بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Саволга жавоб
Туркия, яҳудий вужуди ва Суриядаги базалар
Савол: Турк пресс 2025 йил 14 апрелда ўз сайтида яҳудий вужуди Сурия ерлари ичкарисидаги «Т4» аэродромида турк ҳарбий ҳаво базаси қурилишига қаршилик билдиргани сабаблари ҳақида хабар тарқатди. Унинг билдиришича, бу сабаблар орасида (турк базасининг бўлиши Исроил ҳарбий ҳаво кучларининг Сурия устида эркин ҳаракат қилишини чеклаб қўяди ва Тель-Авив истамайдиган хавфсизлик координациясини (ҳаракатларни мувофиқлаштириш) вазифасини юклайди…) деган важ келтирилади. Уолл стрит жорнал 2025 йил 12 апрелда ўз сайти орқали қуйидаги хабарни тарқатган эди: Трамп ўтган ҳафта Нетаняху билан учрашуви чоғида ўзининг воситачилик қилишга тайёр эканлигига ишора қилиб, (ўзининг келишмовчиликларни ҳал қила олишига ишонишини таъкидлар экан, бунинг учун иккала тараф ҳам ақл билан иш юритиши шарт, деган).
Хўш, бу – яҳудий давлати Туркия-Сурия келишуви борлигига қарамай, Туркиянинг Сурияда ўз ҳарбий базаси бўлишига монелик қила олади, деганими? Американинг бу ишда Трампнинг воситачиликка тайёрлигини изоҳлаб берадиган бирон роли борми?
Жавоб: жавоб аниқ-тиниқ бўлиши учун бир оз ортга қайтиб, қуйидаги ишларни кўриб чиқамиз:
Аввало: Нетаняхунинг Венгрияга сафари чоғида Трамп унга Америкага келишни таклиф қилди ва бу эътиборни тортадиган таклиф эди:
- Нетаняхунинг Венгрияга сафари 2025 йил 2 апрелда бошланиб, тўрт кун давом этди. Бу ўтган йили Халқаро жиноят суди уни қамоққа олиш тўғрисида қарор берганидан бери Европа давлатига қилган биринчи сафаридир.
- Нетаняху ва Венгрия бош вазири Орбан Будапештда учрашув ўтказаётган вақтда Америка президенти Трамп ноодатий тарзда уларга қўнғироқ қилиб, Нетаняхуни Оқ уйга таклиф қилган: (Трамп президент самолёти бортида журналистларга интервью бераётиб, кеча, яъни пайшанба куни Нетаняху билан телефон орқали сўзлашгани ва у билан халқаро сиёсий масалаларни муҳокама қилганини маълум қилган ва Исроил бош вазирининг яқинда Қўшма Штатларга келишига ишора қилган. Исроил расмийларидан бири «Axios» сайтига берган интервьюсида таъкидлашича, Трамп Нетаняхуга Оқ уйга келиши тўғрисида расмий таклиф йўллаган, лекин учрашув вақти ҳозирча белгиланмаган. Америка расмийларидан бирининг билдиришича эса, бу вазият яқин ҳафталар ичида амалга ошиши мумкин. Қоҳира Ахборийя, 2025 йил 4 апрел).
- Бу таклиф яҳудий вужуди учун кутилмаган ҳол бўлган. Айниқса, Оқ уй уни яҳудийлар байрами бўлиб ўтганидан сўнг амалга оширишни рад қилганидан кейин: (Исроил ҳукумати раиси Бинямин Нетаняху офисида Оқ уй – Америка президенти Доналд Трамп билан Нетаняху учрашуви Нетаняху офиси истаганидек, яҳудийларнинг пасха байрамидан кейин, яъни икки ҳафта кейин эмас, балки эртага, душанба куни ўтказилиши тўғрисида – қаттиқ туриб олгани сабабли саросима ҳукм сурмоқда. Нетаняху офиси томонидан кеча чиқарилган баёнотда қуйидагилар келган: «У Америка президенти Доналд Трампдан олган таклиф ортидан Вашингтонга қараб йўл олади. Иккаласи бир неча масалаларни: божлар, гаровга олинган одамларимизни қайтариш, Исроил-Туркия алоқалари, Эрон таҳдиди, Халқаро жиноят судига қарши курашиш масалаларини муҳокама қилишади». 12 каналнинг бугун, якшанбада билдиришича, Оқ уйнинг учрашув эртагаёқ ўтказилиши тўғрисида қаттиқ туриб олиши ва Исроил кутмаган бирон мавзуда ёки бир неча мавзуларда Трамп Нетаняхуни эсанкиратиб қўйиши эҳтимоли борлиги сабабли Нетаняху офисида безовталик тобора авж олмоқда… Араб 48, 2025 йил 6 апрел).
