Жетим-Тоо конида изланиш ишлари бошланади
2025 йилда Нориндаги Жетим-Тоо конида изланиш ишлари бошланади. Бу ҳақда “Қирғизгеология” давлат корхонасининг директори Эламан Муратов маълум қилди.
Унинг сўзларига кўра, корхона конларни қазиб олиш харажатлари, қилинадиган ишлар ва захираларни аниқлашни ўз ичига олган беш йиллик режани қабул қилган. Мазкур режа Жетим-Тоо конини ҳам ўз ичига олади. Ҳозирда лойиҳа тайёрланиб, экспертизага тақдим этилган.
“Изланиш ишларидан сўнг биз ишни Қирғизистон геология хизматига топширамиз. Биз минерал ресурс заҳираларини аниқлаб берамиз. Сўнгра геология хизмати уни ё кимошди савдосига қўяди ёки уни ишлатиш ҳақида инвесторлар билан музокаралар олиб боради”, деди Муратов.
Изоҳ:
Садир Жапаров 2020 йили бош вазир бўлганида Жетим-Тоо конида беш миллиард тоннага яқин темир рудаси борлигини билдириб, уни ишга тушириш нияти борлигини билдирган эди. Ундан сўнгра фуқаролик жамиятининг фаоллари “ Жетим-Тоо темир конини ҳимоя қилиш” ҳаракатини туздилар ва маҳаллий аҳоли коннинг қазиб олинишига қарши чиқди. 2020 йил ноябр ойида Хитой қарзни тўлаш муддатини узайтириш эвазига Жетим-Тоо конини ишга туширишни талаб қилгани ҳақидаги хабарлар халқ норозиликларини янада кучайтирди.
Қирғизистон ҳукумати Хитойдан олган қарзини тўлаш учун Пекин ундан нима талаб қилаётганини расман эълон қилган бўлмаса-да, бироқ Садир Жапаров президентлик сайловлари олдидан Жетим-Тоо темир кони хорижликларга берилмаслигини айтган эди. Бу билан у Хитойнинг талаби Жетим-Тоо билан боғлиқлигига шама қилди. Хитой ҳукумати аввалги келишувларни амалга оширишни жиддий талаб қилмаган бўлса-да, халқнинг Хитойга қарши кайфияти ўзгариб борган сари улар бу келишувларни амалга оширишга киришдилар.
Сир эмаски, Қирғизистон ва Хитой ўртасидаги ҳамкорлик сўнгги ўн йилликда ўта актив равишда кучайиб бормоқда. Мамлакатда Хитойнинг 300дан ортиқ корхонаси, шунингдек, 200га яқин Қирғизистон-Хитой қўшма корхоналари фаолият юритмоқда. Тоғ-кон саноати корхоналарининг 80 фоизи хитойликларга тегишли. Хитой компаниялари ўз фаолияти ҳақида ҳеч қандай ҳисобот бермайди. Шунинг учун улар қанча кон қазиб олаётгани ва мамлакатдан қанчасини олиб чиқиб кетаётгани номаълум. Президент Жапаровнинг мамлакатдан олтинни руда ҳолида экспорт қилишга рухсат берувчи фармони ҳам Хитойнинг юқоридаги компаниялари манфаатларига хизмат қилиши шубҳасиз. Бу эса, ўз навбатида, минерал ресурсларнинг мамлакаттан ҳисобсиз чиқиб кетишига йўл очади. Шундай экан, Қизил-Омпол ва Жетим-Тоо конларини ишга тушириш ортида Хитой манфаати тургани аниқ.
Хулоса қилиб айтганда, мустамлакачи давлатлар Қирғизистон каби учинчи дунё давлатларига саноатни ривожлантириш учун қарз бермайдилар. Улар берган қарзларини шаҳарни ободонлаштириш, йўллар қуриш, маданият ёки спорт мажмуалари каби давлатга даромад келтирмайдиган соҳаларга сарфлаш шарти билан беришади. Оқибатда қарзни тўлаш вақти келганда нафақат олинган қарзнинг ўзини тўлаш, балки фоизларини ҳам тўлашга қодир бўлмаган давлат мустамлакачига қарам бўлиб қолади ва унинг янги-янги шартларини бажаришга мажбур бўлади. Аниқроғ айтганда, улар охир-оқибат олган қарзларини ерлар ва минерал ресурслар кўринишида тўлашга мажбур бўлади.
Нурдин Асаналиев
