазм қилиш, ўзлаштириш, ҳаракатланиш, нафас олиш, қон айланиши; безлар, ички секреция безлари, аъзоларнинг ўсиши ва ишлаши – инсон булар ва булардан бошқа ўзининг асл яралиши ва табиати тўғрисида билган ва билмаган кўп нарсалар борки, улар ақлларни лолу ҳайрон қолдирадиган айжойиботлардир. Инсон ўзи ҳақида фикр юритиб, чуқур ўйланса, Яратувчининг қудрати ва буюклигидан далолат берувчи ажойиботларга юзланади. Шоир қуйидаги мисраларини жуда тўғри айтган:
Сенингча ўзинг кичик жисмсан,
Аммо сенда катта олам мужассам.
Иккинчиси: Инсонлар орасида шакл, ранг, бўй ва ҳоказоларда мавжуд фарқ ва тафовутдан келиб чиқадиган иккинчи ҳикмат башар фарзандлари бир-бирини таниши ва бирини иккинчисидан ажратишдадир. Аллоҳ Таоло эътиборни шунга қаратиб дейди:
يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
– „Эй инсонлар, дарҳақиқат Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишинглар (дўст-биродар бўлишинглар) учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила-элатлар қилиб қўйдик. Албатта, сизларнинг Аллоҳ наздидаги энг ҳурматлироғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билгувчи ва огоҳдир“. [49:13]
Бу оятда ҳам, Аллоҳ одамлар орасидаги фарқдан келиб чиққан ҳикматни зикр қилган олдинги оятда ҳам – Ҳақ Таборака ва Таоло инсонларнинг ҳақиқий афзаллик томонини кўрсатади. Зеро, Аллоҳ Таоло афзаллик Ислом тарозусида одамлар орасида мавжуд ушбу тафовутга бориб тақалмаслиги, балки фақат Ислом тарозусидаги тақво ва яхшиликка бориб тақалиши ҳақида хабар беради:
إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ
– „Албатта, сизларнинг Аллоҳ наздидаги энг ҳурматлироғингиз тақводорроғингиздир“. [49:13]
Аммо кофир ота-боболар, муртад раҳбарлар ва ер юзида фасод тарқатган етакчилар билан фахрланишнинг ҳаммаси ботил нарса бўлиб, инсон ўз тасаввурлари, фикрлари ва амаллари асосида эгри ҳаракатланишини намоён этади.
Асосий мавзуимиз бўлмиш Каъб ривоят қилган ҳадисга келсак, бизга Убай ибн Каъб ўша ботилнинг турларидан бири Расулуллоҳ(с.а.в)нинг ҳузурларида юз бергани ҳақида хабар беради. Зеро, у зотнинг ҳузурларида икки киши тортишиб, бири иккинчисига насабининг асллигини рўкач қилиб гердайган эди. Шунда Расулуллоҳ(с.а.в) бу фурсатни ғанимат билиб, уни бу ва бунга ўхшаш ботил нарсалар билан фахрланишдан қайтарадиган дарс қилиб талқин қилдилар. Ва у икки кишига Мусо(р.а)замонларида бани Исроилдан икки киши тортишиб, жанжаллашганини гапириб бердилар. Улардан бири куфр аҳлидан бўлмиш буюк ота-боболари билан фахрланиб, аждодларининг тўққиз авлодини санаб келтиради. Иккинчи киши эса солиҳ фақиҳ киши бўлиб: «Мен фалончининг ўғли фалончиман, у эса Исломнинг ўғли», деб ўз насабини келтиради. Расул(с.а.в) ҳузурларида насаб талашган икки кишининг ота-бобоси мусулмон бўлгани ўз насабини Исломга дахлдор қилади, кофир ота-боболари билан мақтангани эса бу ишини тарк қилади. Сўнгра Расулуллоҳ(с.а.в) хабар берадиларки, Аллоҳ Таоло Мусо(а.с)га ваҳий қилиб, кофир ота-боболари билан мақтанган кишига: «Сен, эй тўққиз аждодигача насабини келтирувчи, дўзахга кирасан ва уларнинг ўнинчиси бўласан», дейишни, насабини Исломга тақаган иккинчи кишига: «Сен, эй иккита насабини келтирувчи, жаннатга кирасан ва у ерда у иккисидан кейин учинчиси бўласан», дейишни буюрди.