- Нетаняху, айрим хабарларга кўра, Венгриядан яҳудий вужудига эмас, тўғридан-тўғри Вашингтонга қараб шошилинч йўл олган!
Иккинчидан: ушбу шошилинч тадбир, бу ерда қандайдир шошилинч иш борлигини кўрсатади. Уларнинг учрашувида муҳокама қилингани айтилган мавзуларни диққат билан ўрганилса, бу шошилинч чақирувга энг камида битта иш асосий ундовчи омил бўлган кўринади. У ҳам бўлса, катта эҳтимол билан Суриядаги вазиятдир. Бу қуйидаги сабабларга кўрадир:
- Оқ уй, Трампнинг Нетаняху билан биргаликда ўтказиши керак бўлган матбуот конференциясини бекор қилганидан кейин Америка президентининг 2025 йил 7 апрелда Нетаняху билан учрашуви чоғида оз сонли журналистлар олдида айтган сўзларини диққат билан ўрганилса, унинг Сурияга ва Туркия билан муносабатларга қаратилган сўзлари, айниқса, Туркия президенти Эрдоған билан муносабати ва улар ўртасидаги алоқа ҳақида юқори даражада ижобий бўлганини кўрамиз. У бундай деди:
(«Туркия президенти Ражаб Тойиб Эрдоғанга олқишларимизни етказдим. Унга сен бошқалар икки минг йил давомида қилолмаган ишни амалга оширдинг… сен Сурияни – унинг тарихий номлари қанчалик кўп бўлмасин – ўз вакилларинг орқали олдинг, дедим». Трамп сўзини давом эттириб, деди: «Эрдоған, йўқ, йўқ, йўқ, Сурияни олган мен эмасман, деди. Мен унга, уни олган сен бўлдинг, лекин бўпти, яхши, сен буни тан олишинг шарт эмас, дедим. Шунда у, хўб, яхши, уни олган мен бўла қолай, деди». Трамп яна қуйидагиларни қўшимча қилиб, деди: «Эрдоған қаттиққўл ва ғоятда заковатли шахс, у бирон киши олдин қилолмаган нарсани амалга оширди… Сен унинг ютуғига таслим бўлишинг керак». Трамп ўз меҳмони Нетаняхуга юзланиб «ишонаманки, сенинг Туркия билан бўлган ҳар қандай муаммоингни, агар қўяётган талабинг мантиқий бўлса, ҳал қила оламан… Сен мантиқий бўлишинг лозим… Ҳаммамиз мантиқий бўлишимиз лозим», деди. Турк пресс, 2025 йил 8 апрел). Трамп яҳудий вужудидан Сурия борасида Туркияга тегишли масалаларда ақл билан иш юритишни талаб қилди.
- Яҳудий вужуди учун Американинг бу талабига бўйсунишдан бошқа илож қолмади: (Исроил бош вазири Бинямин Нетаняху Тель-Авив Суриядан ўзига қарши ҳужум учун фойдаланишларига асло йўл қўймаслигини таъкидлар экан, Туркия билан алоқалар дўстона бўлиб келганини, бироқ охирги пайтларда «ёмонлашганини» таъкидлаб ўтди. У Доналд Трамп билан учрашганидан кейин: «Биз Суриядаги вазиятга ҳам тўхталдик. Бизнинг Туркия билан алоқаларимиз дўстона эди, ҳозирда ёмонлашган», деди. У яна: «Биз бошқалар, жумладан, Туркия Исроилга ҳужум қилиш учун Суриядан база сифатида фойдаланадиган вазият юзага келишини истамаймиз», деди. Нетаняҳу қўшимча қилиб «Биз бу курашнинг қандай қилиб олдини олишимиз мумкинлиги ҳақида сўзлашдик. Ишонаманки, бу мақсадга эришиш учун Қўшма Штатлар президентидан кўра яхшироқ меҳвар (марказ) йўқ» деди. Қудсул Арабий, 2025 йил 8 апрел).
