Халифалик давлатида соғлиқни сақлаш сиёсати
Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм
Халифалик давлатида саломатлик назорати ва “Ҳисба” аппарати
Ислом давлати “Ҳисба” аппарати орқали умумий шаклда жамият саломатлигига таъсир кўрсатадиган масалаларни назорат қилиб боради. Мухтасиб жамиятга яқинлашиб келаётган ҳар қандай соғломлаштиришга оид зарарни олдини олади ва бу зарарга сабабчи бўлганларни яна қайтиб бу жиноятга яқинлашмайдиган қилиб жазолайди. Муҳтасиб – жамоат ҳуқуқи бўлган масалаларни кўриб чиқадиган қози бўлиб, бу масалаларда даъвогар бўлмайди ҳамда бу масалалар ҳад ва жиноятларга дохил бўлмаслиги лозим. Муҳтасиб ҳуқуқбузарлик ҳақида билиб қолгач, суд йиғинисиз исталган жойда дарҳол ҳукм чиқаришга ҳақли. Унинг буйруғини бажаришлари учун бир қанча милиция ходимларини қўл остига бўлади ва унинг ҳукми дарҳол ижро этилади. Қонунбузарлик аниқланиши биланоқ у ҳукм чиқаради. Унинг ҳар қайси маконда ва ҳар қайси вақтда; бозорда, уйда, миниладиган ҳайвон устида, машинади, тунда, кундизи… ҳукм чиқариш ҳуқуқи бор. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам бозорда кетаётган эдилар ҳисобсиз, ўлчовсиз уйиб қўйилган таом(озиқ-овқат махсулот)ларни кўздан кечирди. Бир таомни текшириб кўрди. У таом сотувга чиқарилиб қўйилган эди. Намиқиб қолган таомни таомларнинг остига яшириб қўйилганини кўришлари биланоқ бу масалани ўрнида, дарҳол ечдилар. Бу ҳисба масаласида суд йиғини шарт эмаслигини кўрсатади. Муҳтасиб муҳтасиблик шартлари мукаммал бўлган ноибларни танлаш ҳуқуқига эга. Уларни турли соҳаларга тақсимлаб қўйиши мумкин. Ушбу ноиблар ўзларига топширилган масалаларда, ўзлари тайинланган минтақа ёки ҳудудларда муҳтасиб вазифасини бажариш ваколатига эгадирлар. Қуйида, Ислом давлатида муҳтасиб назорат қилиши вожиб бўлган айрим ишларга тўхталиб ўтамиз:
А- кафе-ресторанларда, бозорларда ва корхоналардаги озиқ-овқат сифати: агар таом айниган бўлса ёки уни тайёрлаш жараёнида тозалик қоидаларига риоя қилинмаган бўлса, ундан турли касалликлар келиб чиқади, юқумли касалликлар тарқалади. Шунинг учун таом хозирлаётган ва уни оммавий жойларда тақдим этаётган кишилар тозалик қоидалрига мукаммал риоя этишлари ва тақдим этилаётган таомларнинг сифатига қаттиқ эътибор беришлари лозим. Муҳтасиб айниган ёки сохта таом сотган кафе ва ошхоналарни ёпиб ташлаши ҳамда бепарволиги ёки билиб туриб айниган таомни сотгани учун ошхона эгаларини жавобгарликка тортиши лозим. Бундай овқатланиш масканларига диққат билан текширувдан ўтказилгандан кейингина қайта очилишга рухсат берилади. Муслим ўз “Саҳиҳ”ида ривоят қилади.
أنَّ رَسولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عليه وسلَّمَ مَرَّ علَى صُبْرَةِ طَعامٍ فأدْخَلَ يَدَهُ فيها، فَنالَتْ أصابِعُهُ بَلَلًا فقالَ: ما هذا يا صاحِبَ الطَّعامِ؟ قالَ أصابَتْهُ السَّماءُ يا رَسولَ اللهِ، قالَ: أفَلا جَعَلْتَهُ فَوْقَ الطَّعامِ كَيْ يَراهُ النَّاسُ، مَن غَشَّ فليسَ مِنِّي
Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам субратут тоам – ўлчовсиз, ҳисобсиз уйиб қўйилган таомлар – олдидан ўтадилар. Қўлларини таомга киргизадилар. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг бармоқлари хўл бўлиб чиқади. Шунда айтадилар:
“Бу нимаси, эй таом соҳиби?”.
Таом соҳиби; Ёмғирда қолибди, ё Расулаллоҳ, – дейди. Шунда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам:
“Одамлар кўрсин учун уни таомларнинг энг устига чиқариб қўймайсанми?!. Ким алдаса, бас, у мендан эмас”, – дедилар.