Расулуллоҳ(с.а.в) тарафкашликка қарши курашда қаттиқ туриб, шундай дедилар: «Қасамки, ўлиб кетган ота-боболари билан мақтанадиган қавмлар албатта тийилгайлар. Акс ҳолда улар ё жаҳаннам ўтинидан биридир, ёки Аллоҳ наздида бурни билан қумалоқ думалатадиган қўнғиздан кўра арзимас бўлади. Аллоҳ сизлардан жоҳилият қолдиқларини ва ота-боболар билан фахрланишни кетказди. Шубҳасиз, киши тақводор мўмин ёки бадбахт фожир бўлади. Инсонларнинг ҳаммаси Одам(р.а)фарзандларидир, Одам(р.а)эса тупроқдан яралган» (Термизий ва Абу Довуд ривояти).
Тарафкашлик ҳалок қилувчи касаллик, қалбларни булғаб, кир қилади ва битта жамият вакиллари орасида адоват ва нафратни қўзғайди, гоҳида жанг ва қон тўкилишигача олиб боради. Шундай бўлишига қарамасдан, бу коинотда тарафкашликлар ривожланди, натижада мусулмонлар жамоаси бўлиниб, исломий Умматни парчаловчи заҳарга айланди. Мусулмонлар Парвардигорларининг Китоби ва Пайғамбарларининг суннатида тарафкашлик(миллатчилик, ватанпарастлик) жуда қаттиқ қоралангани ҳақида келган нарсаларга ҳам, тарафкашлик янчиб, тор-мор қилиб ташлаган бошқа миллатлар(масалан: гитлерчилар)га келтирган нарсаларга ҳам эътибор беришмади. Ахир Исломий халифалик емирилишининг асосий сабабларидан бири тарафкашлик бўлган эмасми?! Масалан, Турон ҳаракати туркийлар тарафини олди. Шу билан у Исломий халифаликни ағдариш балоси қилиб ишлатилди-да, бу ишни амалга оширган ёвуз муртадлардан иборат тарафкашликнинг қора рўйхатига қўшилди.
Уммат айни пайтда тарафкашлик балосидан қийналмоқда. Мана сизга ватанпарастлик. У ҳам мустамлакачилик мустамҳкам ўрнатган нарса ҳамда тарафкашлик шаклларидан биридир. Уни тўғри деб билган ҳар бир инсон ўз ватани-юртига берилиб кетмоқда. Буниси мисрлик, униси суриялик, ана униси марокашлик, тўртинчиси ироқлик ва ҳоказо. Бундай ватанпарастлик мусулмонларга келтирган нарса заифлик, парчаланиш ва гуруҳ-тоифаларга бўлинишдан ўзга нарса эмас. Исломда одамни ирқи ва рангига қараб ажратиш ҳаром. Бу иш жоҳилиятнинг сассиқ тарафкашлиги ҳисобланади. Жубайр ибн Мутъимдан ривоят қилинишича, Пайғамбар(с.а.в)шундай деганлар:
«لَيْسَ مِنَّا مَنْ دَعَا إِلَى عَصَبْيَّةٍ، وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ قَاتَلَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ، وَلَيْسَ مِنَّا مَنِ مَاتَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ»
«Тарафкашлик (миллатчилик, ватанпарастлик, ирқчилик)ка чақирган одам биздан эмас. Тарафкашлик қилиб урушган одам биздан эмас. Тарафкашлик қилиб ўлган одам биздан эмас» (Абу Довуддан). Жундуб ибн Абдуллоҳ ривоят қилишича, Пайғамбар(с.а.в)шундай деганлар:
«مَنْ قَاتَلَ تَحْتَ رَايَةِ عَمِّيَّةٍ، يَدْعُوْ عَصَبَيَّةً، أَوْ يَنْصُرُ عَصَبِيَّةً، فَقَتْلَةٌ جَاهِلِيَّةٌ»
«Тарафкашлик(миллатчилик, ватанпарастлик, ирқчилик)ка чақириб, амакичилик (қариндош-уруғчилик) байроғи остида урушган ёки тарафкашлик қилиб ёрдам берган одамнинг уруши жоҳилият урушидир» (Муслимдан).