- Маълумки, яҳудий вужуди Сурия аэродромларига қарата қақшатқич ҳаво ҳужумларини уюштирган эди. RT 2025 йил 2 апрелда Сурия ташқи ишлар вазирлиги баёнотидан олиб ушбу хабарни тарқатди: (Исроил кучлари 30 дақиқа орасида мамлакатнинг турли томонларидаги бешта минтақага ҳаво ҳужумларини уюштирди. Бунинг оқибатида Ҳама ҳарбий аэродроми деярли тўлиқ вайрон бўлди, ўнлаб тинч фуқаролар ва ҳарбийлар жароҳатланди». Сурия ташқи ишлар вазирлиги: «Оқлаб бўлмайдиган бу эскалация Суриядаги барқарорликка путур етказишга ва унинг халқи чекаётган қийинчиликларни узайтиришга қаратилган қасддан амалга оширилган уринишдан бошқа нарса эмас» деб билдирди). Сурия марказида жойлашган бу аэродромларда Туркия Суриянинг янги ҳукумати билан тузилган келишув доирасида ўз базаларини қуришни режалаштираётган эди:
(Исроил ташқи ишлар вазири Туркияни Сурияда «салбий роль» ўйнаётганликда айблади. Исроил вазири Суриядаги ўтиш даври ҳукумати раиси Аҳмад Шарани «Агар у «душман кучлар»нинг ўз мамлакатига киришига йўл қўядиган бўлса, бу унга ғоятда қимматга тушиши»дан огоҳлантирди… Анқара ҳозирда Шаранинг янги ҳукумати билан муштарак мудофаа келишуви тузиш борасида музокара олиб бормоқда. Туркия Суриянинг икки базаси: Т4 ва Ҳалабдаги ҳарбий ҳаво базасига самолётларни ва ҳаво ҳужумига қарши мудофаа тизимларини жойлаштириш ниятида эканлиги ҳақида ҳисоботлар келди. Баъзи таҳлилчилар Исроилнинг ўтаётган ҳафтада Ҳама аэродромига уюштирган қаттиқ ҳаво зарбалари билан Т4 базаси атрофини нишонга олганини ва бироз камроқ кескинликдаги ҳужумларини бир-бирига таққослар экан, бу нарса Туркия ўзининг айрим техникаларини чиндан ҳам у ерга кўчирган бўлиши эҳтимолини кўрсатади, деган хулосага келишган. ВВС, 2025 йил 5 апрел). Ҳама аэродромида яҳудий вужуди бомбардимони оқибатида 3 та турк инженери ҳалок бўлгани ҳақида хабарлар тарқалди. (Сурия ҳарбий манбаларининг очиқлашича, Исроилнинг Ҳама ҳарбий аэродромини ўтган чоршанба куни бомбардимон қилиши оқибатида 3 та турк инженери ҳалок бўлган. Бу инженерлар Ҳама аэродромида Туркия у ерга олиб келган техник қурилмаларни, жумладан ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларини йиғиш бўйича иш олиб бораётган эди. Эрем Ньюс, 2025 йил 4 апрел).
- Кўриниб турибдики, Туркия яҳудий вужудидан унинг охирги босқинчилик ҳужумлари, хусусан Суриядаги аэродромларга уюштирган ҳужумлари сабабли қаттиқ ғазабланиб, яҳудий вужудининг Суриядаги ушбу ҳаракатига чек қўйиш учун шошилинч тарзда Америка билан боғланган. Айниқса, Туркия Сурияда Америка билан келишиб олинган вазифани бажараётгани учун ҳам бундан қаттиқ ғазабланган. Шунинг учун яҳудий вужуди бош вазирини шошилинч тарзда Вашингтонга чақирилган ва Трамп ундан муаммоларни Туркия билан биргаликда оқилона ҳал қилишни талаб қилган.
Учинчидан: бунга далолат қилиб турган бошқа кўплаб баёнотлар ҳам айнан шу мавзу ўша учрашувдаги энг долзарб масала бўлганини кўрсатиб турибди:
- Туркия ташқи ишлар вазири (Қўшма Штатлар Исроил бош вазири Бинямин Нетаняхуни «қайтадан тийиб қўйиши» ва унга бир доирани чизиб бериши лозимлигини айтди. Анадолу, 2025 йил 9 апрел).
