Жапаров мамлакатнинг ташқи қарзини “яшил” лойиҳаларга алмаштиришни таклиф қилди
Хабар: Президент Садир Жапаров Қирғизистоннинг ташқи қарзини “яшил” лойиҳалар бўйича ташаббусларга алмаштириш масаласини ишлаб чиқишни топширди. Бу ҳақда Жапаров ижтимоий тармоқларда ёзди.
“Ташқи қарзларни тўлаш бўйича мажбуриятларимизни тўлиқ бажариб келмоқдамиз, унга тўлиқ имкониятимиз бор. Фақат, яшил иқтисодни ривожлантириш ҳамда бу билан дунё иқтисодий вазиятини яхшилашга биргаликда хисса қўшайлик деган ташаббусни илгари сурмоқдамиз”, – деди у.
Унинг сўзларига кўра, Қирғизистон қарздор бўлган давлатлар ва молия институтлари мамлакатдаги энергетика объектлари қурилишида иштирок этиши ва яшил иқтисодиёт объектларининг “ленталарини” биргаликда кесиши мумкин.
Шу билан бирга, Жапаровнинг ёзишича, Қирғизистонда 4,2 миллиард доллар ташқи қарзни тўлаш бўйича барча мажбуриятларни бажариш учун “барча имкониятлар” бор ва унинг сўзларига кўра, мамлакатда 50 та кичик ва ўрта ГЭС қурилмоқда.
Президент қарзни узиш ташаббусини айниқса куз-қиш мавсумида аҳолининг кўмирдан фойдаланиши билан яққол кўзга ташланадиган “смог” муаммоси билан изоҳлади.
“Қирғизистон сув ресурсларига бой давлат. Қайд этиш жоизки, сув ресурсларининг юқори қисмида жойлашганимиз сабабли мустақиллик йилларида янги ГЭСлар қура олмай, қишда электр энергиясини импорт қилишга мажбур бўлдик. Ўтган 30 йил ичида биз кўмир, мазут, аввал қурилган ГЭСларнинг қувватидан фойдаланмоқдамиз. Айни пайтда биз гидроэнергетика салоҳиятининг атиги 10 фоизидан фойдаланаяпмиз”, – деди Жапаров.
Изоҳ: 6 январ куни Қирғизистон, Ўзбекистон ва Қозоғистон энергетика вазирлари “Қамбарота-1” ГЭС қурилишини муҳокама қилиб, лойиҳани амалга ошириш бўйича йўл харитаси келишувини имзолашган эди. Унинг қурилиши учун тахминан 3 млрд доллар сарфланиши кутилмоқда. Нафақат Қирғизистон, Ўзбекистон ва Қозоғистон ҳам қарз ботқоғига ботиб турган ҳозирги иқтисодий ҳолатида бу каби йирик лойиҳа учун керакли маблағ ажратиш имконига эга эмас. Бошқа томондан, бугунги кунда Қирғизистоннинг энг катта ташқи қарзи Хитойнинг Экспорт-импорт банкига тўғри келади. Маълумки, қирғиз ҳукумати бир неча бор илтимос қилганидан сўнг Хитой ҳукумати тўлаш муддатини 4 йилга узайтиришга рози бўлган эди. Бу ҳақда ўша вақтдаги Бош вазир вазифасини бажарувчи Артём Новиков 2020-йил 25-ноябр куни парламентдаги чиқишида маълум қилган эди.
“Хитой қарзни тўлаш муддатини траншларга бўлиб тўрт йилга узайтиришни таклиф қилмоқда. Бундай муддатни узайтириш учун фоиз ставкаси 2 фоиз этиб белгиланди. Таклиф ҳукумат томонидан имтиёзлар бўйича белгиланган параметрлардан ошмайди. Ушбу сумманинг ортиқча тўлови 2,9 миллиард сом бўлади”, – деган эди Новиков.
Қолаверса, июн ойида Жогорку Кенешда Вазирлар маҳкамаси раиси Акилбек Жапаров бошчилигидаги ҳукумат вакиллари мамлакатдаги сўнгги ижтимоий-иқтисодий вазият ҳақида маълумот берганди.
Йиғилишда ҳукумат раиси ташқи қарзни тўлаш масаласи бюджетнинг харажатлар қисмида алоҳида ўрин тутишини белгилаб, агар Қирғизистон қарзни ўз вақтида тўламаса, бир қанча объектлар бошқаруви бошқалар қўлига ўтиб кетиши мумкинлигини эслатиб ўтган эди.
“2023-йилдан 2028-йилгача биз йилига камида 400 миллион доллар, айрим ҳолларда эса 460 миллион долларгача бўлган ташқи қарзни тўлаймиз. Кейинги беш йили мобайнида давлат қарзини тўлаш учун 35-50 миллиард сом сарфлашимиз керак бўлади. Ташқи қарзнинг 50 фоиздан ортиғи Хитойнинг Эксимбанкига тўлаймиз. Бу таҳдид эмас, лекин, тўлай олмасак, Бишкек иссиқлик электр станцияси, Датка-Кемин, шимол-жануб муқобил йўли бошқа бировнинг қўлига ўтади”, – деганди Акилбек Жапаров.
Демак, президент Жапаров таклиф қилаётган “яшил” лойиҳаларда асосий инвестор Хитой бўлиши эҳтимоли юқори. Агар Хитой бу лойиҳаларга ҳам “инвестор” бўладиган бўлса, ер ости бойликларимизга эгалик қилиб талон-тарож қилаётгани камлик қилганидек сув ва ўтлоқларимизга ҳам эга чиқади.
Бугунги кунда дунёга ҳукмронлик қилаётган капиталистик тузумда рибо устига қурилган иқтисодий муносабатлар қашшоқ давлатларни янада қашшоқлаштириб, қарз ботқоғига ботириш асосига қурилган. Бу тузум мавжуд экан иқтисоди қишлоқ хўжалигига асосланган “учинчи дунё” давлатлари ҳеч қачон эркин нафас олмайди. Халқаро тузум бу каби давлатларни қарздан тўлиқ озод бўлишига, иқтисодий тараққиётнинг асоси бўлган оғир саноатини ривожлантиришга асло йўл қўймайди. Бу каби давлатлар узоқ йиллар мобайнида олинган қарзлар фоизини тўлаб беришга, танини қайтарадиган вақтда тўлашдан ожиз қолиб яна янги қарз олишга ва бўғзигача қарзга ботиб охир-оқибат қарзларини ер ва қазилма бойликлар ҳисобидан тўлашга мажбур бўлади.
Абдураҳмон Одилов
