АҚШ либерал иқтисодиётни хавф остига қўймоқда
Бугунги кунда бутун дунё АҚШ президенти Доналд Трампнинг глобал тартиб пойдеворига қайта-қайта зарба бераётганига гувоҳ бўлмоқда. Аслида Американинг ўзи иккинчи жаҳон урушидан кейин халқаро тартиб асосчиларидан бири бўлган эди. АҚШ бутун дунё давлатларига қарши савдо урушини бошлаб, Америкага кириб келаётган барча товарларга бож тўловларини оширди. Америка билан тижорий алоқа қилувчи давлатлар, хусусан Хитой, АҚШнинг тижоратда адолатсизлик қилаётганини ва бундай тижорат ишлаб чиқаришнинг қисқаришига, ишсизликнинг ошишига ва савдо камомадига сабаб бўлишини билдирди. Қўшма Штатларнинг бу ҳаракатига жавобан у билан савдо қилувчи давлатлар ўз келишувларини қайта кўриб чиқишга шошилишди. Ўз навбатида, АҚШнинг асосий иқтисодий рақиби бўлган Хитой ҳам Америкага жавоб сифатида АҚШ товарларига қўшимча бож тўловларини жорий қилди. АҚШнинг дунё тартибининг асосларига қилган бу ҳужуми Хитойнинг ўсиб бораётган иқтисодий қудратига қарши чора сифатида баҳоланмоқда. Бошқарув тизими коммунистик бўлан, иқтисодиёти эса капитализм унсурларини ўз ичига олган Хитой бугунги кунда АҚШ учун катта хатарга айланиб бормоқда. Жаҳон Савдо Ташкилоти Хитойга ўз ерида йирик ишлаб чиқаришни кенгайтиришга имкон бериб, уни дунёдаги иккинчи йирик иқтисодий кучга айлантирди.
Бу воқеалар глобал тартибнинг учта иқтисодий таянчларидан бири бўлган Жаҳон савдо ташкилоти, Халқаро валюта жамғармаси, Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки фаолиятига таъсир қилмоқда. Ушбу ташкилотлар тузилганидан бери Американинг манфаати учун ишлаб келмоқда. Ҳатто бу ташкилотлар узоқ йиллар давомида АҚШ учун иқтисодий қудратли давлат мавқеини таъминлашга ва кейинчалик дунёнинг етакчи давлатига айланишига йўл очиб берди. Сўнгги молиявий инқироздан ҳали тўлиқ қутулмаган Америка ўзининг жаҳон етакчилик фазилатларидан бирини йўқотиб бораётганини англаб етмоқда.
2001 йилда Хитойнинг Жаҳон савдо ташкилотига кириши билан АҚШ-Хитой ўртасида рақобат бошланган бўлса, 2008 йилги глобал молиявий инқироз глобал савдода икки гигант ўртасидаги қарама-қаршиликка сабаб бўлди. Агар рақиблар ортга чекинмаса ва бу қарама-қаршиликларида давом этса, вазият янада кескинлашиб бораверади. Натижада, яқин келажакда ҳозирги дунё тартиби бутунлай вайрон бўлиши, бунинг оқибатида маҳаллий ёки глобал ҳарбий можаролар юзага келиши мумкин.
Капитализм дунё халқлари устидан ҳукмронлик қилишда давом этар экан, капитализмга асосланган дунё тартиби ва ундан келиб чиққан иқтисодий муносабатлар асло ўзгармайди. Яъни капитализмнинг ўрнига Исломга асосланган Халифалик давлатида татбиқ этиладиган янги дунё тартиби келмагунча бу зулмкор тузум ўзгармайди.
Бектурсун Азик