- Яҳудий вужуди билан Туркия ўртасида бевосита шошилинч сўзлашувлар бошлангани эълон қилинди. RT 2025 йил 9 апрелда Туркия ташқи ишлар вазирининг сўзларини келтирди: (Ҳакан Фидан ўз баёнотида, Сурия борасида «тушунмовчилик» бўлмаслиги учун Исроил билан «бевосита боғланишаётганини» билдирди. Фидан изоҳ бериб, Исроил Сурия янги идорасига «ҳеч қандай нарсани қолдирмаслик» стратегиясини белгилаб олганини айтди. Туркия ташқи ишлар вазири Исроилнинг Сурия ерларини босиб олишига чек қўйиш ва унинг инфраструктураларини бомбардимон қилишини тўхтатиш зарурлигига қаттиқ урғу берди. У қўшни мамлакатдаги беқарорлик Туркияга таъсир қилишини ва унга зарар етказишга сабаб бўлишини кўрсатиб ўтар экан, Анқаранинг «Бунинг қаршисида доим жим қараб туравериши мумкин эмаслиги»дан огоҳлантирди… У, шунингдек, «Бизнинг минтақадаги ҳеч қайси давлат билан, жумладан Исроил билан ҳеч қандай тўқнашув ёки конфронтацияга киришиш ниятимиз йўқ… Биз Суриянинг янги администрацияси билан хавфсизлик ва терроризмга қарши кураш борасида ҳамкорлик қилмоқдамиз», деди).
- (Рейтер агентлиги ўтган ҳафтада, турк ҳарбий гуруҳлари Суриянинг энг камида учта ҳарбий ҳаво базасини, у ерда турк кучларини жойлаштириш учун, айланиб, текшириб, ўрганиб чиққанини, бу ўрганиб чиқиш – Исроил бу позицияларни ҳаво зарбалари билан нишонга олишидан олдин, муштарак мудофаа бўйича тузилган келишув доирасида амалга оширилганини билдирган эди. Фидан «CNN Turk» каналига чоршанба куни берган интервьюсида «Биз Сурияда муайян амалиётларни амалга оширар эканмиз, самолётлари бу минтақа бўйлаб парвоз қилаётган Исроил билан у ерда курашга киришнинг олдини олиш учун қандайдир механизм бўлиши лозим. У биздаги Қўшма Штатлар ва Россия билан бўлган механизмларга ўхшаш бўлиши керак», деди. Арабийя, 2025 йил 10 апрел).
- (Суриялик воқеалардан хабардор бир манбанинг «Индипендент арабийя»га берган интервьюда айтишича, «ҳақиқатдан ҳам қандайдир бир келишув ҳақида сўз боряпти, бу келишув тўқнашмаслик ҳақидаги келишув эмас, балки тўқнашув координатасини ойдинлаштириш келишувидир. Чунки аслида Сурияда Туркия билан Исроил ўртасида ҳеч қандай тўқнашув йўқ. Бошқача айтганда, бу келишув чегараларни белгилаб олишга оид бўлиб, унга кўра, мабодо Исроил самолёти Сурия осмонида пайдо бўладиган бўлса, унинг йўналиши ҳақида маълумот етказиб қўйиши керак бўлади». Индипендент арабийя, 2025 йил 9 апрел). Яъни бу келишув, Туркиянинг Россия билан, Сурияда ўзаро тўқнашувининг олдини олиш учун илгари тузган келишувининг ўзгинаси бўлади!
- Бунинг барчаси Туркия расмийлари баёнотларидан очиқ кўриниб турибди. Шарқул Авсат уни 2025 йил 13 апрелда келтирди:
(Туркия, кескинликни камайтириш, тўқнашув қоидаларини ишлаб чиқиш ва тўқнашув юз беришининг олдини олиш механизмига эришиш учун Исроил билан техник сўзлашувларни давом эттиражагини таъкидлади. Туркия ташқи ишлар вазири ўзининг мамлакати Сурияда барқарорликка эришишни, ҳар қандай провокациялардан йироқ туришни исташини ва Сурия ичкарисида ҳеч қайси давлат билан конфронтацияга киришмасликка ҳаракат қилишини айтди. (Турк ва Исроил) делегациялари ўтган чоршанбада Озарбайжон пойтахти Бакуда учрашиб, Сурияда ҳодисалар ёки тўқнашув юз беришини бартараф қилиш мақсад қилинган сўзлашувларни олиб борди. Бу сўзлашувлар ўтган икки ҳафтада кескинлик авж олганидан кейин ўтказилди… Шарқул Авсат, 2025 йил 13 апрел).