Муслим Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ҳам ривоят қилади. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам марҳмат қиладилар:
ومن غشنا، فليس منا
“Ким бизларни алдаса, бас у бизлардан эмасдир”.
Б- махсулотлар ва товарлар учун спецификация ва стандартлар: озиқ-овқат махсулотлари, қурилиш материаллари, пеститсидлар каби кимёвий моддалар, тозаловчи материаллар ва қимматбаҳо заргарлик буюмлари каби айрим товар ва махсулотлар, агар улар кафолат берувчи спецификациялар ва стандартларга мувофиқ ишлаб чиқарилмаса, фойдаланувчига зарар етказиши мумкин. Шунинг учун давлатда ушбу стандартлар ва техник шартларни белгилаш учун турли ҳил соҳалардаги олимларни ўз ичига олган махсус аппарат ташкил этилиши лозим. Муҳтасиб мана шу стандарт ва меъёрларни кузатиб бориш, бу меъёрларни бузганларни жазолаш ва ноқонуний товар оборотини олдини олиш ишлари билан шуғилланади.
В- импорт қилинган молларни экпертизадан ўтказиш: Ислом давлати қишлоқ хўжалиги ёки саноат материаллари каби бошқа мамлакатлардан олиб келинган материалларни текшириши лозим. Токи, масалан, юқумли касалликлар билан касалланган ҳайвонлар, муддати ўтган, бузилган товарлар каби аҳолига зарар етказадиган ёки ҳар ҳил касалликларни ташиб юрадиган, офатлар келтирадиган нарсалар бошқа давлатлардан Ислом давлати ҳудудига кирмасин. Давлат мана шу мақсадда ўз чегараларида назорат пунктларини ўрнатади. Бухорий ўзининг “Саҳиҳ”ида ривоят қилади. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қиладилар:
لا يُورِدَنَّ مُمْرِضٌ علَى مُصِحٍّ
“Касал туяси соғ туяга асло қўшилмасин!”
Муслимниг ривоятида Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам мана бундай марҳамат қиладилар:
لا يُورِدُ مُمْرِضٌ علَى مُصِحٍّ
“ Касал туя соғлом туяга қушилмайди”.
Муслимниг бу ривояти хабар сийғасида ва нафий лафзи билан келган. Лекин, бу ривоят Бухорий ривояти далили билан наҳи сийғасдадир. Мумриз – касал туялари бор одам. Мусиҳ эса – соғлом туялари бор одам. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам касал туя соҳибини туяларини соғлом туяларга қўшиб юборишидан қайтардилар.
В- мамлакатга келувчиларнинг соғлигини текшириш: Ислом давлати вабо, SARS ёки сил каби юқумли касалликлар тарқалган мамлакатлардан келган омонлик сўровчи(кочқин)лар, муоҳид-шартнома бўйича иттифоқчи ва элчиларни тиббий текширувдан ўтказади. Агар уларнинг бирортасида бошқаларга ҳам юқиши эҳимоли бўлган касаллик аниқланса, у одам Ислом давлат ҳудудига киритилмайди. Усома разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилдилар:
الطَّاعُونُ رِجْسٌ أُرْسِلَ عَلَى طَائِفَةٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ ، أَوْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ ، فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ بِأَرْضٍ ، فَلاَ تَقْدَمُوا عَلَيْهِ ، وَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ ، وَأَنْتُمْ بِهَا فَلاَ تَخْرُجُوا ، فِرَارًا مِنْهُ
“Тоун (ўлат) Бану Исроил ёки улардан олдинги қавмларга юборилган бир ифлос касалликдир. Агар уни қаердадир борлигини эшитсанглар, бас у ерга борманглар. Агар у сизлар турган ерда пайдо бўлса, ундан қочиб чиқманглар.” Бухорий ривояти. Муслим ўз “Саҳиҳ”ида ривоят қилади.
انَ فِي وَفْدِ ثَقِيفٍ رَجُلٌ مَجْذُومٌ ، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : ” إِنَّا قَدْ بَايَعْنَاكَ فَارْجِعْ “
Сақиф қабиласи элчилари орасида бир моҳов киши бор эди. Бундан хабар топган Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва салам унга элчи юбориб, дедилар:
“Албатта бизлар байъатлашдик (ҳисоб). Бас, сен ортга қайтавер”.
Г-меҳнатни муҳофаза қилиш қонунлари; иш берувчи ишчилар учун соғлом ва хавфсиз муҳитни таминлаши, уларни хавф-хатарга дучор қилмаслиги лозим. Муҳтасиб эса, завод ва устахоналарни назорат қилиши ва уларда ишчилар учун ҳеч қандай хавф йўқлигини текшириши лозим.