Пайғамбар(с.а.в)саҳобаларига одамлар устидан ҳукм чиқаришнинг энг тўғри миқёсини ўргатиб, улардан кейинги мусулмонларга ортиқ-камлик фақатгина Аллоҳга итоат қилиш ва тақво билан ўлчанишини баён қилдилар. Ким Аллоҳнинг наздида мукаррам бўлса, ўша ҳақиқий мукаррамдир. Пайғамбар(с.а.в)ҳамма одамларни Исломга чақирдилар. Одамлар тўда-тўда бўлиб Исломга кирдилар. Исломга Салмон Форсий ҳам кириб, дастлабки саҳобалардан, Пайғамбар (с.а.в)нинг яқинларидан бирига айланди. Ҳатто Пайғамбар(с.а.в)унинг ҳақида: «Салмон биздан, Оли Байтдан», дедилар. Умар ибн Хаттоб уни Мадоинга волий этиб тайинлади. Исломга қора танли ҳабаш Билол ҳам кириб, Пайғамбар (с.а.в)га яқин дастлабки саҳобалардан бирига, Пайғамбар (с.а.в)нинг муаззинига, муаззинлар имомига айланди. Исломга Суҳайб Румий ҳам кириб, Пайғамбар (с.а.в)га яқин дастлабки саҳобалардан бирига, молу жонини Аллоҳ йўлида нисор айлаганларнинг имомига айланди. Гап шундаки, у Маккада мусулмон бўлиб, ҳижрат қилмоқчи бўлганида одамлар унга молинг билан кетмайсан, молингни ташлаб, ўзинг кетсанг, кетавер, деб кетишига монелик қилишди. Суҳайб улардан молини бериб қутулди. Шунда Аллоҳ Таоло унинг ҳақида мана бу оятни нозил қилди:
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ
– „Одамлар орасида Аллоҳ ризолигини истаб ўз жонини сотадиган (яъни, Аллоҳ учун жонини фидо қиладиган) зотлар ҳам бор. Аллоҳ бандаларига ғамхўр-меҳрибондир“. [2:207]
Исломга яҳудий Абулмунзир Убай ибн Каъб ҳам кириб, ёдлаш бобида ҳам, тафсир қилиш бобида ҳам Қуръоннинг моҳир қориларидан бирига айланди. Ҳар икки шайх Анас (Аллоҳ у кишидан рози бўлсин)дан чиқарган ҳадисда Пайғамбар(с.а.в)Убай ибн Каъбга:
«إِنَّ اللهَ أَمَرَنِيْ أَنْ أَقْرَأَ عَلَيْكَ: }لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا{ قَالَ: وَسَمَّانِيْ لَكَ؟ قَالَ: نَعَمْ» قَالَ فَبَكَى
«Аллоҳ мени сенга «Баййина» сурасини ўқиб беришимни буюрди», дедилар. Убай: «Сизга менинг номимни айтдими?», деб сўради. У зот: «ҳа», деб жавоб бердилар. (Бу шарафдан хурсанд бўлиб кетган) Убай йиғлаб юборди.
Ҳатто раҳбариятдагилар ҳам бир бирларига тарафкашлик қилишлар ҳаром эканини саҳобаи киромлар жуда яхши билишган. Анас tдан ривоят қилинишича, мисрлик бир киши Умар ибн Хаттоб tнинг олдига бориб, шундай деди: «Эй амирул-мўминин сиздан биров зулмдан паноҳ сўраса, паноҳ берасизми? Мен Амр ибн Оснинг ўғли билан мусобақа ўйнаб, уни ютган эдим, мени қамчи билан уриб, мен улуғларнинг ўғли бўламан, деди». Шунда Умар t Амрнинг ўғли билан бирга келишини буюриб, хат юборди. Улар келишди. Умар t: «Мисрлик қани?», деб сўради. У келгач, қамчини олиб, «Сен ҳам ур», деди. У қамчи билан урар, Умар t эса, «улуғларнинг ўғлини ур», дерди. Анас айтадики, Аллоҳга қасамки, у урар, бизга эса унинг уриши ёқарди, уришни бас қилавермагач, тўхтатсайди, деб қолдик. Кейин Умар мисрликка, Амрнинг калбошига ҳам қамчи сол, деган эди, у, эй амирул-мўминин, мени унинг ўғли урган эди, ундан қасосимни олдим, деди. Шунда Умар t Амрга: «Оналаридан ҳур туғилган одамларни қачондан буён сизлар қул қилиб ола қолдинглар?», деди. Амр: «Эй амирул-мўминин, мен билмай қолибман, менга хабар беришмаганди», деди.
Аслида эса Ислом Уммати – унинг тарқоқлигига чек қўйиб, йиртиғини ямайдиган, синиғини тузатиб, барчани адолат ва яхшилик билан дунёю охират саодатига етаклайдиган битта давлат – халифалик давлати фуқароси бўлиши лозим. Аллоҳ Таоло айтади:
}وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ{
– „(Эй Муҳаммад алайҳис-салом), дарҳақиқат, Биз сизни барча одамларга фақат раҳмат (яъни, Аллоҳнинг раҳмати-жаннатига етаклагувчи) қилиб юбордик“. [21:107]
Аллоҳдан Халифалик тонги тезроқ отишини сўраб қоламиз, токи инсониятнинг барчаси унинг нурию яхшилиги билан бахтли ҳаёт кечирсин.
Ғариб