- Ал-Жазира 2025 йил 14 апрелда ўзининг сайтида ёзувчи-журналист Андрия Мурани ҳисоботи ҳақида хабар тарқатди. Уни Италиянинг «Inside Over» сайти нашр қилган: (Туркия Америка собиқ администрацияси билан юз берган зўриқишларга қарамай, янги Трамп администрациясига нисбатан Яқин Шарқ ва оламнинг турли томонларидаги кўплаб қайноқ масалаларни ҳал қилишда асосий кўприк вазифасини бажармоқда… Ёзувчи ўзининг ҳисоботида айтишича, Америка президенти Доналд Трамп Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоғанни ва унинг сиёсий тажрибасини ёқтиришини бир неча бор ва такрор-такрор таъкидлади ва иккинчи президентлиги бошланишиданоқ ўзининг ундан кўплаб ишларни ҳал қилишда ёрдам олиш истагида эканини кўрсатишдан очиқ-ошкор дўстлик ишораларини йўллади… Ал-Жазира, 2025 йил 14 апрел).
Буларнинг барчаси Америка, душманимиз яҳудий вужуди ва турк режими билан улар ўртасидаги ишни ўзининг манфаатларига хизмат қиладиган тарзда бошқариб, ҳар иккиси билан ҳам ўз иттифоқчиси сифатида муомала қилаётганини кўрсатиб турибди!
Тўртинчидан: шуниси аламлики, Қўшма Штатлар ўлкаларимиздаги ишларни ўзи хоҳлагандек идора қиладиган бўлиб қолди. Бунда у муборак ерни, Исро ва Меърож ерини, Фаластинни босиб олган босқинчи яҳудий вужудини минтақада бирламчи ўринда қилиб қўймоқда. Мусулмонлар юртларидаги ҳукмдорларни эса Қўшма Штатлар бармоғида ўйнатмоқда, улар унга қулдек итоат этишмоқда.
Охирги Халифалик давлати – Усмоний давлат яҳудийлар миллион-миллион олтин пуллар тўлаб, эвазига ўзлари учун муборак ерда қадам қўядиган жой бўлишини исташганида, халифа буни кескин рад қилиб, бундай деган эди:
«Фаластин менинг шахсий мулким эмас, билъакс у Исломий Уммат мулкидир. Халқим бу ер йўлида жиҳод қилиб, уни ўз қони билан суғорган. Шундай экан, яҳудийлар ўз миллионларини сақлаб қўйишсин, бир кун келиб Халифалик давлати парчаланиб кетса, ўшанда улар Фаластинни бепул олишлари мумкин…». Шундай ҳам бўлди!
Айнан мана шу Туркияни Усмоний Халифалик йўқ бўлганидан кейин яҳудий вужуди Сурияда ўз ҳарбий базаси бўлишидан ман қилмоқда. Ҳатто Сурия режими бунга розилик берганидан кейин ҳам…! Халифалик йўқ бўлганидан кейин мусулмонлар мана шундай аҳволга тушиб қолдилар… Ваҳоланки бу ўта аччиқ, аламлидир!
Мусулмонларнинг куч-қудрати ва азизлиги уларнинг Халифалигидадир. Ўз аҳлини асло алдамайдиган етакчи Ҳизб ут-Таҳрир мусулмонлар юртларидаги қувват аҳлини Халифаликни янгидан тиклаб, ер юзида исломий ҳаётни қайта бошлашда ёрдам беришга чақиради. Ана шундан кейин мусулмонлар яна азизликка эришадилар.
﴿وَيَوۡمَئِذٖ يَفۡرَحُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ + بِنَصۡرِ ٱللَّهِۚ يَنصُرُ مَن يَشَآءُۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ﴾
«Ўша кунда мўминлар Аллоҳнинг нусрати сабабли шодланурлар. (Аллоҳ) Ўзи хоҳлаган кишига нусрат берур. У қудрат ва раҳм-шафқат эгасидир» [Рум 4-5]
18 шаввол 1446ҳ
16 апрел 2025м